جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکى از دیدگاه هاى درون گرایانه در باب شرایط توجیه که در مقابل دیدگاه مبناگرایى عرض اندام کرده، دیدگاه اصالت همبستگى است. در این مقاله، دیدگاه یکى از معرفت شناسان معاصر، لورنس بنجور، مورد بررسى قرار مى گیرد. بنجور به معرفت شناسى باورهاى تجربى مى پردازد و مى کوشد تا با حفظ این دیدگاه که توجیه نه از باورهاى پایه ى موجود در ساختار معرفتى شخص، بلکه از خلال کل مجموعه ى اعتقادى وى بیرون مى آید، معرفت بودن باورهاى تجربى را نشان دهد. در این مقاله به توصیف دیدگاه بنجور و بیان دلایل وى به منظور اثبات علم یا معرفت بودن باورهاى تجربى مى پردازد.

از جمله رهیافت هاى عمده در بیان رابطه عقل و دین، دیدگاهى است که به «عقلگرایىِ حداکثرى» مشهور گشته است. تجلّى عقلگرایى حداکثرى الهیات طبیعى و عقل محور بوده است، و مفروض الهیات طبیعى این است که معقولیت معتقداتِ وحیانى، شرط مقبولیت آنها را فراهم آورد. تفسیرى از معقولیت که همواره مدنظر الهى دانان طبیعى بوده، با عنوان مبناگرایى یا بنیادگرایى سنّتى قلمداد شده که مطابق با آن گزاره هاى عقلانى یا پایه هستند یا مستنتج از گزاره هاى پایه. در این تفسیر عقلانیت و صدق همواره توأمانند. در مقابل مبناگرایى سنّتى، معرفت شناسى اصلاح شده، تفسیرى دیگر از عقلانیت را معرفى مى کند. نویسنده در این مقاله مى کوشد تا با نظر به برخى از متفکران نهضت اصلاح دینى، معرفت شناسى اصلاح شده و تفسیر آنان از عقلانیت را معرفى کند و در ادامه با بیان برخى از انتقاداتى که به این نظریه وارد شده، نتیجه مى گیرد که معرفت شناسى اصلاح شده، به نوعى دچار نسبى گرایى و تا اندازه اى ایمان گرایى است.

هدف: هدف محقق در این مقاله، تحلیل و بررسی انتقادی ماهیت باور و نسبت آن با پذیرش، از دیدگاه ون‌فراسن، جاناتان کوهن، آلستون و کلارک بود. ون‌فراسن با تفکیک باور و پذیرش دربارة یک نظریة علمی، معتقد است پذیرش به معنای کارامد بودن و باور به معنای احتمال شخصی است. کوهن معنای باور را به گرایش به صدق قضیه و معنای پذیرش را حکم به نسبت موجود در قضیه تحویل برده است. آلستون نیز با پذیرش تمایز باور و پذیرش، مشخصة باور را یقین دانسته، نسبت این دو مفهوم را با ایمان بررسی کرده است. کلارک نیز با بیان ویژگی‌هایی همچون: امتداد زمانی، غیر ارادی بودن و مراتب داشتن باور، بر تمایز آن با پذیرش تأکید دارد. در مجموع، دیدگاهها در خصوص باور، با تمایز نهادن بین پذیرش و اعتقاد، ماهیت باور را بررسی کرده‌اند. روش: این پژوهش به روش توصیف و تحلیل عقلی کوشیده است با مقایسة دیدگاهها در خصوص چیستی باور، فهمی درخور از آن ارائه دهد. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: مشخصه و ویژگی‌های باور عبارتند از: 1. رویکردی است از ناحیة فاعل شناسا نسبت به قضیه و نیز امور؛ 2. همواره ناظر به صدق است؛ 3. با احتمال سازگار نیست؛ 4. مستقیماً ارادی نیست؛ 5. بین باورهای مبتنی بر حواس و باورهای مبتنی بر سایر منابع باورساز، تفاوت است.

