جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در باب اعجاز ادبی قرآن از گذشته تا کنون تلاش های ارزشمندی صورت گرفته و اندیشمندان مسلمان در هر عصری متناسب با ظرفیت های درونی خود و علوم آن عصر به خلق آثار بدیع یا تکراری پیرامون آن دست زده اند اما با وجود همه ی این تلاش ها باید گفت که اعجاز ادبی بسان چشمه ای جوشان است که پایانی برای آن متصور نیست چرا که در هر برهه ای از تاریخ پژوهشگران تنها موفق به نوشیدن جرعه ای از آن خواهند شد. آنچه از دیرباز تاکنون در ارتباط بااین کتاب آسمانی ذهن بشر را به خود مشغول کرده است وجوه و اسباب اعجاز آن می باشد. این پژوهش به بررسی و تحلیل جلوه های ادبی سوره مبارکه نبا از جمله اعجاز واژگانی،اعجاز صرفی،اعجاز نحوی و اعجاز بلاغی که هر کدام تاثیر مجزایی در فهم و معنای آیات دارند،با توجه به تفاسیر المیزان علامه طباطبایی و الکشاف زمخشری می پردازد.چرا که با همه لطایف و زیبایی هایی که در اثار گذشتگان در حوزه های ادبی قرآن و حدیث دیده می شود باز هم خالی از نقص نیست زیرا یکی از نقص هایی که در آثار آنان وجود دارد پراکندگی آن است و در یک اثر همه مباحث ادبی یکجا گردآوری نشده است. بخشی به لغت شناسی،بخشی به اعراب شناسی و بعضی به بلاغت پرداخته اند.به همین جهت با استعانت از خدای متعال خواستیم مباحث اعجاز ادبی یکی از سوره های قرآن(نبا) را بررسی و گردآوری کنیم و تاثیر این شگفتی های ارزشمند اعجاز را در فهم معنای آیات و تفسیر آن بررسی میکنیم.ان شاءالله

عقل که وجه تمایز انسان از حیوان است، چیزی زیانبارتر از شراب برای آن بیان نشده است که نتیجه استفاده از آن، سقوط آدمی به جایگاه حیوانیت است. بر این اساس، خمر در ادیان آسمانی پیوسته حرام بوده است؛ ولی زمان و چگونگی اعلام حرمت آن در اسلام، به تقابل دو دیدگاه در تحریم دفعی با سکر نوم در معنای سکاری در آیه 43 نساء و تحریم تدریجی با سکر خمر منجر گردیده است. یافته‌های پژوهش با مطالعه کتابخانه‌ای و روش تحلیلی ـ توصیفی، بیانگر صحت نظریه حرمت دفعی با دلایل قرآنی، روایی و مؤیدات عقلی و شواهد تاریخی، در اعلام حرمت خمر در آیات مکی در اوایل بعثت و تأکیدی بودن آن در آیه 90 مائده است. در مقابل، عدم صحت نظریه حرمت تدریجی شراب به جهت تناقض محتوایی و مخالفت آن با قرآن ثابت گردید؛ چرا که از طرفی جهت توجیه نظریه تدریجی با قانون عقلی تدریج، تصریح می‌نمایند که در آغازین مرحله، شراب در وقت نماز با نزول آیه 43 نساء، ششمین سوره مدنی حرام گردید، ولی از طرفی دیگر با نقض قانون تدریج، با اعلام اینکه سوره بقره به اجماع از اولین سور مدنی است که بعد از هجرت نازل شده است، به حرمت مطلق شراب در آیه 219 آن و نیز در برخی آیات مکی تصریح می‌نمایند. در نتیجه با نفی سکر خمر در معنای سکاری در نظریه تدریجی، شأنِ نزول‌ها در تفاسیر عامه به انگیزۀ دفاع از شرب خمر برخی، و نسبت ناروا به برخی دیگر با توجیه ناصواب عدم حرمت شراب تا نزول آیه 43 نساء در مدینه، خروج موضوعی از این آیه دارند. بنابراین تفکیک بین اعلام حکم حرمت شراب در مکه در اوایل بعثت و تأخیر چندین سالۀ اجرای حد شرب خمر در مدینه در نظریه دفعی، اضافه بر ایجاد انگیزه قوی در ترک و نیز اتمام حجت شرعی، نوعی روش مدارای تربیتی اسلام نیز بوده است. در حالی که اعلام همزمانی حرمت مطلق شراب با اجرای حد آن با نزول آیه 90 مائده از آخرین سور مدنی در نظریۀ تدریجی، خلاف مدارای تربیتی مورد انتظار آنان است. از جمله آثار مترتب بر اثبات نظریه حرمت دفعی شراب، اضافه بر دستیابی به نظریه صائب قرآنی، عدم توجیه‌پذیری شرابخواری برخی صحابه در مدینه تا نزول آیه تحریم است.

