جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر دارای دو بخش مجزا ولی مرتبط به هم می باشد. یکی بخش نظری است و دیگر بخش تاریخی. در بخش نظری که یک بحث روش شناسانه است، بنیادهای روش شناختی اعمال شده در رساله ، معرفی می شود و در بخش تاریخی ، بر مبنای آن بنیادهای نظری، مدلی از تاریخ دولت صفویان در ایران، ارائه و بررسی می شود. بخش اول بر چارچوب ارائه روش تبیین علی استوار است و بخش دوم بر مبنای تبیین علی ، پدیده ای معلول را با عنوان انفصال حاکمیت صفوی از بنیادهای حکومت دینی از منظر تعلیل رفتارهای عالمانه و قاصدانه اولین پادشاه صفوی (اسماعیل اول)، با روشی تلفیقی میان تئوری تبیین اختیار عاقلانه و تئوری تبیین خدمتی ، تعلیل و تبیین می نماید. این دو تئوری دو روش و نظریه تعلیلی در ساختار تبیینهای علی هستند که در بررسی پدیده های تاریخی -اجتماعی کارکردها و کارآمدی ها معرفت شناختی فراوانی دارند.

حکومت صفوی صحنه نخستین و فراگیرترین تجربه تعامل رهبری دینی با نهاد سیاسی در دوران رسمیت تشیع در ایران بود. در آن زمان، به ویژه در ایام استقرار حکومت صفوی (دوران شاه اسماعیل 907-930 ﻫ.ق)، از سویی نخستین مبانی رفتار نهاد سیاسی در عرصه‌ های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی با توضیح و تبیین رهبر دینی شکل گرفت و از سوی دیگر، موجب بروز تفاوت نگرش ‌ها در میان عالمان دینی شد که تالیف رساله ‌های جدلی را در پی داشت. در این مقاله به زندگی و نحوه رفتار عملی و نظری محقق کرکی به عنوان یکی از موثرترین فقیهان سده دهم هجری در مواجهه با حکومت صفوی در دوره شاه اسماعیل اول توجه شده است. حضور و مشارکت پر‌رنگ کرکی در مسایل اوایل حکومت شاه تهماسب (930-984 ﻫ.ق) کمتر فرصت نگاه انتقادی به جایگاه او در دوره اسماعیل اول را داده است؛ جایگاهی که به لحاظ نظری با تالیف رساله در مباحث خراج، نماز جمعه و نظریه نیابت شکل گرفت و در مواردی عالمانی دینی چون شیخ ابراهیم قطیفی و میرجمال ‌الدین استرآبادی آن را به چالش کشیدند. بررسی محتوایی این رسایل به همراه اطلاعات سایر منابع در راستای تبیین رفتارها و پیوندهای او با جامعه و حکومت صفوی و به‌ ویژه سیاست‌ های مذهبی هدف این بررسی است.