جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیاق از مسائل زمینه‌ساز برای فهم قرآن کریم است. استنباط از آیات قرآن بدون لحاظ سیاق، ممکن است مفسر را از دستیابی به مراد واقعی خداوند باز دارد. با این حال مشاهده می‌شود در کتب فقهی، برخی احکام از بخش‌هایی از آیات بدون لحاظ قبل و بعد استنباط شده و این پندار در ذهن خواننده متبادر می‌شود که گویا فقها سیاق را حجت نمی‌دانند یا از آن غفلت دارند. نوشتار پیش‌رو با هدف تحلیل همین مسأله، با محوریت بررسی مرسله حماد، با روش توصیفی– تحلیلی سامان یافته است. در این مرسله، امام کاظم (ع) با استناد به قسمتِ «ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ» آیه 5 سوره احزاب، تعلق خمس را به کسانی که از طرف مادر به بنی‌هاشم منتسب هستند، رد می‌نماید. ظاهر سخن امام این پندار را در ذهن به‌وجود می‌آورد که در این استدلال، تناسب حکم و موضوع رعایت نشده و به سیاق آیه بی‌توجهی شده است. بعد از بررسی شش راه حل در تبیین نظر امام، یافته‌های پژوهش در راه حل هفتم نشان می‌دهد که انتساب موجود در عبارت «ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ»، علاوه بر اینکه شامل انتساب به پدر واقعی می‌شود، شامل انتساب به قبایل نیز می‌شود و استشهاد امام به این آیه از جهت انتساب به قبیله بوده است. بر اساس این تحلیل، استنباط امام خارج از سیاق نیست.

ابن‌عاشور از اندیشمندان بزرگ شمال آفریقا است. وی مالکی مذهب، اشعری مسلکِ متأثّر از محمد عبده، احیاگر علم مقاصد الشریعه، متخصّص در‌علوم مختلف، ادیبی چیره دست و مفسّری صاحب سبک و در عین حال متعهّد به سلف به حساب می‌آید. «التحریر و التنویر» تفسیری جامع، با روش اجتهادی و رویکرد ادبی، مبتنی بر ظریف ترین نکات بلاغی، دربردارنده آراء بسیار و از تفاسیر پر مغز اهل سنت به حساب می‌‌آید. یکی از موضوعات مطرح در حوزۀ بررسی مبانی و اندیشه‌های تفسیری، کاوش در ابعاد مختلف زندگی مفسّر و آثار و ابعاد وجودی شخصیت وی است. هویت و شخصیت مفسر به عوامل گوناگون علمی، تربیتی، جغرافیایی و تاریخی آنان وابسته است. در این مقاله به بررسی شخصیت علمی اجتماعی ابن‌عاشور خواهیم پرداخت.

از چالش‌‌های مهم در صفات الهی، صفاتی است که به «صفات خبری» نام‌بردار شده است. آلودگی به غبار تشبیه در صفات خبریه، مهم‌ترین نکتۀ تمایز و چالش این صفات با صفات دیگر است. هدف ما در این مقاله بازخوانی و تحلیل نظریات مهم پیرامون تفسیر صفات خبریه است. در طول تاریخ نظریات گوناگونی پیرامون این صفات، مطرح بوده است. غبار تشبیه در صفات خبریه، برخی از فِرق اسلامی را به تجسیم و برخی را به تفویض کشانده است. اما باور بیشتر مسلمانان بر این سامان یافته است که نظریۀ تأویل فارغ از برداشت‌‌های مختلف در محدودۀ‌‌ کاربرد آن، راحت‌‌ترین راه برون‌رفت از معضل تصور انسان‎‌انگارانۀ خداوند سبحان است. با وجود این، دیدگاه‌‌های دقیق‌‌تر دیگری نیز وجود دارد که مشکل را بدون دست یازیدن به تأویل حل می‌‌کند. در این مقاله بعد از بررسی شش نظریه، نظریۀ هفتم به اسم نظریه‌‌ «تجرید معنا»، به عنوان بهترین نظریه در بین نظریات موجود مطرح شده است. در این نظریه الفاظ در ابتدا بر معانی مادی وضع شده‌‌اند، اما به تدریج در معانی معنوی با تجرید از خصوصیات جسمانی، به صورت حقیقی استعمال شده‌‌اند.

از چالش های مهمِ بحث متشابهات، آیات مربوط به صفات خبریّه است. در تبیین این صفات، نظریات گوناگونی ارائه شده است. اندیشه های «اثبات» و «تأویل» از مشهورترین این نظریات است. عده ای برای تفسیر صفات مورد بحث، به توسعه معنا رو آورده اند که حاصل آن دو نظریه «وضع الفاظ بر ارواح معانی» و «تجرید معنا» شده است. طبق دیدگاه اول الفاظ بر ارواح معانی وضع شده اند و بر اساس اندیشه دوم الفاظ در ابتدا بر معانی مادی وضع شده اند، اما به تدریج در معانی معنوی با تجرید از خصوصیات جسمانی، به صورت حقیقی استعمال شده اند. بسیاری پنداشته اند که این دو، یک نظریه است. این مقاله برآن است که میان این دو نظریه شبیه به هم تفاوت بگذارد. در نوشتار حاضر پنج دلیل بر متفاوت بودن این دو اندیشه ارائه شده است. در بخش پایانی هر دو اندیشه به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است.