مسئله رجعت از ضروریات مذهب و مکتب تشیع است. رجعت در اصطلاح امامیه به معنای بازگشت گروهی از مؤمنان حقیقی برای دریافت پاداش و گروهی از معاندان برای رسیدن به عذاب است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از گزارش‌های مندرج در منابع مختلف روایی و تاریخی، در پی یافتن پاسخ پرسش‌هایی درباره موضوع رجعت در دوران امامت امام باقر؟ع؟ است. بررسی سیر تاریخی روایات نشان می‌دهد که اعتقاد به رجعت قبل از امام باقر؟ع؟ به صورت جدی مورد بحث نبود، امّا از دوران آن حضرت در قالب استدلال و گفت‌وگو مطرح شده است. این روایات براساس ناقل اول روایت به پنج دسته تقسیم می‌شود که نقل‌کنندگان اولیه آنها را ابی‌حمزه ثمالی، جابربن یزید جعفی، زرارة بن اعین، حمران بن اعین و ابی‌صامت حلوانی تشکیل می‌دهند. از مجموع شانزده روایتی که از لحاظ سندی و دلالی مورد بررسی قرار گرفت، تنها سه روایت صحیح است و سایر روایات با ضعف سند مواجه بوده و غیرقابل اعتماد هستند. محدث نوری هم با تکیه بر نمونه‌هایی از روایات رجعت که ضعف سندی دارند، ادعا می‌کند که بخشی از قرآن که درباره ائمه معصومین؟عهم؟ یا دشمنان آنان بوده، حذف شده و اکنون در قرآن فعلی وجود ندارد و همین امر تحریف به نقیصه در قرآن را ثابت می‌کند.

قرآن کریم، کلام الهی و معجزه جاودان پیامبر خاتم؟ص؟ و اصیلترین بیّنه و سندی است که در طول تاریخ در اختیار مسلمانان قرار داشته است. به تصریح قرآن خاستگاه این کلام، علم خداوندی است که هیچ بشری در شکلدهی آن تأثیری نداشته است. دلیل معجزه بودن قرآن، این است که خداوند در قرآن تحدی کرد و هیچ کس، نه در صدر اس لم و نه بعد از آن، نتوانست همانند قرآن سوره و سخنی بیاورد. درباره گستره تحدی قرآن دیدگاههایی وجود دارد. ا مقاله پیشرو با شیوه توصیفی _ تحلیلی و با روش کتابخانهای به دنبال تحلیل و ارزیابی دو جریان غالب در حوزه دامنه و گستره تحدی است. بعضی قرآنپژوهان معاصر، تحدی قرآن را مربوط به همان عصر نزول میدانند و دلایلی را نیز برای این نظریه خود بیان میکنند. نظریه زمانمند بودن در تحدی قرآن، دارای ضعفهایی است که عبارتند از: زمانمند دانستن اعجاز و جاودانگی قرآن، محدود نمودن جهت دعوت و تحدی به حوزه فصاحت و بلاغت، منحصر کردن دلالت واژه «فأتوا » به عرب نزول قرآن و بیهوده بودن دعوت قرآن به تدبّر و تعقل.

