جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پژوهش سؤالاتی که خداوند در آیات قرآن از مخلوقاتش کرده، بررسی شده و حکمت های آنها مورد مداقّه قرار گرفته و مطالب آن در چهار فصل نگاشته شده است: فصل اول، کلیات استفهام: معنی استفهام، انواع استفهام از لحاظ مقصود، نکاتی پیرامون پرسشهای خداوند، مانند فرق پرسشهای خداوند با پرسشهای انسانها، پرسشهای پیامبران از خداوند چه نوع پرسشی است، سؤالات گوناگون مردم از پیامبر(ص) و پاسخ خداوند، پرسشهای زیاد و بیجای برخی انسانها و پاسخ خداوند، سؤالات پی در پی خداوند در سوره طور، برخی آیات استفهامی قرآن در باب موضوعات مختلف؛ فصل دوم، در باب اصول عقاید، فروعات (احکام)، اخلاقیات، علوم مختلف؛ فصل سوم، آیات انفسی قرآن: آیاتی در ستایش انسان، آیاتی در نکوهش انسان؛ فصل چهارم، آیات آفاقی قرآن: آیاتی درباره جانوران، آیاتی در زمینه آسمانها و زمین و مابین آنها، آیاتی در خصوص گیاهان، آیاتی در مورد سایر موضوعات، مثل مسکن، بت، مسجد و مکان مرتفع.

قرآن کریم در موارد متعدد، آیات تکوینی را نشانه و راهی برای شناخت خداوند معرفی میفرماید. در یک تقسیم بندی، آیات تکوینی به آفاقی و انفسی تقسیم میشود. برخی متکلمان، آیات تکوینی مذکور در قرآن را دلایل اقناعی تلقیکرده اند؛ اما شمار فراوانی، آن آیات را دلایل عقلی بیان شده در کتاب های کلامی دانسته اند. عده ای نیز آیات تکوینی را منبّه بر معرفت فطری تلقی نموده اند. این نوشتار نسبت این منظر را با دیدگاه اغلب متکلمان، یعنی دلالت عقلی آیات تکوینی سنجیده است. برخی نیز میان چگونگی دلالت آیات آفاقی و انفسی تفاوت گذاشته اند. هدف دیگر این پژوهش، بررسی جایگاه سمع در دلالت آیات تکوینی است.

تفسیر تستری از منظر تاریخی به قرن سوم هجری باز می گردد که از نزدیک ترین تفاسیر قرآن به عصر نزول است. رنگ و لعاب عرفانی و نیز اشتمال آن بر جنبه های کلامی و ادبی از سوی دیگر بر اهمیت آن می افزاید. مهم ترین جنبه این تفسیر، صبغه عرفانی آن است که همواره عارفان و عالمان پس از او به آن توجه داشته اند و بر آنان تأثیر گذاشته است. تستری ضمن تأکید بر صبغه عرفانی، از حدیث و لغت نیز بهره برده است. او در کنار توجه به باطن و تأویل عرفانی آیات، و تمرکز بر آن، به مدد قواعد ادبی و احادیث نبوی، تفسیر ظاهری را نیز مغفول نگذاشته است. تأویلات تستری بدون قاعده و معیار نیست. استفاده های مکرر از نگاه انفسی در آیات آفاقی و نیز آیات ناظر به روابط بشری نشان از قاعده مندی این روش دارد. به دست دادن تبیین رحمانی و اخروی از آیات عذاب و آیات مربوط به دنیا از دیگر قواعد عرفانی است که وی از آن بهره برده است. استفاده از رویکرد موعظه ای در ذیل برخی آیات راجع به صبر، رضا و توکل و ... نیز از جمله رویکردهایی است که بعد از وی نیز دنبال شده است. این مقاله با نشان دادن ضابطه مندی تأویل عرفانی وی، در صدد به دست دادن معیارهایی در این زمینه است.