جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مفیدترین روش‌های حل اختلاف و بهبود سلامت روانی در میان اعضای خانواده، مذاکره است که نمونه‌هایی از آن در قرآن آمده است. در برخی از این نمونه‌های قرآنی، از مذاکره برای حل اختلافات خانوادگی استفاده شده و از این رو تشخیص و تبیین روش مذاکره در قرآن مهم است. در این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی به بررسی نمونه‌های قرآنی مذاکره و نیز تطبیق اصول مذاکره بر آن پرداخته شده است. تأکید بر منافع مشترک، اصل شباهت در فرایند نفوذ و ارائۀ پیشنهاد با جملات شرطی، از جمله قواعد این فن است که در مذاکره خانوادگی به شیوۀ قرآنی به چشم می خورد.

حجاب از جمله مفاهیم پر کاربرد در جامعه است که در زندگی بشر تأثیر ویژه دارد. اهمیت حجاب اسلامی تا جایی است که در قرآن از آن به عنوان یک ضرورت یاد شده و به گوشه هایی از حکمت و کارکرد آن اشاره شده است. نوشتار حاضر به بررسی حجاب و انواع و حکمت آن می پردازد. حجاب به عنوان یک فرهنگ، ابعاد مختلفی دارد مانند حجاب پوششی، حجاب رفتاری، حجاب دیداری، گفتاری، و شنیداری.. سرشت انسان، اقتضای حیا و پوشش دارد. حکمت حفظ و پوشش اشیاء، ارزش آنهاست و حکمت حجاب، حفظ ارزش والای زن است برخی از موارد مورد اشاره به عنوان حکمت حجاب، عبارتند از: میل فطری، آرامش روانی، سلامت اجتماعی، ارزش زن، منع هویت جویی کاذب، تحکیم خانواده، کنترل خودآرایی، تعدیل شهوترانی، کنترل مدگرایی، اصلاح تحسین خواهی.

هرگونه خطا در استدلال، مغالطه ­است. در قرآن کریم، موارد بسیاری از احتجاجات مخالفین در برابر پیامبران آمده است که در بسیاری از آن­ها به‌صورت آگاهانه یا ناآگاهانه، مغالطه به ­کار رفته است. امروزه نیز کسانی که در برابر حقانیت دین، برهانی ندارند دست به مغالطه و شبهه‌سازی می‌زنند و این مسأله، آشنایی با انواع مغالطه و پاسخ­گویی به آن را می‌طلبد. در مورد قرآن، این اطمینان وجود دارد که نه­تنها با مغالطه سخن نگفته بلکه مغالطه­ دیگران را پاسخ داده است؛ بنابراین قرآن، منبع قابل اعتمادی برای کاوش انواع مغالطه می­باشد. هدف این نوشتار، بررسی استدلال مغالطه‌آمیز مخالفان و سبک تقابل پیامبران با آن­ها است. شناخت انواع مغالطات کافران در قرآن کمک می‌کند تا با الگوگیری از روش برخورد قرآن، مغالطه­ها و شبهات امروزی را پاسخ گفت. در این نوشتار با جست‌وجو در آیات سوره بقره و با استفاده از منابع منطقی و تفسیری، آیات مربوط به احتجاجات مخالفین شناسایی شد و با انواع مختلف مغالطه مورد تطبیق و مقایسه قرار گرفت. نتیجه شناخت مغالطات در سوره­ی بقره عبارت است از: ابطال سخنان مخالفان و اثبات حقانیت دعاوی قرآنی و شناسایی نوع برخورد قرآن و پیامبران در مقابل کاربرد انواع مختلف مغالطه که می­توان آن­ را به­عنوان یک قاعده در روش­شناسی برخورد با مغالطه­ها معرفی کرد. در سوره بقره مغالطاتی آمده است؛ از جمله: توسل به احساسات، مسموم کردن چاه، تبعیض­طلبی، آرزواندیشی، برتری ثروت، سنت­گرایی، بهانه، اشتراک لفظ و توسل به جهل.

درک صحیح از معانی عمیق آیات قرآنی در باره حجاب، مستلزم شناخت واژگان قرآنی است. در معناشناسی که یکی از شاخه های زبان شناسی جدید است، به دنبال معنای واژه در بافت یا گفتمان شکل گرفته هستیم. قرآن لایه های معنایی متعددی دارد که کشف مفاهیم آن می تواند از طریق علم معناشناسی صورت گیرد. این نوشتار، با دقت در واژه های مرتبط با حجاب، در پی معنای آن بر اساس کتاب های لغت و تفسیر، در تشخیص معانی لغت شناسانه و معناشناسانه از الفاظ مربوط به حجاب است. این کار، از طریق رابطه هم نشینی و جانشینی به بررسی پیوند میان واژگان مختلف به مطالعه معناشناسانه لفظ «حجاب» در قرآن می پردازد، که در یک زنجیره گفتاری هستند و یا واژه هایی که لزوماً حضور فیزیکی در جمله ندارند ولی م ی توانند ب ه جای هم انتخاب شوند. واژه های ستر، غطاء، خمار، جلباب، تبرّج، برخی از واژه های مورد بررسی در این مقاله اند.

