جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع مورد بحث تغذیه و آثار آن بر سلامت انسان از نظر قرآن است. یکی از اصول حقیقی و روشن در زندگی همه ی انسان ها، سلامت جسم و روان است که این از بزرگ ترین و گران بهاترین موهبت های الهی است. به همین خاطر خداوند از سر لطف برای بندگان خود نعمت های طیّب نازل نموده تا انسان ها از این نعمت ها، طبق طبع و مزاج خود بهره بگیرند، و همچنین با رعایت آداب غذا خوردن سلامتی خود را تضمین نمایند. البته درصد بیشتر سلامت جسم و روان انسان بستگی به دوران جنینی وی دارد. بدین منظور، که اگر مادر در دوران بارداری برای تغذیه ی خود اهمیت بیشتری قائل شود؛ و از تمامی مواد غذایی مورد نیاز، جنین استفاده کند و همچنین از گناه کردن به خصوص غیبت که در واقع خوردن گوشت مردار به شمار می رود، دوری کند، نه تنها در تربیت فرزند خود موفق خواهد بود، بلکه فرزندی سالم و دارای چهره ای زیبا خواهد داشت. مورد دیگری که سلامت انسان را در بزرگسالی تأمین می کند ،اولین غذایی است که مصرف می کند، و آن شیر مادر است، که دارای فواید بسیار از جهات مختلف، هم برای نوزاد و هم برای خود مادر می باشد. بعد از دوران شیر خوارگی مصرف انواع میوه جات و سبزیجات و فرآورده های حیوانی شروع می شود، که هریک از این مواد غذایی دارای خواص و ارزش غذایی متفاوتی می باشند. از جمله مواد غذایی که در قرآن به آن ها اشاره شده است؛ انواع میوه جات مانند: اَنار، انجیر، انگور، ترنج، خرما، زیتون، موز و سبزیجات نیز مانند: پیاز، خیار، ریحان، زنجبیل، سیر، عدس،کدو، گندم، لؤلؤ و مرجان، ترنجبیل و گزانگبین و همچنین از عسل به عنوان ماده ای مغذّی نیز یاد شده است. در ادامه به بحث در مورد گوشت های حلالی پرداخته ایم که در قرآن از آن ها نام برده شده است از جمله: گوشت بز، بلدرچین، شتر، گاو، ماهی، مرغ، میگو و گوشت های حرام مثل: گوشت مردار، گوشت های بدون ذبح شرعی و گوشت خوک. البته با توجه به مقتضای زمان و روی آوردن به غذا های آماده، نیاز به بررسی در مورد فواید و مضرات فرآورده های گوشتی از جمله سوسیس و کالباس و... واجب دانسته می شود. مواد خوراکی، چه گیاهی و یا گوشتی بر جسم و روان مصرف کنندگان خود تأثیرات بسزایی دارند. که در مورد خواص درمانی هر یک از میوه ها و دیگر خوراکی های قرآنی در کتاب های مختلفی به خصوص کتب تفسیری مثل: تفسیر نور، نمونه، نورالثقلین، مجمع البیان و ... و همچنین کتب روایی از جمله بحار الانوار و وسائل الشیعه روایات بسیاری داریم که مهم ترین روایات را در این مجموعه گردآوری کرده ام. کتاب های دیگری نیز از جمله طب النبی و طب الرضا و کتاب هایی که پزشکان آن ها را نگاشته اند استفاده شده و از سایت های مختلف نیز بهره برده ام، با بررسی این کتاب ها به این نتیجه رسیدم که زمانی انسان می تواند به عبادت معشوق خود بپردازد که روح و جسم سالم داشته باشد و آنانی که دوستدار سلامتی هستند، باید به تغذیه ی خود اهمیت زیاد قائل شوند. واژگانی که در این مجموعه به کار رفته اند از این قرار است.

