جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب الحاشیة علی اصول الکافی، اثر علمی اندیشمند قرن یازدهم هجری، سید بدرالدین حسینی عاملی است. در واقع این اثر حاشیه ای است مختصر و پرثمر بر معتبرترین کتاب حدیثی شیعه. وی بر اساس روش و سبک بدیعی که در سه حوزه مطالعات حدیثی، رجالی و زبانشناسی بنا نموده، به شرح و تفسیر کتاب کافی پرداخته است. حتی ایشان در این اثر، ملاحظاتی تازه را پیرامون رجال و حدیث و ادبیات، در قالب حاشیه بر کافی ارائه نموده است. وی با استمداد از سعه اطلاعاتی و مجموعه نوآوری هایش در این سه حوزه، به تحلیل نوینی نسبت به تفسیر متون وحیانی دست یافته است. اثر فوق العاده او، صبغه ای زبانی و تحلیلی دارد که در نوع خود منحصر به فرد است. وی عناصر فلسفی، کلامی و عرفانی را در تفسیر روایات، داخل نساخته، لکن با دستیابی اجتهادی به قواعد زبانی، از راه شعر و نثر عرب و توجه لازم به بافت و ساختارهای آیات و احادیث و تحلیل لغوی مفردات و معناشناسی آن، به روش نوینی در تفسیر متون وحیانی دست یافته است.

ثقة الاسلام کلینی، بیست حدیث را با مضمون وجود دوازده امام پس از پیامبر صل الله علیه وآله در «بَابُ مَا جَاءَ فِی الِاثْنَيْ عَشَر وَ النَّصِّ عَلَيْهِم» کتاب الکافی نقل کرده است. این اخبار از سوی برخی از معاصران مورد اشکال قرار گرفته و با تردید روبه رو شده است. مقالۀ حاضر نخست رابطۀ این باب در الکافی را با روایات مشابه در کتاب الغیبة نعمانی سنجیده و سپس با بررسی راویانی که به علت حضور آن ها، این روایات تضعیف شده اند، نشان می دهد که با توجه به قرائنی مانند طبقۀ این راویان بیشتر این روایات پیش از آغاز غیبت ضبط شده اند؛ از این رو حتی در فرض پذیرش این راویان یا تعلق آنان به فرق دیگر مانند واقفیه، نمی توان محتوای روایات آن ها را باطل دانسته و به جعلی بودن آن ها حکم نمود.

گرچه إحکام و تشابه، وصف مشترک آیات و روایات است اما در علوم حدیث، کمتر از اصول فقه و علوم قرآنی به ‏مسئله محکم و متشابه پرداخته شده است. برخی، نگاهی ساده‌انگارانه به حدیث دارند و قرآن را ظنی‌الدلاله و حدیث ‏را به‌عکس آن، قطعی‌الدلاله می‌دانند درحالی‌که دلالت بسیاری از احادیث نیز غیرقطعی بوده و نگارش آثار فراوان در ‏زمینه فهم، تأویل و حل تعارضات و اختلافات احادیث، شاهدی بر این مطلب است. احادیث نیز همچون آیات قرآن، ‏گاه مورد سوءاستفاده منحرفان قرار می‌گیرد. بی‌توجهی به کشف تشابه در روایات و عدم رفع آن، آسیب‌های نظری و ‏عملی فراوانی به دنبال خواهد داشت. هدف این پژوهش، استخراج اصولی برای کشف احادیث اعتقادی متشابه و نیز ‏کشف تفاوت‌ها یا شباهت‌های این دو مقوله در قرآن و احادیث است. رساله حاضر به روش توصیفی-تحلیلی بر روی ‏احادیث اعتقادی الکافی انجام شده است. در این تحقیق، تلاش شده تعریفی معیار برای حدیث متشابه ارائه شود و ‏سپس راهکارهایی برای تأویل صحیح روایات متشابه، پیشنهاد، و از این راهکارها به‌صورت عملی در شرح احادیث ‏اعتقادی منتخب الکافی استفاده شده است. کاوش‌های ما نشان می‌دهد ماهیت و تعریف تشابه در قرآن و حدیث، ‏یکسان است و شواهدی صریح یا ضمنی بر وجود احادیث متشابه در دست است؛ تشابه در حدیث، نسبی و برخی علل ‏بروز تشابه، ازجمله نقل به معنا مختص احادیث است. همچنین میزان وجود متشابهات در حدیث، تقریباً همسان با ‏مقدار آن در قرآن است. بعضی ابواب الکافی، انباشته از احادیث متشابه و برخی دیگر، فاقد متشابهات‌اند. شارحان، در ‏صورت غیرقابل تأویل بودن حدیث متشابهی در الکافی، گاه حکم به رد و گاه، حکم به توقف در آن روایت داده‌اند.‏

کتاب ارزشمند الکافی فی العروض والقوافی اثر دانشمند برجسته و ادیب توانا ابوزکریا یحیی بن علی خطیب تبریزی (ت 502 ه.) برای پژوهشگران در عرصه عروض و قافیه، نامی است آشنا، از آنجا که ویژگی عصر خطیب کم رنگ بودن نوآوری و ابتکار و به دنبال آن روی آوری دانشمندان به سمت نقل و اقتباس افراطی، کاملا مشهود بوده، این امر نگارنده را بر آن داشت تا با بررسی ویژگیهای این دانشمند برجسته، منابع و سبک نگارش وی را در تالیف کتاب الکافی مورد مطالعه قرار داده و به این نتیجه برسد که وی نیز نه تنها نتوانسته است از دایره نقل و اقتباس بیرون بیاید، بلکه در موارد بیشماری در تالیف خود، از سایر دانشمندان و صاحب نظران مطالبی را نقل کرده است. وی در کنار نقل و اقتباس خود به طور عام، عنایت ویژه ای به کتابهای ابن جنی و صاحب بن عیاد و اخفش داشته است.