جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

"سعادت" همواره و از دیرباز مطمح نظر آدمیان به طور عام و اندیشمندان به طور خاص بوده، چیستی ،چگونگی، مبانی، راه های کسب، جلب و حفظ آن مورد بحث واقع شده است. جستار حاضر به شیوه ی تحلیلی –استنباطی دیدگاه دو فیلسوف هم عصر یکدیگر (صدرالمتألهین و اسپینوزا) را ، در حوزه تفکر اسلامی و فلسفه غرب ، به بحث گذاشته هدف دراین مقابله وتطبیق ضمن بیان مبادی و مقاصد این دو در این باره توجه به مبانی فکری هریک و در عین حال تشریح نقاط اشتراک، از جمله اکتسابی و تدریجی الحصول بودن سعادت، ارزش لنفسه و از سنخ ادراک دانستن آن، و اختلاف ایشان در مفهوم معرفت شهودی ، سعادت عقلانی و وحدت وجود بوده است. نتیجه آن که جامعیت، انسجام و استحکام در تفکر صدرا به دلیل این که نگرش او در بحث از سعادت در بستر وحی وعقلانیت مبتنی بر وحی شکل گرفته کاملاً مشهود بوده دامنه بحث از سعادت نه فقط دنیا که در برگیرنده آخرت نیز خواهد بود حال آن که اسپینوزا سعادت را از دریچه عقلانیت صرف وخود بنیاد نگریسته است.

بحث دربارۀ اراده و اختیار همواره از مباحث مهم فکری - فلسفی و حتی اعتقادی بوده است. نوشتار حاضر با بررسی تطبیقی این مسئله از دیدگاه دو اندیشمند شرق و غرب، ابوحامد محمد غزالی و باروخ اسپینوزا، در پی آن است تا ضمن توجه به تشابه‌ها و تفاوت‌های دیدگاه ایشان نشان دهد چگونه در ورای الفاظ معارض، مشترکاتی میان دوگونه از تفکر به دست می‌آید. در جستار حاضر، این موضوع با روش کیفی از نوع تحلیلی - توصیفی، با توجه به مبانی فکری و سلوک معرفتی این دو بررسی شده است؛ همچنین در این راه، موضع هریک دربارۀ اراده و اختیار انسان و خدا جداگانه و سپس در مقایسه با یکدیگر بررسی شده است. نتیجه آنکه غزالی با انکار قاعدۀ علیت و بیان نظریۀ کسب به جبر نسبی انسان قائل بود. اسپینوزا نیز با تأکید بر اصل علیت و وحدت وجود به نوعی به ضرورت رسید و انسان را موجَب دانست؛ البته اسپینوزا وجود اختیار و آزادی را یکسره در انسان نفی نمی‌کند. بنابراین هر دو به نوعی جبر نسبی را دربارۀ انسان پذیرفته‌اند. از سوی دیگر، این دو البته با انگیزه‌های متفاوت، خداوند را به معنی واقعی کلمه فاعل بالاختیار دانسته‌اند؛ در این حال در اندیشۀ غزالی خداوند دارای اراده است؛ درحالی‌که اسپینوزا به‌طورکلی هر نوع اراده را از ذات خداوند سلب کرده است.

از جمله مسائلی که پیرامون شخصیّت ابن سینا مطرح است ، بعد عرفانی اوست؛ چرا که بیشتر به عنوان یک فیلسوف عقل مدار مطرح است و کمتر به بعد عرفانی او توجه شده است.بنابراین بررسی نسبتی که بین عقلانیّت و شهودگرایی وجود دارد؛ و پی بردن به نقش عشق و تفکّر در سیرو سلوک عرفانی از نظر ابن سینا ، حایز اهمیّت است .این مسائل را درآثار مختلف او از جمله «اشارات و تنبیهات ، رساله الطیر ، رسالة سلامان و ابسال ، رساله العشق ، رسالة حیّ بن یقظان ، مجموعه رسائل او و همچنین ازکتابی که خود ابن سینا در مورد زندگی اش نوشته و بعدها شاگردش - ابوعبید جوزجانی - آنرا کامل نموده است » ، می توان پیگیری نمود.برای وصول به این مهم، ابتدا متن کامل رسائل متعدد ابن سینا و بخشهای آخرکتاب اشارات و تنبیهات کاملاً مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته و شواهد و عباراتی که در این زمینه ها وجود داشته استخراج شده اند . پس از استخراج مطالب فوق ، به کمک شرح های موجود ازکتابهای ابن سینا و متون فلسفی و عرفانی اصیل به کشف مطالب فوق پرداخته ایم . درنهایت نتایجی که حاصل شده است ، نتایجی جالب و قابل توّجه بوده است .ازجمله این که ابن سینا درزندگی خود یک سیر مشخصّی داشته که ابتدای آن ،اعتماد به عقل و وسط آن، اعتراف به ناتوانی عقل نظری وانتهای آن تأیید طریق مشاهده است .به همین جهت دراواخر عمر خود به نوشتن کتابهای عرفانی پرداخته است. اما دوران زندگی او تصوف عملی او را نشان نمی دهد. همچنین با بررسی رسالات رمزی ابن سینا، می توان به سیر و سلوک عملی روح او پی برد.ضمن این که ابن سینا با دریچة عقل خود به عرفان نگریسته و مسائل عرفانی از جمله مقامات عارفان را به شکل بدیعی بیان کرده و معتقد است عشق عفیف و فکر لطیف در تلطیف سرّ آدمی و وصول به حضرت حق مؤثّر هستند