جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از بحث‏هایی که امروزه در فلسفه‏ی دین به آن توجه شایان می‏شود، بحث تجربه‏ی دینی می‏باشد. هر چند که تجربه‏ی دینی ـ مکاشفه در اصطلاح فرهنگ اسلامی ـ سابقه‏ای دیرین به درازای تاریخ دین دارد، ولی نقد و بررسی آن در دین و موجه ساختن عقاید دینی پیشینه‏ای کوتاه دارد. در این مقاله سعی بر آن است که، ضمن ارائه‏ی تعریفی از تجربه‏ی دینی، مسائل اساسی مطرح در آن ذکر شود. لذا به بررسی آراء دو تن از متفکران برجسته در این حوزه پرداخته شده است؛ رودلف اتو و ریچارد سوئین برن. عمده‏ترین تلاش اتو در کتاب «مفهوم امر قدسی» منعکس شده است، که در این جستار به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. آن گونه که میکائیل مارتین ذکر می‏کند، تقسیم‏بندی تجربه‏ی دینی توسط سوئین برن، یکی از جامع‏ترین و واضح‏ترین تقسیم‏بندی‏هایی است که در ادبیات معاصر به چشم می‏خورد. لذا این نوشتار درصدد است با رویکردی توضیحی، و نه لزوماً نقادانه، تصویر روشنی از بحث «تجربه‏ی دینی» سوئین برن ارائه نماید. البته نقطه‏ی مرکزی در بحث از سوئین برن، استدلالی است که او، براساس تجربه‏ی دینی، برای اثبات وجود خداوند، اقامه کرده است؛ استدلالی که در آن اصل زودباوری به کارگرفته شده تا موجه بودن باور به وجود خداوند براساس تجربه‏ی دینی به اثبات رسد.

كتز (مهمترين شخصيت در ساختگرايی عرفان) بر عليت ضروری ميان پيش زمينه ها و تجارب عرفانی تأكيد می كند و اين امور را صورتبخش ماده تجربه كه ناشی از عاملی بيرونی است می داند و زمينه ها را در قوام خود تجربه نيز به عنوان جزء تشكيل دهنده، حاضر می شمرد. پراودفوت با وجود مخالفت با عليت ضروری يادشده در ديدگاهی مشابه زمينه ها را دخيل در متن تجربه و شكل دهنده به آنها می داند و باور دارد اين زمينه ها در مرحله تعبير، تفسير و تبيين نيز دخالت اساسی دارند و چون تجربه عرفانی از اين امور قابل تمايز نيست، در هريك از اين مراحل نيز توسط پيش زمينه ها ساخت يافته می شود. درنتيجه در اين دو ديدگاه به رغم تفاوت هايشان، تجارب عرفانی، ماهيت مشتركی ندارند و آنچه اشتراكات در اين زمينه به شمار می رود، آنچنان فرعی و دور از ماهيت آن تجارب است كه پذيرش ذات و ماهيتی واحد را برای همه آنها روا نمی دارد. اين ديدگاه با وجود توجه درست خود به تفاوت های تجارب عرفانی و امكان دخالت پيش زمينه ها در تجارب و تعبير و تفسير آنها، در شكلِ كلی پذيرفته نيست و اشكالات مهمی بر آن وارد است