جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ائتلاف لفظ با معنا، یکی از مولفه‌های علم بلاغت و از آرایه‌های بدیعی است که به معنای تناسب الفاظ با معانی مورد نظر متکلم، شاعر و یا نویسنده، در بافت- زبانی و موقعیتی- کلام است. این در حالی است که این تناسب، شامل تناسب سیمایی(ساختاری)، آوایی و معنایی بوده و هدف آن، تأثیر و ارزش ادبی در کلام و در نهایت، انتقال پیام به مخاطبان می‌باشد. سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه، که به همت سید رضی در سال 400 هجری گردآوری شده، نمودار بلاغتی است که از سرچشمه‌ی فصاحت و بلاغت–قرآن- سیراب گشته و بدون شک، تناسبی که در میان الفاظ نهج البلاغه وجود دارد، همه نشان‌گر بهره‌گیری امام علی (ع) از شیوه‌ی ادبیات کلام وحی بوده است. بصراحت می‌توان گفت، همان‌طور که در جای جای قرآن کریم، هماهنگی بین لفظ و معنا- متناسب با موضوع سوره‌ها- وجود دارد، در نهج البلاغه نیز که، تالی تلو قرآن است، این آرایه‌ی بلاغی به اثبات رسیده است. نکته‌ی حائز اهمیت در این مجال، این مهم است که بررسی ائتلاف الفاظ با معانی مورد نظر متکلم، شاعر و یا نویسنده، خود دارای مقدماتی است. در این رساله، بنا بر مطالعات انجام شده نگارنده، به این نتیجه رسیده که پیوند و هماهنگی که بین الفاظ و معانی وجود دارد، می‌تواند ناشی از تکرار آواها در بافت کلام و بارمعنایی خاص واژگان باشد، که هم سبب تمایز معنایی در گزینش واژگان شده و هم در تداعی معانی نقش بسزایی را دارد. بنابراین، در این رساله، مولفه‌ی "ائتلاف لفظ با معنا"، در خطبه‌های شقشقیه، جهاد و قاصعه مورد تحلیل معناشناسانه از دو دیدگاه "القاگری آواها" در بافت خطبه‌ها- که اولین بار در قرن بیستم توسط موریس گرامون، زبان‌شناس فرانسوی، به ثبت رسیده است-،و همچنین بررسی واژگان متقاربهالمعنی در فرازهای انتخاب شده از خطبه‌ها، بر اساس "محور جانشینی و همنشینی" از دیدگاه‌ فردینان دوسوسور مورد بررسی قرار گرفته است و نگارنده با انجام این پژوهش معناشناسانه، بر آن است که هم "تکرار آواها" و "همخوان‌های خاص"با بار معنایی خود، در تداعی معانی توسط مخاطب، تأثیر مستقیم دارد و هم واژه‌گزینی که امام علی (ع)، در محور جانشینی از میان واژگانی که دارای هسته‌ی مرکزی معنایی یکسان هستند، انجام داده، زمینه‌ی تناسب میان لفظ و معنا را در هر یک از خطبه‌ها، با توجه به موضوع مورد بحث در هر کدام از آنها، فراهم آورده است. البته ناگفته نماند که به نظر می‌رسد، بیشترین تناسبی که بین الفاظ، برای انتقال پیام وجود داشته، تناسب سیمایی، آوایی و معنایی بوده و با توجه به اینکه یکی از محورهای مورد پژوهش، بررسی نظریه‌ی گرامون در فرازهایی از خطبه‌ها بوده است، می-توان گفت که همخوان‌ها و واکه‌هایی بیشترین بسامد را در خطبه‌ها داشته‌اند که متناسب با مضمون خطبه بوده‌اند و بار معنایی حاصل از تکرارشان را در خطبه‌ها مورد تأیید قرار می‌دهند. بنابراین، بصراحت می‌توان گفت که همه‌ی تناسب‌ها، ناشی از شگرد واژه‌گزینی امام علی(ع)، در شرایط متفاوت سخنرانی برای مخاطبان بوده و از این‌رو گزافه نیست اگر گفته شود که امام علی (ع) بحق، "پرچم‌دار میدان فصاحت و بلاغت" است.