اندیشمندان اسلامی در باب تعارض یا عدم تعارض آیات آفرینش با فرگشت نظرات یکسانی ندارند. در این مقاله سعی‌ بر تبیین این است که نظریه دینی درباره خلقت انسان با نظریه علمی، تعارض و تضادی ندارد. حضرت آدم به گونه‌ای ویژه و معجزه‌گون از خاک آفریده شد و انسانهای بعدی از نسل او هستند. فرگشت در صورت صحت، از اثبات روند تکامل روی شخص خاصی به نام حضرت آدم ناتوان است. علم هرگز نمی‌تواند وجود معجزه در خلق حضرت آدم را رد کند. نه نظریه دینی در صدد تبیین علمی خلقت انسان است نه نظریات علمی در مقام انکار نظر دین هستند زیرا که علم تجربی بیگانه از مقوله معجزه است. در این مقاله، ابتدا آیاتی که می‌تواند به عنوان دلیل بر مدعا محسوب شود مطرح می‌شود سپس آیاتی به عنوان تأیید، مورد استشهاد قرار می‌گیرد. در ادامه آیاتی که به مواردی مشابه از معجزات سخن گفته اشاره می‌شود سپس آیاتی که مورد استناد موافقان فرگشت قرار گرفته همراه با پاسخ، طرح می‌شود. در آخر به برخی از دانشمندان علوم تجربی به عنوان مخالفان فرگشت اشاره می‌شود. مهمترین آیات مورد استدلال، آیاتی است که خلقت حضرت آدم را از خاک می‌داند و خلقت نسل او را از آب. همینطور آیاتی که عیسی(ع) را به حضرت آدم تشبیه کرده و آدم را پدر همه انسان‌ها معرفی می‌نماید.

دین به عنوان یک حقیقت از آغاز پیدایش بشر وجود داشته و انسان‌ها به لحاظ فطری با آن گرایش داشته با تعالیم آن زندگی خود را در ابعاد مختلف تنظیم می‌کردند اما با وجود گرایش فطری آدمیان گاهی انسان‌هایی از دین و دینداری حالت گریز دارند .حال با توجه به میل درونی و فطری انسان به دین این سوال مطرح می‌شود که چرا عده‌ای بر‌خلاف جریان آب شنا کرده و از دین اعراض کرده و یا نسبت به تعهدات دینی سستی می‌کنند که در این رساله در صدد تبیین علل آن هستیم که آن علل را می‌توان به چهار دسته علل اجتماعی، علل رفتاری و اخلاقی و علل فکری و علل فرهنگی تقسیم نمود. نتایج بررسی‌ها نشان داده است با بروز این عوامل که مانع روی آوردن انسان به دین و امور معنوی می‌گردد و آدمی را از متدین شدن به دین الهی باز می‌دارد و باعث گریز از دینمی‌شود، بنابراین ضروری است تا این عوامل شناسایی گردد تا از شیوع آن جلوگیری شود. برای مبارزه با دین‌گریزی، باید پس از بررسی همه جانبه علل و عوامل آن، راهکارهای مناسب را برگزید و از آنجا که هر کدام از عوامل با عامل دیگر فرق دارد لذا راهکارهای مخصوص به خود را می‌طلبد بنابر این سعی شده حتی المقدور برای همه‌ی عوامل راهکار ارائه گردد.کلید واژه: دین،عوامل، درمان، دین‌گریزی، دینداری

