جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قاعدة «الواحد لایصدر عنه الا الواحد» یکی از اساسیترین قواعدی است که در فلسفه و بطور خاص در مباحث چگونگی پیدایش جهان به آن استناد ميشود. این قاعده در طول تاریخ فلسفه سبب بروز منازعات بسیاری شده است؛ تعداد زیادی از فیلسوفان برای بیان نظرية جهان‌شناختی خود به این قاعده استناد کرده¬اند و گروهی دیگر آن را با قدرت و اختیار مطلق حق‌تعالی کاملاً ناسازگار دانسته‌اند و بهمین دليل به مخالفت شدید با آن پرداخته¬اند. میرزا مهدی آشتیانی از جمله علمایی است که برغم اینکه فیلسوفی مشهور و دارای آراء بدیع بسیار است، کمتر به آراء وی پرداخته شده است. او توجه بسیاری به قاعدة الواحد داشته و با چندین برهان عقلی و نقلی و استناد به آیات و روایات گوناگون، بدنبال اثبات آن بوده است. پژوهش حاضر که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با نظر به مستندات تاریخی گردآوری شده، تلاش میکند نخست منشأ پیدایش قاعدة الواحد را بررسی کرده و سیر تاریخی آن را در میان حکما بیان نماید، سپس به بیان دیدگاه میرزا مهدی آشتیانی در باب قاعدة الواحد پرداخته و براهین عقلی و نقلی مورد استناد وی را تحلیل و بررسی میکند.

مسئله این پایان‌نامه بررسی میزان تأثیرپذیری ملاصدرا از دشتکی‌ها است که پیش از او می‌زیستند. بیشترین توجه ما در این پژوهش به صدرالدین محمد دشتکی و پسرش غیاث‌الدین منصور دشتکی است. در واقع ملاصدرا در آثار خود به نقل و نقد از این بزرگان پرداخته و از آن‌ها یادکرده است. در این خصوص باید گفت ملاصدرا در طرح مسائل اصلی و زیربنایی فلسفه خود از قبیل: اصالت وجود، نظریه تشکیک و اتحاد نفس با قوای خود، ترکیب ماده و صورت، اثبات واجب و مسئله معاد، متأثر از آراء و اندیشه های صدرالدین دشتکی و پسرش غیاث الدین منصور بوده است؛ به عنوان مثال در بحث اصالت وجود، ملاصدرا در موضعی از کتاب اسفار، نظر سید سند را در اصالت وجود و تقدم وجود بر ماهیت به نظر خود نزدیک‌تر می‌داند، چنانکه می‌گوید، تقدم وجود بر ماهیت نزد سید سند امری پذیرفته شده بود و این همان است که نزد ما برهان بر آن اقامه شده است. همچنین در ترکیب ماده و صورت که آیا اتحادی است یا انضمامی، ملاصدرا متأثر از صدرالدین دشتکی، معتقد است ترکیب این دو اتحادی است نه انضمامی، یعنی در خارج، ماده و صورت به عنوان دو امر مستقل وجود ندارند. در بحث معاد نیز ملاصدرا نظر غیاث الدین را درباره تعلق نفس به بدن پس از مرگ نقد کرده است. در پژوهش حاضر، تلاش شده است ابتدا توضیحاتی در خصوص خاندان دشتکی و نظریاتشان داده شود و سپس میزان تأثیر گذاری این خاندان بزرگ بر برخی از اندیشه‌های فلسفی ملاصدرا بررسی شود.