جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت همه جوانب، ساحات و سطوحِ مکتب عرفانی نجف از اهمیت معرفتی و ضرورت سلوکی ممتازی برخوردار است؛ زیرا نزدیک‌ترین مکتب عرفانی به عرفان در مکتب اهل‌بیت است. این مکتب ازیک‌سو مبانی توحیدی (توحید وجودی ـ شهودی) و امامت‌مداری و ولایت‌محوری (مرجعیت بینشی، گرایشی و کنشی سلوکی انسان کامل مکمل معصوم) را با مؤلفه‌هایی از عقلانیت شهودی منطبق با گزاره‌های قطعی شرعی و از سوی دیگر طی طریق را تحت تربیت استاد معنوی و اجتماعی بودن سیر و سلوک قرار داده است. برای طی این راه هم نقشه راهی را براساس اصول مورد تأیید کتاب و سنت ترسیم نموده و آن را مدار و معیار حرکت وجودی از خود تا خدا و سلوک تا شهود قرار داده است تا شاخصه‌های زیست سلوک توحیدی را برای سنجش کارکردهای معرفتی و معنویتی مکتب یادشده قرار دهد. روش پژوهش نوشتار حاضر نقلی ـ عقلی با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی است. بنابراین پرسش نوشتار حاضر این است که در مکتب عرفانی نجف چه شاخصه‌هایی برای اعتبارسنجی سلوک صائب و ارزش‌شناختی سلوک صادق مطرح است؟ در نهایت برونداد مقاله حاضر دستیابی به شاخصه‌های نظری (امکان نیل به ولایت الهیه، طریق معرفت نفس شهودی، اجتهادگرایی و عبودیت حبی) و شاخصه‌های سلوکی (شریعت‌گرایی، ولایت‌محوری، عقلانیت‌مداری، استادمحوری، اجتماعی بودن زیست عارفانه) در مکتب اخلاقی ـ عرفانی نجف است که براساس شواهدی از آیات، احادیث و سبک سلوکی عارفان مکتب نجف تبیین گردیده است.

یکی از راه‌های مهم برای مقابله با جریان‌های افراطی و تکفیری تقویت جایگاه عقل‌گرایی در مقابل نص‎گرایی افراطی است. مشکل اصلی جریان‌های خشونت‌طلب در برداشت ظاهری آنان از متون و عدم توجه به شرایط صدور و سیاق تاریخیِ متون دینی است. آنان هرگونه تأویل و توجه به زمینه‌های تاریخی صدور متن را نادیده می‌گیرند. یکی از چهره‌های مهم جریان نوسلفی (دکتر یوسف قرضاوی)، درصدد توجه به نقش عقل و توجه به آن در استنباط احکام است. از نظر وی، عقل نقش مهمی در استنباط احکام دارد. وی معتقد است که باید از هرگونه افراط و تفریط در توجه به نقش عقل در استنباط احکام جلوگیری شود و جانب اعتدال رعایت گردد. وی مکتب خود را "وسطیه" می­خواند و خواهان توجه به مقاصد و اهداف شارع در کنار نصوص دینی برای استنباط احکام است. در این مقاله با روش تحلیلی - توصیفی به بررسی نظریه یوسف قرضاوی در مورد مقاصدالشریعه پرداخته خواهد شد و نظریه وسطیه (اعتدال در عقل‌گرایی) وی تبیین خواهد شد و نکاتی در نقد آن بیان خواهد گردید؛ به­نظر می­رسد دیدگاه دکتر یوسف قرضاوی در مورد نقش مقاصدالشریعه در استنباط احکام شرعی، گامی هرچند کوچک در راستای خردورزی دینی و پرهیز از افراط­گرایی باشد.

در پژوهش حاضر، اندیشه و آیین وهابیت به­عنوان یکی از متغیرهای تاثیرگذار بر تحولات سیاسی جهان اسلام مورد توجه قرار گرفت و آثار و پیامدهای سیاسی این اندیشه بر جهان اسلام از سال 1900م تا عصر حاضر، بررسی و تبیین گردید؛ بر اساس این پژوهش، اندیشه وهابیت گفتمانی است که مبنای آن، تکفیر اهل شهادتین است. در سال­های آغازین این اندیشه، یک شکاف کلی در درون آن ایجاد شد و در اثر آن، اندیشه وهابیت به دو قسم اندیشه اقصایی و اندیشه احتوایی تقسیم گردید. هر کدام از این دو اندیشه، منشا برخی آثار سیاسی در جهان اسلام از سال 1900م تا عصر حاضر بوده­اند. آن آثار عبارت­­اند از: 1. پایه­گذاری نظام پادشاهی سعودی توسط ملک عبدالعزیز، با همراهی وهابیان اقصایی. 2. استمرار نظام سعودی به­دلیل ترویج اقتدار­گرایی و نیز مشروعیت­بخشی به سیاست خارجی این نظام توسط اندیشه احتوایی. 3. ایجاد زمینه لازم برای دخالت بیگانگان در مسائل جهان اسلام. 4. تضعیف کشورهای اسلامی در اثر جنگ داخلی.

صراط مستقیم از آموزه­های اساسی قرآن کریم است که از منظر حق سبحانه، یک راه بیش نیست. بر همین اساس است که در فرهنگ قرآنی، صراط مستقیم به دو قسمِ «تکوینی و تشریعی» تقسیم می­شود. با توجه به اینکه خداوند متعال بر اساس رحمت رحمانی، نظام هستی را بر توحید و عدالت ایجاد کرده و به اقتضای رحمت عامه خود، موجودات را بر صراط مستقیم تکوینی حق قرار و حرکت داده است، در این فرهنگ، صراط مستقیم تکوینی «تغیرناپذیر، تحویل­ناپذیر و تقابل­ناپذیر» است، و حق تعالی به همه موجودات قُرب تکوینی، و بر همه آنان اِحاطه وجودی دارد. علامه طباطبایی صراط مستقیم تکوینی را بر اساس دو حد وسط مالکیت مطلقه و صیرورت ممکنات به سوی حق سبحانه اثبات می‌کند و آیت‌الله جوادی آملی آن را با دو حد وسط ربوبیت مطلقه و حرکت ممکنات که متحرک اصلی آن ذات اقدس الهی است، تبیین می‌کند. این مقاله ضمن اینکه ناظر به صراط مستقیم تکوینی است، سعی بر آن دارد این قسم از صراط را که بر مدار رابطه «حق و خلق» استوار است، از دیدگاه دو مفسر سترگ، یعنی علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی اثبات کند.

یکی از شبهات مطرح شده از ناحیه مستشرقین و سنیان متعصب مسئله تأثیر پذیری باورهای شیعه امامیه از باورهای ایرانیان باستان بویژه در مسئله امامت است. این ادعا به موجب فراوانی شباهت میان اعتقاد شیعیان به امامان خود و اعتقاد ایرانیان به پادشاهان خود است. در رساله حاضر سعی بر اثبات اصالت باور شیعیان و ارائه شواهدی بر عکس بودن ادعا و تأثیر پذیری متون ایرانیان زرتشتی از باورهای اسلامی _شیعی شده است.