جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل مهم فلسفۀ اسلامی، بررسی ابعاد و جوانب گوناگون تجرد از دیدگاه فلاسفه است؛ و ازجمله مهمترین مسائل در بحث تجرد، پذیرش یا عدم پذیرش تجرد مثالی است که یکی از دغدغه‌های اصلی فلاسفۀ اسلامی در طول تاریخ بوده است. در میان فلاسفۀ اسلامی، حکمای مشاء، ضمن پذیرش عالم عقول و تجرد عقلی، منکر عالم مثال و تجرد مثالی بودند و قوۀ خیال را نیز مادی میدانستند، اما سهروردی و ملاصدرا، با توجه به مبانی فلسفی خود، به اثبات عالم مثال پرداختند؛ سهروردی قائل به عالم مثال منفصل بود، اما ملاصدرا علاوه بر عالم مثال منفصل، به عالم مثال متصل و تجرد قوۀ خیال نیز معتقد بود. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، بررسی آثار تجرد مثالی در فلسفۀ اسلامی و نقش آن در حل معضلات فلسفی است. در این مقاله، یازده اثری که قول به تجرد مثالی در زمینه¬های گوناگونی فلسفی، در پی دارد، مورد بررسی قرار گرفته‌ که عبارتند از: حشر نفوس ناقص و متوسط، عدم نیاز به بحث افلاک و پذیرش تناسخ در بحث معاد، اثبات معاد جسمانی، تفسیر صحیح و معقول از عجب‌الذنب، تجرد نفوس حیوانات و حشر آنها، بقای ادراکات جزئی پس از مرگ، حلقۀ اتصال عالم عقول و عالم ماده، تفسیر دقیق از خواب و رؤیا و مکاشفات و معراج پیامبر(ص)، تفسیر صحیح از احوال قبر و برزخ و قیامت، تفسیر حقیقت جن در حکمت اشراق، قیام صدوری صورتها برای نفس.

ترجمه ماشینی: در هر دین اماکن مقدسی وجود دارد که پیروان آن برای انجام مراسم مذهبی مانند دعا در آنجا گرد هم می آیند. همچنین در این مکان ها خطبه ها و پیام های دینی توسط روحانیون و مبلغان ایراد می شود. در مسیحیت، کلیساها مکان های مقدس برای عبادت، دعا و برخی از مراسم هفت گانه هستند. سوال زیر متوجه روحانیون و واعظان بوده است: با توجه به فعالیت‌های انجیلی مسیحیت در بسیاری از مناطق جهان، چرا مسیحیان تمایل چندانی به حضور در چنین اماکن مقدسی برای انجام اعمال مذهبی خود و شنیدن پیام‌های دینی از روحانیون نشان نمی‌دهند؟ این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به عوامل بیرونی (آنهایی که خارج از کلیسا هستند) و عوامل درونی (آنهایی که در داخل کلیسا هستند) که منجر به کاهش حضور در کلیسا شده است، می پردازد.

مسأله نجات و رستگاری و نائل شدن به حیاتی سعادتمند و جاودان و نیز نجات از هرگونه درد و رنج و فنا و نابودی نه‌تنها یکی از دغدغه‌های مهم بلکه از امور فطری بشر در طول تاریخ حیات وی بوده است و انسان موجودی است طالب کمال مطلق و همواره در پی رسیدن به کمال مطلوب و رستگاری ابدی است. تمام تلاش انسان ازجمله برگزیدن دین خاص، مذهب و مکتبی ویژه، پایبندی به اخلاق و یا گوشه‌نشینی و عزلت، گواه بر علاقه و عطش او به یک زندگی جاویدان و سعادتمند همراه با رستگاری ابدی است. همه‌ی ادیان بزرگ در بستر ظهور و بروز تا مرحله کمال خود مدعی نجات بخشی بشر بوده‌اند و اساساً یکی از رمزهای توفیق ادیان موضوع زنده کردن مشعل امید در قلب و جان پیروان خود بوده است. ازنظر سیر تاریخی هر یک از ادیان توحیدی اعم از یهودیت، مسیحیت و اسلام به‌طور گسترده‌ای مسئله نجات و رستگاری بشر را با توجه به سنت دینی خاص خود معیارها و شاخصه‌های خاصی را در این خصوص مطرح کرده‌اند که از دیدگاه اسلام مهم‌ترین عوامل و عناصر نجات انسان ایمان و عمل صالح می‌باشد و از دیدگاه مسیحیت عوامل نجات ایمان، محبت، فیض و درنهایت عادل شمردگی می‌باشد از دیدگاه یهودیت عوامل نجات، ایمان و عمل به شریعت می‌باشد. ازآنچه در تاریخ ادیان و مذاهب تاکنون به ما نشان داده‌شده است می‌توان دریافت پیروان هر دین و آیینی خود را اهل نجات دانسته و حتی فرقه ها و مذاهب موجود در داخل هر یک از ادیان نیز طریقه خود را تنها طریقه نجات بنیادی می‌دانند که می‌توان به جزم انگاری در ادیان اشاره کرد.در این پژوهش برانیم تا به بررسی تطبیقی نجات و رستگاری ازنظر قران و عهدین و ونیز راه رسیدن به رستگاری و نجات انسان ها در اینکه دو دین ارائه شده بپردازیم.

یکی از مسائل مهم الهیاتی در ادیان الهی، نجات و رستگاری است. از نگاه اسلام، هرچند خداوند، نجات‌بخش است، اما انسان با اختیار و نقش فعال خود، پذیرندة نجات الهی است. قرآن، به نقش انسان در رسیدن به رستگاری تأکید دارد و بیان می‌دارد که انسان برای رسیدن به رستگاری باید مجدانه دستورهای الهی را اطاعت کند؛ همچنین باید همة قوای خود، از جمله «عقل» را به‌کار گیرد تا در نهایت به نجات و رستگاری نائل شود. در مسیحیت نجات و رستگاری در گرو ایمان به مسیح است که برای بشر به ارمغان آورده است و معتقدند که انسان در اسارت گناه و مرگ است و از ناحیة خود قابلیت نجات ندارد، خداوند با حضور مستقیم خود در کالبد مسیح و با فدیه‌شدنش، تاوان گناه انسان را می‌پردازد و او را از اسارت گناه نجات می‌دهد. در عهد جدید بر این باور تأکید شده که ایمان به مسیح عامل نجات انسان است. این پژوهش پاسخی است به این پرسش که تأثیر عقل و ایمان، بر رستگاری و نجات انسان در قرآن و عهد جدید چگونه بیان شده است؟ و دیگر اینکه آیا آموزه‌ها و باورهای اسلام بیشتر مبتنی بر عقلانیت است یا مسیحیت؟ طبق یافته‌های تحقیق، در عهد جدید، بیشتر آموزه‌ها، توحید، تثلیث و تجسد، تنها مبتنی بر ایمان بدون دلیل عقلی است، اما در قرآن مبتنی بر عقل و ایمان.

واژه عقل یکی از مفاهیمی است که تعاریف متعددی به خود دیده. برخی عقل را مساوق وجود انسانی دانسته و برخی آن را منشا گمراهی و سقوط از حیطه تعبد الهی دانسته. برخی آن را معادل فلسفه به کار برده و گروهی به لزوم تفکیک عقل و فلسفه حکم کرده اند. فلاسفه عقل را ارج نهاده و اهل حدیث و اشاعره آن را طرد کرده اند ملاصدرا عقل را قوّه تحليل گر و از مراتب و شئونات نفس می داند و گستره ی آن را از عقل هيولاني تا عقل مستفاد می داند اما ميرزا عقل را مخلوق و افاضه از سوي خداوند می داند «ظاهرٌ بذاته و مظهِرٌ لغيره،». عقل از نگاه وی تنها حقيقتي روشنگر است و نه از مراتب نفس. پژوهش حاضر در پي مقايسه عقل و قلمرو آن در انديشه این دوعالم بزرگ اسلامي است که شباهت ها و تفاوت های ميان آن دو را تبین می کند.

