جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیدل دهلوی تحت­تأثیر آموزه‌های عرفانی شیخ نظام‌الدین اولیاء است و از این جهت توجه به دین و عرفان در شعر او نمود دارد و اشعارش مملو از مفاهیم و ارزش‌های اخلاقی – انسانی است. ضمن اینکه او به­عنوان یک شاعر آزاده و منتقد رفتارهای دین‌باوران را آسیب‌شناسی­کرده­است و با نقد آن رفتارها حتی ریاستیز و منتقدی صریح‌اللهجه‌ نامیده شده­است، او کوشیده حقیقت دینی و حیات را از رهگذر اندیشه‌ای آزاد کشف­کند و آنانکه دین را وسیلة ریا قرارداده‌اند و جمعی را به خود مشغول نموده و بازار ریاکاریشان گرم است و در نظر مردم محبوب و گاه مقبولند عوام­فریبی­شان را برملاسازد و مهم‌تر آنکه او از نظر بنیاد اندیشه و فهم هستی، جهان او، جهانی دینی است و از دریچة دین و فهم دینی به جهان نگریسته و زندگانی را معنا نموده و سخنانش می‌تواند راهگشای معنوی برای انسان که در این عصر اسیر تمدن مادی و ماشینی است باشد و آن پیش­گرفتن راه عشق و عرفان و فضایل اخلاقی است.

شخصیت داستانی و اسطوره­آمیز مسیح(ع) دستاویزی برای دانش ادبی فراهم­کرده­است. این پژوهش، جدای از پرداختن به نقش و تأثیر عیسی در متون ادب فارسی، با بینشی عرفانی به شرح منسجم تثلیث، تصلیب، عروج و رجعت عیسی پرداخته و یافته‌های مسئله را با شواهدی از ادب فارسی به روش تفسیری، تبیین­کرده­است. همچنین با نگاهی به زندگی شگفت­آور مسیح(ع)- با هدف مانا شدن باورمندی­ها- ضرورت تحقیق را روشن­ساخته­است . از سویی با دیدگاهی استعاره­گونه، تثلیث را رمزی از وحدت دانسته و صلیب را نماد نفس اماره نشان­داده که باید با آن مبارزه­کرد. اما از منظر اسطورۀ دایره، عروج را نشانۀ قرب و رجعت را استعاره از بازگشت به اصل خویشتن، شناسانده و با نگاه عرفانی، آشکارکرده که با راهنمایی پیری خردمند چونان مسیحی ورجاوند ، می‌توان مجردوار با رهایی از مغرب تن به مشرق جان عروج داشت تا به وطن حقیقی وجایگاه عشق، برای جاودانگی رجعت­کرد.

سماع صوفیانه از دیرباز در آثار نظم و نثر عرفا جایگاه ویژه­ای به خود اختصاصداده­ و همواره مورداختلاف اهل تصوّف بوده­است. برخی آ­ن را غذای روح می­نامیدند و برخی انکارمی­کردند و بی­زاری­می­جستند. در این میان با بررسی نسخۀ خطی کتاب لطایف اشرفی نظریات شیخ اشرف­الدین سمنانی ـ عارف نامیِ قرن هشتم و نهم ایرانی­الاصلِ هندوستان ـ درمی­یابیم که وی به سماع نگاهی ویژه داشته و از آن به­عنوان گوش­سپردن به نغمه­های زیبا و نیز به معنای پایکوبی یادنموده­­است. او آدمیان را به سه گروه تقسیم­کرده و حکم سماع را باتوجه­به ویژگی­های روحی مستمع، موشکافانه معرفی نموده­است. وی شروط خاصی برای سماع قائل ­است که اگر کسی آن شروط را به­جای­آورد، به حیات جاودانی نائل­می­شود. با اینکه اکثر مشایخ چشتیه ـ از متقدّمین و متأخّرین ـ سماع­کرده و آن را جایز دانسته­اند، لیکن اشرف­الدین ملاک مباح­بودنِ سماع را به مستمع و نحوۀ انجام شروط سماع منوط می­داند. به­طورکلّی، نگاه عابدانۀ وی به سماع، درخورتوجه است؛ تاآنجاکه بهترین مکان برای سماع را مسجد معرفیمی­نماید. در این پژوهش برآنیم تا ضمن معرفی اجمالی سیّداشرف­الدین سمنانی و کتاب لطایف اشرفی، نظریات شاخص وی را در مورد «سماع» تحلیل و بررسی نماییم.