تأمین اجتماعی در مفهوم رایج آن، به تأمین نیازهای مادی محدود می‎شود. از آن‌جا که از سویی بنا‎بر روایات متواتر، دولت‎کریمۀ مهدی موعود؟عج؟، دولتی عدالت‎گستر معرفی و از سوی دیگر در اندیشۀ معاصر بشری، یکی از ارکان تحقق عدالت اجتماعی، تأمین اجتماعی در مفهوم رایج آن تلقی شده است، این پرسش مطرح است که تأمین اجتماعی در دولت مهدوی؟عج؟ دارای چه مفهومی و تامین‌کنندۀ کدام نیازهاست و آیا می‎توان آن را محدود به مفهوم رایج آن تصور کرد؟ فرضیۀ این پژوهش آن است که با توجه به این‌که دولت منجی موعود؟عج؟، دولتی با حاکمیت قرآن کریم است، قهراً تمامی راهکارهای عدالت‎گستری از جمله تأمین اجتماعی، دارای رویکرد و مفهومی قرآنی خواهد بود؛ از این ‎رو، این پژوهش، در پیِ مفهوم قرآنی تأمین اجتماعی و جایگاه آن در دولت منجی موعود؟عج؟است. از سوی دیگر، از آن‌جا که هدف نظام تأمین اجتماعی، حتی در مفهوم رایج و متداول آن، نهایتاً تأمین آرامش انسان است و به نظر می‎رسد این هدف، ارتباطی تنگاتنگ با حیات طیبه انسان دارد، در این پژوهش به مفهوم‌شناسی تأمین اجتماعی در دولت مهدوی؟عج؟ با تأکید بر مفهوم حیات طیبه پرداخته شده است. براین اساس، مفهوم نظام تأمین اجتماعی در دوران ظهور، مفهومی ایمان‌مدار و عمل صالح‌محور خواهد بود. دو عنصری که هم در اعتقاد به مهدویت و هم در زمینه‎سازی دوران ظهور نقش بسیار سازنده‎ای دارد. این تلقی از تأمین اجتماعی، موجب خواهد شد که در دوران انتظار، تمامی اندیشه‎ها و قوانین تأمین اجتماعی در جوامع قرآن‌مدار، در راستای مفهوم آن در دولت مهدوی؟عج؟ و برای تأمین نیازهای مادی و معنوی و در نتیجه کرامت، امنیت و آرامش هر دو جهانی انسان اجتماعی تنظیم گردد و تمامی تصمیمات و راهکارها در راستای تأمین ایمان و عمل صالح باشد و نه آنچه که در اندیشۀ سکولار و تنها برای تأمین جنبه‎های محدود مادی و لذت‎های دنیوی مطرح شده است؛ که در این صورت زمینه‎ساز تشکیل هرچه زودتر دولت مهدوی؟عج؟ خواهد بود.

کتاب «نامه­هایی برای محمّد پیامبر[J] پژوهشی بر ریشه­های قرآن»، تحقیقی درباره مصدر قرآن است که توسط امین قضایی نگارش یافته است. وی بر این باور است که آیات و سوره‌های مکی قرآن در اصل، نامه­هایی بوده است که توسط فرقه‌ای یهودی- مسیحی به نام ابیونی برای حضرت محمدJ ارسال می­شده و به همراه این نامه­ها، متن اصلی کتاب­ مقدس به‌عنوان ضمیمه و شرح این نامه­ها در اختیار ایشان قرار می­گرفته است، ولی در زمان جمع قرآن، این نامه­ها به‌عنوان قرآن جمع‌آوری شد. با توجه به اهمیت مسئله وحیانیت و الهی بودن قرآن و اینکه کتاب حاضر به زبان فارسی در محیط مجازی منتشر گردیده است؛ ضرورت دیده شد تا به نقد روش‌شناسانه وی در این جستار پرداخته شود. در پژوهش حاضر با روش تحلیل انتقادی به بررسی منابع و روش «قضایی» در دیدگاه حاضر پرداخته شد. نویسنده در تبیین دیدگاه خود متأثر از آراء خاورشناسان تجدیدنظر‌طلب درباره اعتبار منابع اسلامی چون «ونزبرو» و «لوکزنبرگ» است. نتیجه بررسی روش‌شناسانه کتاب مذکور حاکی از آن است که دیدگاه «قضایی» هیچ یک از ویژگی­های یک نظریه علمی را ندارد و بر حدس و احتمال استوار است و مهم­ترین مشکل نظریه وی خروج از بستر تاریخ و اتکای صرف به تحلیل­های متنی بدون داشتن شرایط لازم است که این امر موجب ارائه تحلیلی تخیّلی و دور از واقع شده است.

مفهوم رایج تأمین اجتماعی غالباً در حمایت معیشتی دولت‌ها از افراد جامعه خلاصه می‌شود. هرچند مفهوم تأمین اجتماعی، برآمده از تعریفی اصطلاحی و معاصر و برگرفته از نگاه سکولار غرب به نیازهای این جهانی انسان است، لکن به نظر می‌رسد این امر به هیچ وجه مانع از ارائۀ مفهومی جدید از آن نخواهد بود. در پژوهش حاضر و با روش توصیفی ـ تحلیلی، مشخصاً به این مسئله پرداخته شده است که چگونه می‌توان مفهومی از نظام تأمین اجتماعی، بر پایه زندگی مطلوب و بر اساس آموزه‌های قرآن کریم ارائه نمود؟ قرآن کریم کیفیتی از زندگی انسان را با عنوان «حیات طیبه» معرفی نموده است که دارای ویژگی‌هایی است؛ از جمله اینکه حیاتی دائمی، محصول مراتب ایمان و مصادیق گستردۀ عمل صالح، زندگی کرامت‌مدار، امنیت‌زا و آرامش‌بخش و در نتیجه زندگی شادمانه است. در این کیفیت از زندگی، تأمین زندگی مادی و معیشتی نه تنها مغفول نیست که از مهم‌ترین عناصر و مؤلفه‌های تشکیل آن است. از سوی دیگر، از آنجا که بنا بر رویکردهای متفاوت به کرامت انسان، هدف غایی نظام تأمین اجتماعی حتی در مفهوم شایع آن، تأمین کرامت افراد جامعه معرفی شده است و این مهم از اهداف اساسی هدایت‌های قرآن کریم است، نظام قرآن‌بنیان تأمین اجتماعی دارای ارتباطی تنگاتنگ با مفهوم حیات طیبه به عنوان زندگی مطلوب انسان خواهد بود. نتیجه اینکه این نظام، نظامی همسو با حیات طیبه و در راستای تأمین کرامت، امنیت و آرامش هر دو جهانیِ انسان اجتماعی است و دولت اسلامی به معنای حاکمیت و به عنوان قدرتمندترین نهاد اجتماعی، بیشترین وظیفۀ تأمین آن را دارد تا جایی که می‌توان ادعا کرد که دولت اسلامی، دولت نظام قرآن‌بنیان تأمین اجتماعی است.