تعامل نفس و بدن از مباحثی است که همواره مورد توجه دانشمندان و فلاسفه قرار داشته است. ملاصدرا در جلد هشتم و نهم اسفار بطور مستقل و در مباحث دیگری همچون علم، جوهر و عرض و ... در جلدهای سوم، چهارم و ششم بطور ضمنی، مباحث مربوط به نفس و بدن را طرح نموده است. نوشتار حاضر ابتدا اصول و مبانی ملاصدرا را در این مسئله بطور مجمل ذکر نموده، آنگاه تعامل نفس و بدن را از سه منظر مورد بررسی قرار داده است. ابتدا تعامل نفس و بدن بر تکون یکدیگر طرح شده و نتیجه گرفته که نفس، عامل ترکیب عناصر و تشکیل بدن، و بدن با کیفیت خاص و مزاج معتدل عامل افاضه نفس است. در مرحله بعد تأثیر نفس و بدن از راه قوای نفس گیاهی، حیوانی و انسانی طرح میشود. نفس گیاهی با سه قوه غاذیه، مولده و نامیه عهده دار تغذیه، رشد و تولید گیاهان است و نفس حیوانی با دو قوه مدرکه و محرکه نقش ادراک و تحریک را ایفا مینماید؛ و سرانجام نفس انسانی با دو قوه نظری و عملی تعقل در امور کلی و جزئی میکند و گزاره های اخلاقی و غیره را تبیین مینماید. در مرحله آخر تعامل نفس و بدن از طریق حالاتشان بررسی میشود، صفات و حالات بدنی، همچون صحت و سلامتی، مرض و درد، سبب رخدادهایی در نفس میگردد. و صفاتی همچون غضب و حزن سبب تغییراتی در بدن میشود.

در رسیدن به هدف که موفقیت تلقی می گردد، عوامل متعددی دخالت دارد که ممکن است نقش برخی از این عوامل مستقیم و نقش برخی دیگر به صورت غیرمستقیم باشد. از این میان جایگاه عوامل زیستی انکار ناپذیر است. در اسلام به اصل این نوع اثرگذاری اشاره شده است که تاثیر فوق در سه جریان تاثیر بدن بر روح، تاثیر روح و روان بر بدن و ابزاریت بدن برای روح دسته بندی می شود. اسلام دستورالعمل های قابل توجه و دقیقی را برای زندگی زیستی انسان ارائه نموده است. قسمتی ازاین دستورالعمل ها در این دسته بندی جای می گیرد که عبارتند از 1. تغذیه (شامل الف: تناسب در تغذیه، ب: تعادل در تغذیه، ج: آداب در تغذیه)، 2. تخلیه، 3. بهداشت، 4. استراحت، 5. اجتناب از گناهان، 6. عوامل زیست محیطی و 7. مدیریت غرائز.به طور غالب کسانی که براساس موازین عقلانی زندگی می کنند هدفی را نیز دنبال می کنند که رسیدن به آن هدف برای آنها موفقیت تلقی می گردد.

رعایت بهداشت فردی و اجتماعی در اسلام مطلوب و بسیار مورد توجه است. قرآن کریم در زمینه بهداشت در پوشش، تغذیه، بدن و سایر امور زندگی انسان به وضوح سخن گفته و آن را از مطالبات و در حد تکالیف شرعی مطرح کرده است. راجع به این رویکرد، ده ها آیه در قرآن هست که به روشنی در برخی از امور رعایت بهداشت را لازم می داند. به همین جهت، در سیره نبوی نیز اهتمام جدی در تمام امور به بهداشت دیده می شود. گاهی حضرت از مردم با تاکید و سفارش درخواست رعایت بهداشت را کرده و آن را به عنوان نماد مسلمانی و جزئی از ایمان به خداوند و در درون معرفت الهی جای داده است. در سیره نبوی توجه به بهداشت در تغذیه و پوشش و محیط زندگی، به عنوان برنامه دائمی رعایت شده و یکی از راه های ترقی معنوی انسان مطرح است. در مقاله حاضر علاوه بر توجه به رویکرد قرآن به بهداشت، نمونه هایی از رفتار و سیره نبوی در رعایت بهداشت از جمله در تغذیه و لباس و آراستگی ظاهری و توجه به سلامتی جسمی تبیین شده است.