وجود سختی‌ها و شرور در زندگی از اموری است که بدون تردید انسان‌ها در طول زندگی با آن مواجه می‌شوند. چرایی و علت‌یابی وجود این امور در نظام هستی با بحث‌های کلامی- فلسفی فراوانی پیوندیافته است و دانشمندان با رویکردهای مختلف درصدد پاسخگویی به این سوال برآمده‌اند. در نگاه اجمالی به آیات قرآن، زندگی انسان از آغاز خلقتش با رنج و سختی همراه بوده است. با مراجعه به تاریخ پیامبران که نمونه انسان‌های کامل می‌باشند، زندگی آن‌ها را سرشار از ناملایمات می‌بینیم. این پژوهش می‌کوشد به واکاوی مفهوم و فهم مبانی وجودشناختی و معرفت‌شناختی سختی‌ها بر اساس آموزه‌های قرآن بپردازد؛ افزون بر اینکه آموزه تکاملی در ارتباط با سختی‌ها ارائه و تأثیر تکاملی سختی‌ها در ابعاد مختلف انسان مورد اشاره قرارگیرد. جمع‌آوری اطلاعات در این تحقیق به روش‌کتابخانه‌ای بوده است.با توجه به آیات قرآن، بین پندار غالب انسان‌ها در مورد شرّ و سختی در عالم واقع، با آنچه‌ برای رشد بشر در راستای فطرتش واقعاً شرّ محسوب می‌شود تفاوت معرفتی وجود دارد. این خطای معرفتی زمینه‌ساز کنش‌های نامناسب در برابر سختی‌ها شده و فرصت‌های تکاملی زیادی را از انسان ضایع می‌کند. آیات قرآن با ارائه بینش صحیح در این ارتباط، به تصحیح چارچوب‌های غلط ذهنی افراد می‌پردازد و همچنین با بیان ضعف‌های ارتباطی انسان در برخورد با ناملایمات به بهبود کنش‌های ارتباطی انسان می‌پردازد. در ضمن اینکه، رهنمودهای تکاملی قرآن در ارتباط با سختی‌ها ما را به این امر رهنمون می‌سازد که بهره‌گیری تکاملی در ارتباط باغالب سختی‌ها امری است بالقوه و با به‌کارگیری عوامل متعدد از جمله ایمان، عمل صالح، کسب معرفت در جهت توحیدی، بالفعل می‌شود. با توجه به کارکردهای مترتّب بر این عوامل در آیات قرآن و بررسی جهت‌گیری کارکردهای این عوامل در ارتباط با سختی‌ها، زمینه تحقق کمال در چهار حوزه ابعاد وجودی انسان اعم از ابعاد فطری، عقلی، عاطفی، اخلاقی فراهم می‌شود.

پاسخ به پرسش چیستی «معنای زندگی» جز از راه شناخت انسان ممکن نیست. معنای زندگی به هر سه معنای هدف، ارزش و کارکرد زندگی، در راستای وجود انسان، استعدادها و توانایی‌های اوست. ملاصدرا انسان‌شناسی را اصل و پایه‌ی همه‌ی معارف و پرسش‌های بنیادین می‌داند که بدون آن دیگر شناخت‌ها کامل نخواهد بود. انسان در میان سایر موجودات از امتیازات خاصی برخوردار است که منشأ آن، نفس ناطقه و عقل است. بنابراین ساختار وجودی انسان، ترکیبی از بدن و عقل است. انسان جامع طبیعت و ماوراء طبیعت است. جزء طبیعی انسان اگر زیر پوشش تدبیر عقل قرار نگیرد انسان را از کمال خود باز می‌دارد. عقل از بدن به منزله‌ی شرط حضور در طبیعت و به منزله‌ی ابزار، بهره‌برداری می‌کند. انسان به دلیل برخورداری از درک عقلی، به دنبال کشف حقیقت و معنای زندگی حرکت می‌کند. معنای زندگی انسان تابعی از وجود او و متناسب با وجود اوست. اگر وجود مختص انسانی، به قوه‌ی عقلی اوست، معنای زندگی نیز در رابطه با قوه‌ی عقلی مشخص می‌شود. قوه‌ی عقلی دو بعد نظری و عملی دارد. انسان در مقام عقل، خالی از غایت و هدف نیست. هدف ایده‌آل زندگی در نزد عقل، معرفت خداست. از این‌رو در صدد شناخت خدا و افعال او برمی‌آید. در این مسیر او به شناخت خود و جهان که فعل تکوینی خدا هستند می-پردازد و سفرهای علمی و عملی چهارگانه را تنظیم می‌کند. این حرکت ارادی و وجودی انسان، وقتی به غایت می‌رسد که انسان به اراده و اختیار، تحت فرمان عقل به سوی خدا گام بردارد و در کنار او قرار یابد. ارزش زندگی انسان نیز در سایه‌ی ارتباط او با خدا و حرکت به سمت او تعیین می‌شود. بر اساس حرکت جوهری و ثابت نبودن مرتبه‌ی وجود انسان، بر خلاف دیگر ممکنات، انسان جایگاه معینی در مراتب وجود ندارد و از پایین‌ترین مقامات تا بالاترین درجات می‌تواند سیر داشته باشد. ملاصدرا ارزش انسان و زندگی او را در گرو رضایت الهی، کرامت انسانی، فطرت، عشق و جاودانگی می‌داند. کارکرد زندگی، با نقش عمده-ی انسان در عالم هستی که نقش خلافت الهی اوست معین می‌شود. جانشینی انسان از خدا که با حقایقی همچون ولایت، امانت، وساطت در خلقت، غائیت خلقت و ... همراه است، جایگاه انسان را در دار هستی تعیین می‌کند. انسان اشرف مخلوقات است آفرینش عالم به خاطر اوست. نقطه‌ی مقابل این معنا، پوچی است؛ هر چند مادی‌گرایی و شکاکیت از عوامل اصلی پوچی است اما عواملی همچون مرگ و شرور از علل سوق به سمت پوچی است که در حکمت متعالیه نه تنها پوچی را نتیجه نمی‌دهند، بلکه از عوامل معناساز زندگی و از راه‌های رشد و تعالی انسان به شمار می‌روند. علم‌زدگی که از عوامل پوچی شمرده شده نه ثمره-ی علم بلکه نتیجه‌ی کم ظرفیتی انسان و توقف در مراحل پایین عقل می‌باشد و در حکمت متعالیه که جمع برهان و عرفان و قرآن است هرگز جایی ندارد.

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در قرآن بسیار به آن سفارش و توصیه‌شده، خودشناسی است. آدمی به‌ واسطه‌ی خودشناسی به موقعیت، شخصیت و ارزش خود پی می‌برد. انسان تا زمانی‌که موقعیت خود را در جهان آفرینش نشناسد، نمی‌تواند به ارزش وجودی خود دست یابد و در نیل به آن‌که هدف غایی خلقت است سعی و کوشش نماید. خداوند متعال نیز به مسأل? شناخت نفس اهمیت داده است و در آیه‌ی 14 سوره‌ی مبارکه‌ی قیامت می‌فرماید: «بَلِ الأنسانُ علی نَفسِهِ بَصیره». پروردگار بلند مرتبه با فرستادن آیاتش برآن است که انسان خود را کشف و شخصیتش را درک کند؛ زیرا شناخت انسان موجب شناخت و معرفت خداست و نهایت شناخت نفس، رسیدن به ذات باری تعالی است؛ و این معنای همان کلام الهی است: «وَ إلیهِ المُنتهی» که منتها، بازگشت و آخرین نقطه مقام کمال انسانیت، خداست و بس. پژوهش حاضر بر آن است که مسأله‌ی خودشناسی(معرفت نفس)، اهمیت، موانعی و آثار آن را مورد واکاوی قرار دهد و این‌که معرفت نفس، چگونه ما را به سمت خداشناسی و معرفت رب می‌کشاند و چگونه معرفت نفس، مستلزم معرفت حق است. در این راستا راه‌های خداشناسی، آثار و موانع آن نیز مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. یکی از راه‌های شناخت خداوند، شناخت نفس است و خود فراموشی عامل اصلی خدا فراموشی است. پیامبر گرامی اسلام(ص) در نهج الفصاحه، در مورد شناخت حق‌تعالی فرموده‌اند: «مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرفَ رَبَّهُ» که از آن مفهوم می‌شود «هر کس خودش را بشناسد، پس قطعاً پروردگارش را شناخته است». از این حدیث، دو قرائت امتناعی و امکانی ارائه‌ و گفته‌شده است که برخی آن را تعلیق به محال دانسته‌اند و برخی به طرق گوناگون درصدد توجیه و تبیین کیفیت معرفت رب از راه معرفت نفس برآمده‌اند.

گرچه همه آثار صدرالمتالهین حاکی از ارتباط تنگاتنگ قرآن و برهان است اما تفسیر او در میان دیگر آثارش مزیت ویژه ای در رهیافت قرآنی او دارد. این نوشتار آثار ملاصدرا در باب تفسیر و تاویل و چگونگی راهیابی حکمت صدرایی به پیشگاه تفسیر قرآن را مورد بررسی قرار داده است. دقت در مواضع تلافی تفسیر و فلسفه به عنوان وجه تمایز تفسیر او از سایر تفاسیر می تواند تاثیر فلسفه در تفسیر را پیش چشم ما قرار دهد. به عقیده صدرا با درک حقیقت وجود و فهم باطن و وحدت آن می توان به توحید ذاتی صفاتی و افعالی پی برد. در بحث علم الهی با توجه به مراتب سه گانه آن مساله امتحان الهی نسبت به بندگان را توضیح می دهد و وجوب رزق مقدر برای مخلوقات را اثبات می کند. در پایان اقسام عالم که فعل الهی محسوب می شوند طرح و آیاتی که مطابق آن تفسیر شده بیان می شود. او کلمه را عالم امر می داند و مثل افلاطونی را بر ملائکه تطبیق می کند.