عقل یا خرد قوه ی ادراکی است که با آن می توان کلیات را درک و واقعیت ها را سازماندهی کرد و یا صدق و کذب قضایا را بررسی نمود . عقل یکی از خصوصیات قطعی طبیعت انسان به شمار می آید و ارتباط نزدیکی با فعالیت های مخصوص به انسان ها دارد . عقل در فلسفه اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است ، زیرا با نگاهی به تاریخ اسلام متوجه خواهیم شد که یکی از مهمترین دغدغه های متفکران اسلامی از گذشته تا کنون پرداختن به این نیروی درونی بشر بوده است، که فیلسوفان مسلمان در این زمینه نظریاتی را بیان کرده اند. برخی از آنها عقل را سلاح قدرتمندی برای باز کردن گره های بسیاری از مجهولات معارف بشری و الهی می دانند . برخی دیگر نیز، آن را اساس جست وجوها و پژوهش های فلسفی دانسته اند . در این پژوهش توانمندی و محدودیت های عقل از دیدگاه دو مکتب فلسفی مشاء و حکمت متعالیه مورد بررسی قرار خواهد گرفت که آیا عقل پاسخگوی تمام مسائل و معارف بشری است یا خیر؟ هر یک از فیلسوفان این دو مکتب چه توانمندی هایی برای عقل ذکر می کنند و قائل به چه محدودیت هایی برای عقل هستند ؟ ابن سینا چهره برجسته ی مکتب مشایی است که عقل جایگاه ویژه ای در مکتب او دارد و از تفکر برهانی و استدلال عقلانی بهره می جوید که از آن به حکمت بحثی نیز تعبیر می کنند . ابن سینا استدلال عقلی را شایسته ی درک حقایق جهان دانسته و معتقد است در تلاش به نیل به حقیقت هستی، عقل کفایت می کند البته در بعضی موارد ازجمله معاد جسمانی منابع دیگر از جمله وحی و قول صادق مصدق را لازم می داند . به طور مثال در الهیات شفا و نجات اثبات معاد جسمانی و شرح تفاصیل آن را به شرع ارجاع داده است . در سه سده ی اخیر در بین فلاسفه ی اسلامی فیلسوفی صاحب مکتب و دارای نظام فلسفی خاص نظیر ملاصدرا ظهور نکرده است ، از این رو می توان نگرش ایشان را در باب عقل یکی از مهمترین دیدگاههای این موضوع به حساب آورد . ملاصدرا رویکرد خاصی به حدود شناختی عقل و کارکرد آن دارد و برای عقل انسان محدودیت قائل است . او در فلسفه ی خود هم از آیات و هم از احادیث و روایات معصومین (ع) استفاده نموده و کلام معصوم (ع) را همچون چراغی فروزان روشنی بخش راه سعادت و تکامل انسان می داند . به طور مثال ملاصدرا شناخت اسماء و صفات خدا را به وسیله ی عقل نظری و فلسفی غیر ممکن می داند و در این مورد در کتاب مفاتیح الغیب چنین می گوید : بدان به درستی که شناخت اسماء و صفات خدا در نهایت عظمت و شکوه است و به دست آوردن آن صفات با عقل فلسفی و مباحث فکری ممکن نیست و همچنین عقل ، این مطالب عالیه را حتی به واسطه ی مطالعه و دقت در اقوال متعدد و متکثر هم نمی تواند کشف کرده و بفهمد چرا که هیچ یک از این معارف باعث بصیرت برای عقل نمی شود و اثری ندارد مگر افزودن حجابی بر حجاب دیگر . از امام صادق (ع ) سوال شد : آیا عقل انسانی به تنهایی برای مردمان کافی است ؟ امام فرمودند : خود عقلی که در انسان وجود دارد در می یابد که نمی تواند همه چیز را درک کند و بفهمد و محتاج است که چیزهایی را فرا گیرد و بیاموزد . ملاصدرا معتقد است که فلاسفه و به طور کلی عقل به تمام اسرار و رموز جهان هستی دسترسی ندارند و لزوما به پیامبرانی از طرف خداوند محتاج اند تا آن رموز و اسرار را برای بندگان خدا بیان کند و به اختلاف فلاسفه در مورد رموز جهان پایان دهد . در این پژوهش سعی بر آن است تا دیدگاه بنیانگذاران و برخی پیروان دو مکتب فلسفی مشاء مانند فارابی ابن سینا و ابن رشد، و حکمت متعالیه در مورد قلمرو عقل و محدودیت ها و توانمندی هایی که برای آن قائل شده اند مورد بررسی و مقایسه قرارگیرد.

یکی از دلمشغولی های انسان از گذشته تا اکنون مسأله غایت و پایان زندگی این جهانی اوست، از این رو است که اهمیت فهم مسأله معاد و عالم قیامت بیشتر آشکار می‌شود. و نیز پیامبران الهی یکی از مسائل محوری رسالت خود را دعوت به فهم این مسأله و باور درست به آخرت دانسته اند و پیروان خود را به روزی وعده می‌دهند که به حساب همگان رسیدگی می شود. متکلمان و حکیمان مسلمان نیز در اصل اعتقاد به معاد اتّفاق نظر دارند امّا در کیفیّت حیات پس از مرگ و چگونگی وجود انسان و حیات او اختلاف دارند. در این تحقیق برآنیم تا با بررسی در آثار علامه مجلسی به عنوان یک اندیشمند و محدّث شیعی و علامه طباطبایی به عنوان یک اندیشمند، فیلسوف و مفسّر شیعی در باب معاد بپردازیم، اگر چه نظرات هر دو در اثبات حقیقت مرگ، قبر، عالم برزخ، نفخ صور، حشر، میزان، حساب، احباط و تکفیر و بهشت و دوزخ نظرات نسبتاً یکسانی دارند امّا اختلافاتی در زمینه معاد جسمانی دارند، علامه مجلسی معتقد است که معاد جسمانی آن است که این بدن ها در قیامت برمی‌گردند و بار دیگر ارواح به آن ها تعلّق می‌گیرند امّا علامه طباطبایی معاد را بازگشت ارواح به بدن ها نمی‌داند، بلکه معتقد است که بدن ها هستند که به ارواح می‌پیوندند.