در دوره‌ای که با وجود گسترش شعر فارسی هم‌چنان عادت نوشتن کتاب‌های علمی به زبان عربی از سوی دانشمندان ایرانی از رونق نیفتاده‌است و می‌توانند به این شیوه مباهات کنند، ابن‌سینا حکیم نامدار ایرانی که تخصص و مهارت خود را در تازی‌نویسی به اثبات رسانده‌است، به دلایلی از جمله دفاع از صبغه و سابقه فرهنگ ایرانی و انتقال فارسی دری خراسانی به سپاهان و نواحی مرکزی ایران و نیز خالی نماندن میدان چالش‌های فرهنگی و زبانی به نفع یونان و اعراب و تشخص دادن به آثاری که زیر نام دولت ایرانی و شیعی آل‌بویه شکل می‌گیرد، بخشی از آثار خود را به فارسی می‌نگارد. هم شیوه نگارش خاص(سبک) ابن‌سینا و هم ترکیب‌سازی و واژه‌آفرینی‌های او را می‌توان نمودهای توفیق این حکیم فرزانه در پاسداست و گسترش زبان فارسی دانست که راه را برای فارسی نگاری حکیمان دیگر چون سهروردی هموار کرده‌است. آنچه در پی می‌آید سخنان دکتر عبدالرضا مدرس‌زاده در این نشست است که توسط آناهید خزیر تنظیم شده است.

زبان مهم‌ترین ابزار برقراری ارتباط است که از طریق آن انسان می تواند به بیان مفاهیم و نیازهای گوناگون خود بپردازد؛ یکی از این نیازها، بیان حسرت ، دل­تنگی و غم غربت نسبت به گذشته­است که نوستالژی نامیده ­میشود.مفهوم غربت با اندیشه، احساس و رفتار آدمی درآمیخته است. غربت درتصوف و عرفان اسلامی، حضوری قابل ­اعتنا دارد و صاحب ابعاد معنایی و تفسیرهای گوناگون است، همچنین غم غربت از موثرترین انفعالات روحی درادب فارسی به­ویژه در قرن هشتم قلمداد می­شود. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف بررسی اشعار خواجوی کرمانی و سلمان ساوجی در حوزۀ نوستالژی عرفانی صورت­گرفته تا بتوان از نگاه این شاعران عارف انواع غم غربت و عوامل مؤثر در ایجاد این اندیشه بررسی و تبیین گردد. مهم‌ترین دستاورد این پژوهش شناسایی عوامل مختلف تاثیرگذار بر فکر و ذهن شاعر و بررسی میزان انعکاس آن برای درک و ارتباط بهتر با اشعار ایشان می­باشد. دوری از وطن اصلی و معشوق حقیقی، مضمون نوستالژی دو شاعر است. نتایج این مقاله بیانگر آّن است که سلمان ساوجی مانند خواجوی کرمانی، غربت عرفانی برخاسته از فراق محبوب حقیقی و دوری از وطن اصلی را دریافته­است.

محمدعلی خرمی مشکانی: مرثیه و شعر عاشورایی چندسالی است که از نظر وزن و مضمون و شکل ارائه اثر هنری دچار تغییرات اساسی شده است. شاعران ترجیح می‌دهند به توصیف چشم و ابرو و قد و قامت بپردازند و شورها جایگزین مرثیه‌های سنتی شده است. موافقان این تغییرات معتقدند با شعرهای سابق نمی‌توان جوان امروزی را به هیئت آورد و منتقدان می گویند این نوع مضامین با حماسه عاشورا نسبتی ندارد و نمی‌تواند شور حسینی را به شعور حسینی برساند. دکتر عبدالرضا مدرس‌زاده شاعر و استاد زبان و ادبیات فارسی معتقد است «محور و عمود شعر آیینی توجه به عزاداری سنتی است.» همزمان با ایام محرم، در گفت‌وگو با این استاد دانشگاه به نقد شعرها و نوحه‌های رایج در عزاداری‌های امروزه پرداختیم: