جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث وظیفه یا عدم وظیفة حکومت در قبال تربیت دینی از مسائل مهم فلسفه سیاسی حکومت است. هر حکومتی موضعی خاص در برابر تربیت دینی دارد. این پژوهش با هدف بررسی این مسئله، با روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا با بیان دیدگاه ماکیاول، لیبرالیسم و اسلام در این زمینه، به دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا حکومت نسبت به تربیت دینی انسان‌ها وظیفه‌ای دارد؟ در این زمینه ماکیاول تمام تلاش حکومت را در جهت حفظ قدرت می‌داند؛ در دیدگاه لیبرالیسم برطرف کردن نیازهای مادی مدنظر بوده است؛ اما اسلام با توجه به نیازهای مادی و معنوی افراد، وظیفه حکومت را فراتر از نیازهای طبیعی و اولیه مردم دانسته و خود را نسبت به تربیت دینی و هدایت افراد به مسیر سعادت، مسئول می‌داند؛ و همین نکته، تمایز حکومت دینی با حکومت غیردینی را مشخص می‌کند.

اسلام به‌عنوان دین کامل برای همة ابعاد زندگی ما برنامه دارد و هیچ‌کدام از ساحت‌های زندگی انسان خالی از ارزش‌های اسلامی نیست. تحقیقات زیادی در مورد استقراء ارزش‌های اسلامی در ساحات مختلف زندگی صورت گرفته است؛ اما مطلبی که کمتر به چشم می‌خورد، رتبه‌بندی و بیان سلسله‌‌مراتب ارزش‌هاست. از سوی دیگر، برای بیان جایگاه هر ارزش، لازم است ملاک ارزیابی و رتبه‌بندی ارزش‌ها مشخص شود تا براساس آن، ارزش‌ها در ساحات مختلف مورد مقایسه قرار بگیرند. تحقیق پیش‌رو با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی آیات، روایات و ادلة عقلی پرداخته، تا ملاک‌هایی را بیابد که تقدم وجودی یا رتبی یک ارزش را نسبت به ارزش دیگر بیان می‌کند و در مجموع به ملاک‌های ذیل دست‌ یافته است: تقدم ارزش‌های حقوقی نسبت به ارزش‌های اخلاقی، ارزش‌های راهنما، رابطة منطقی بین بینش، گرایش و رفتار، تقدم وجودی افعال ارزشی نسبت به صفات ارزشی و برتری ارزش‌های غایی نسبت به ارزش‌های زمینه‌ساز.

تربیت، مفهوم وسیعی است که در برگیرنده تمام شئون و ساحت‌های حیات انسانی است؛و از طرفی مهم‌ترین نوع یادگیری، یادگیری مشاهده ای است، این نوع، محتوی تربیت را به صورت عینی و عملی ارائه می‌دهد؛این نوشتار با همین دغدغه، «تأثیر یادگیری مشاهدهای برتربیت دینی در قرآن» را مورد بحـث قـرار داده و تلاش میکند به این سوال پاسخ دهد: از نظر گاه قرآن تأثیر یادگیری مشاهدهای بر ابعاد تربیت دینی(اعتقادی، اخلاقی و عبادی) چگونه است؟ همچنین رابطه تأثیر یادگیری مشاهده‌ای در شکل‌گیری و التزام به عقاید، اخلاق و احکام درقرآن کریم به چه شکلی است؟ هدف این نوشتار؛ ارائه عینی و عملی تربیت دینی، جلوگیری از انحرافات و به کمال رساندن انسان در پرتو ایات قرآنی است؛ و آن نیز تطبیق میان قرآن و علوم تربیتی، در ارائه راه‌کارهای تربیتی قرآن است.یکی از ابعاد تربیت دینی، تربیت اعتقادی است که به عنوان شالوده و زیر بنای انسان مطرح است؛ این کتاب وحیانی توحید را به عنوان اصلی ترین مبنا مطرح و در بسیاری از موارد به همین سه روش ذکر شده اشاره می کند؛ همچنین در بحث معاد و تجسم اعمال، فائده عقوبت جلوگیری از انجام وقوع جرم و فائده مثوبت تشویق به انجام اعمال صالح آمده است.در تربیت اخلاقی تلاش می شود با بهره‌گیری از دانش تعلیم و تربیت، اهداف اخلاقی را عینیت بخشیم؛ انسان رفتار و گفتار خود را مطابق الگوهای مطلوبش تنظیم می‌نماید؛ تاثیر یادگیری مشاهده‌ای چنان تنیدگی در تربیت اخلاقی دارد که فرد و به تبع آن جامعه، اخلاق و اعمال خوب را مشاهده و چون الگوی مطلوبش است سعی در درونی نمودن آن دارد . در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که صراحتا تعدادی از شخصیت‌های بشر، مانند: پیامبر اکرم، حضرت ابراهیم و ... را به‌عنوان رهبر، امام و الگوی عمل در بحث تربیت اخلاقی معرفی نموده است.دیگر از ساحت‌های تربیت دینی، تربیت عبادی است؛ تربیت اعتقادی بدون تربیت عبادی بار ارزشی ندارد، زیرا لازمه شناخت یک دین، عمل به آموزه‌های آن است؛ در این بحث به نقش الگودهی، تشویق و تنبیه در تربیت عبادی و همچنین به تاثیر یادگیری مشاهده‌ای در التزام به نماز، روزه، حج، ترک محرمات و اهتمام به مستحبات پرداخته شده است.مهم‌ترین دستاوردهای تحقیق، بعد از فحص و جستجو در آیات قرآن، بدین شرح اند:مهمترین روش‌هایی که قرآن کریم برای تربیت دینی ارائه می دهد عبارتنداز: الف- الگودهی و آموزش عملی و عینی ؛ ب- ثمره عقوبت، جلوگیری از انجام وقوع جرم و ثمره مثویت، تشویق به انجام اعمال صالح؛ ج- تنظیم رفتار و گفتار مطابق الگوی مطلوب؛ د- عینیت بخشیاهداف اخلاقی؛ ه- لازمه شناخت عمل به آموزه‌های دین.

تربیت که به‌معنای شکوفا نمودن استعدادهای انسان به سمت کمال و ارزش‌ها، برای رسیدن به قرب الهی می‌باشد، یکی از اهداف اصلی انبیای الهی است. آیات قرآن کریم هم با توجه به نیاز انسان، اهتمام جدی در پرورش سالم و تربیت او دارد. عوامل تربیت، نقش پیش‌گیرانه، بازدارنده و هدایت‌گرانه دارند، و با توجه به جنبه‌های زیستی، اجتماعی، روانی و طبیعی انسان‌ها و هدف‌های او، نقش خود را ایفا می‌کنند. انسان واجد دو دسته از ویژگی‌ها می‌باشد؛ از یک‌سو، ماهیت دوگانه‌ای دارد که متشکل از روح و جسم است، و همچنین برخوردار از آزادی و اختیار، ظرفیت یادگیری و فطرت الهی می‌باشد که می‌تواند در سایه آن‌ها به مقام خلافت الهی برسد؛ و از سوی دیگر، واجد برخی از خصوصیات غیرارزشی مثل ضعیف بودن، ستمگری، نادانی، ناسپاسی، مال‌دوستی، حرص، طغیانگری، غفلت، ناامیدی، تنگ‌نظری، فخرفروشی و نفس اماره می‌باشد. با توجه به این ویژگی‌های دوگانه، انسان اختیار دارد تا به سمت کمال یا شقاوت حرکت کند. یکی از عوامل تربیتی انسان، محیط زندگی اوست، که متشکل از خانواده، دوستان و الگوهای مختلف می‌باشد. معاشرت با آنان بیشتر در دوران کودکی و نوجوانی به‌طور مستقیم اثرگذار خواهد بود. ایمان نیز به‌معنای اعتقاد و باور درونی، با ایجاد هدف، آرامش خاطر و بهبود روابط اجتماعی، موجب هدایت و تربیت انسان می‌شود. یکی از مظاهر ایمان، عبادت خدا است که آثار تربیتی بسیاری همچون پرهیز از خودخواهی، مصونیت از گناه، تقویت روح و اراده و ایمان برای مواجهه با مشکلات را به‌همراه دارد. بشارت و انذار نیز عامل دیگری برای تربیت انسان است، که آمادگی بیشتر برای پیمودن راه، و جلوگیری از خطاها و اشتباهات را به‌همراه دارد. همچنین امتحان و ابتلا، از دیگر عوامل تربیتی است که با رشد و شکوفایی استعدادها، بازگشت به فطرت الهی، جداسازی مومن و کافر، تعقل و تفکر، خداشناسی، سنجش و کنترل امور به تربیت انسان کمک می‌کند.