یکی از مباحث مهم پیرامون تفسیر «المیزان» نقش و جایگاه روایات است. دیدگاه اثربخشی روایات بر نظرات تفسیری علامه طباطبایی در میان سایر نظرات قابل تأمل است. پژوهش پیرامون این دیدگاه به خاطر جایگاه تفسیر علامه طباطبایی و رفع ابهامات پیرامون این تفسیر و روش قرآن به قرآن ضرورت دارد و از این جهت که این دیدگاه مورد تحلیل قرار گرفته و مبانی و شواهد اثربخشی روایات استخراج شده است دارای نوآوری است. یکسان بودن حقیقت ولایت با قرآن از حیث صدق، عدم افتراق قرآن از عترت، مبیّن قرآن بودن اهل بیت، حجیت سنت و بیانات معصومان، عدم دسترسی به بلندای معارف جز مطهرون، نگارش تفسیر«البیان فی الموافقة بین الحدیث والقرآن» قبل از تفسیر «المیزان»، تدریس و تعلیقه بر احادیث «بحار الأنوار»، نگارش تفاسیر موضوعی بر اساس روایات، هماهنگی نظرات علامه با روایات در تفسیر «المیزان» از مهم­ترین مبانی و شواهد اثربخشی روایات بر نظرات تفسیری علامه طباطبایی(ره) است. مبانی و شواهد ارائه شده نشان از اثربخشی مستقیم و با واسطه روایات بر نظرات تفسیری علامه داشته است.

خدای متعال در آیة 94 سورة مبارکة حجر به رسول اکرم(ص) فرمان داده است که: «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ». قرآن‌پژوهان مسلمان در خصوص نقش این دستور در کیفیت دعوت به اسلام آراء متفاوتی دارند. مقاله حاضر با بررسی و نقد آراء موجود، به استناد قراینی از آیات، روایات، گزارش‌های تاریخی و مرتبة نزولی سورهای قرآن کریم، به این نتیجه رسیده که رسول اکرم(ص) از ابتدای بعثت، دعوت خویش را به‌صورت علنی اعلام نمود و در پی آن، مردان و زنانی به اسلام گرویدند؛ اما آن حضرت به دلیل ترس از آزار مشرکان، مشخصات پیروان خویش را آشکار نمی‌ساخت. این وضعیت ادامه داشت تا زمانی که آزار مشرکان به نهایت رسید و در این هنگام خدای متعال با نزول این آیه، به آن حضرت دستور داد با مشخص کردن جمعیت مؤمنان، یکپارچگی جامعة شرک را از میان برداشته و جامعه را به دو قسم اقلیت مؤمن و اکثریت مشرک تبدیل کند. رویکرد این پژوهش، قرآن‌محوری است که بر مبنای آن، محکمات دینی (عقل، قرآن، سنت، تجربه، ادبیات، سیرة عقلا و متشرعه و ...) بر محور قرآن کریم داور اندیشه‌ها و عملکردهای دینی است.

برخی از صاحب نظران علوم قرآنی بر این باور هستند که در بعضی از آیات قرآن بدون آگاهی بر سبب نزول امکان فهم وجود ندارد. با توجه به اینکه سخن حاضر با دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر المیزان که قرآن را در روشنگری و بیان خود نیازمند چیز دیگر نمی‌داند، مغایرت دارد؛ لذا ضرورت دیده شد، پژوهشی در نحوه تبیین آیات مورد بحث مولفان آثار علوم قرآنی در تفسیر المیزان صورت پذیرد. با توجه به ساختار پژوهش و کمیت آن، به احصای آیاتی پرداخته شد که بیش‌ترین استناد توسط دانشمندان علوم قرآنی درباره بحث حاضر را داشته-اند. نتیجه تحقیق آنکه در تبیین معنای آیات ایشان متکی به ظاهر آیات و روش قرآن به قرآن است. با این وجود در آیاتی که سبب نزول به صورت روایت از معصوم(ع) نقل شده و ملاک احادیث معتبر را دارد، در نظریه تفسیری ایشان نمود دارد، بدین ترتیب که در استنباط مطلبی که آیه به صورت قطع بدان دلالت ندارد، دیدگاهی که روایات بدان اشاره دارند را تقویت می‌کند و با این بیان می‌توان گفت که علامه طباطبایی در بیان آرای تفسیری خود متأثر از روایات معصومان(ع) بوده است و تا جایی که ظاهر آیه بدان دلالت دارد، مورد استناد ایشان قرار گرفته است.