بشر برای شناخت حقایق به ابزارهای شناختی احتیاج دارد یکی از این ابزارها عقل است. از عقل به عنوان حجت باطنی یاد کرده‌اند که خداوند در درون ما نهاده است. حجتی که ما را در رسیدن به حقایق کمک می‌کند. در تعریف آن باید گفت ابزاری برای تمایز حق از باطل است که در قرآن و روایات بسیاری به ارزش و جایگاه والای آن اشاره شده و تاکید بسیاری بر استفاده از آن دیده می‌شود. اما در عین تاکید به جایگاه و اهمیت عقل به محدودیت و قلمرو عقل در شناخت حقایق هم نیز اشاره شده است.چرا که عقل یکی از ابزارهای شناخت است، نه تنها ابزار شناخت، و ابزارهای دیگری هم در رسیدن به شناخت حقایق وجود دارند و اینها با کمک هم می‌توانند به شناخت حقایق برسند. ملاصدرا به عنوان یک فیلسوف بزرگ و تاثیر گذار اجتماعی از ابزاری مانند عقل به خوبی یاد کرده است و آن را به دو قسم نظری و عملی تقسیم کرده که هر کدام از این دو قسم دارای مراتبی هستند، عقل نظری دارای چهار مرتبه که عبارتند از: عقل هیولانی، عقل بالملکه، عقل بالفعل و عقل مستفاد. و عقل عملی عبارتند از: تهذیب ظاهر، تهذیب باطن، تجلی نفس و فنا نفس. ملاصدرا در برخی از آثارش به تعاریف این اقسام و مراتب پرداخته است. با بررسی سه اثر مهم ملاصدرا یعنی مفاتیح الغیب به عنوان یکی از مهمترین کتابهای ایشان، رساله سه اصل تنها اثر فارسی آن و عرشیه به عنوان آخرین اثر ملاصدرا که در طول زمان های مختلفی نگاشته است می‌توان به عقاید این فیلسوف بزرگ در مورد عقل در این سه اثر مهم پرداخت. در مفاتیح الغیب تعریف و تمجیدهای بسیاری در مورد عقل به چشم می‌خورد و روایات بسیاری در مورد جایگاه و ارزش والای عقل آورده شده است. و به تعریف اقسام عقل و مراتب عقل عملی و نظری و علاوه بر این ها به توانمندی های عقل در اثبات واجب تعالی، اثبات معاد پرداخته است. و علاوه براین با وجود پرداختن به توانمندی های عقل از محدودیت عقل در شناخت خداوند و صفات آن، شناخت معاد و عالم روحانی، شناخت روز رستاخیز بهشت و دوزخ و... غافل نبوده است. در تنها اثر فارسی خود یعنی رساله سه اصل آنگونه که باید به توانمندی های عقل نپرداخته چرا که در این کتاب موانع رسیدن به حق تعالی را گفته است اما از محدودیت های عقل در شناخت هایی که در مفاتیح به آن ها پرداخته بود غافل نبوده است. و ملاصدرا در آخرین اثرش نمی‌خواهد حرفی بر خلاف گفته‌های پیامبران و ائمه بزند و معذرت خواسته ازحق تعالی اگر چیزی را برخلاف آیات و روایات آورده است. و هر آنچه را که گفته مطابق با روایات و آیات الهی بوده است. در این اثر به عقل و توانمندی‌ها و تقسیم آن پرداخته نشده، به عرفان و شهود بیشتر نظر داشته است اما از قلمرو و محدودیت عقل در شناخت علوم اخروی غافل نبوده است.

معاد و مراحل پس از مرگ از اصول دین اسلام می باشد اعتقاد به آن واجب است و به معنای این است که هرکس پس از مرگ دوباره زنده می شود و به جزای عقیده و عملش می رسد. بنابراین در این خصوص دیدگاه هایی از طرف فلاسفه و متکلمان مطرح شده است که در این بین ملاصدرا یکی از شاخص ترین چهره در میان متاخران فلاسفه اسلامی و فخررازی نیز از چهره بنام متکلمان می باشند. نگارنده در این پژوهش به بررسی معاد با نگاهی تطبیقی از نظر ملاصدرا و فخررازی می پردازد.هدف اصلی بررسی و تبین مراحل پس از مرگ از دیدگاه این دو شخصیت می باشد که در نهایت پس از تبین مراحل پس از مرگ به بررسی تاثیرپذیری دیدگاه های آنان از آیات قرآن می پردازد.

یکی از مسائلی که در مباحث فلسفه دین، مسائل جدید کلامی و روانشناسی مورد بحث قرارمی گیرد، مرگ هراسی است. علل و عوامل ایجاد هراس از مرگ در انسان، راه کارهای مقابله با آن و مهم تر از آن معقولیت یا عدم معقولیت مرگ هراسی از مسائلی است که از منظر دین و فلسفه قابل بررسی است. نوشتار حاضر با روش توصیفی_تحلیلی به تحلیل و پاسخ به سوالات مذکور می پردازد. جهل، وابستگی های مادی، ترس از مجازات بر اعمال زشت و گناه، چگونگی مردن و نحوهجان کندن از علت های ترس از مرگ است که هم در دین و هم در فلسفه به آن اشاره شده است.از این رو راه کارهایی همچون شناخت و درک صحیح از مرگ، شناخت حقیقت وجودی انسان،امید به رحمت بی پایان خداوند، توجه به عمومیت مرگ و زندگی منطبق بر دین و اخلاق برایمقابله با این نوع از هراس ارایه می گردد. نویسنده با تمایز بین مرگ هراسی مرگ آگاهی و مرگاندیشی به این نتیجه می رسد که ترس از مرگ در زنان بیشتر از مردان وجود دارد، با افزایش سن رابطه معکوس دارد و انسان هر چه وابسته تر باشد ترس او از مرگ بیشتر است. همچنین مطابق با تعاریف ارائه شده از مرگ، ترس و مرگ هراسی، ترس از مرگ از نگاه دین و فلسفه امر معقولی بوده و پدیده غیر عقلانی به حساب نمی آید.

هدف اين نوشتار، واكاوي انديشه‌هاي فلسفي ملاصدرا و ترسيم شاخصه‌هاي اساسي تفكر اين فيلسوف و متعاقب آن، نشان‌دادن تأثيرپذيري فهم وي از تفكر فلسفي در تفسير و برداشت از متون ديني است. اين جستار با استفاده از روش توصيفي ـ تحليلي، پاره‌يي از مشخصه‌هاي فكري‌ـ فلسفي ملاصدرا را در محورهاي خداشناسي، جهان‌شناسي و انسان‌شناسي توصيف ميكند و ميكوشد تا بدينوسيله اصول هرمنوتيكي ملاصدرا در فهم متون ديني را به تصوير كشد. در ادامه، برخي از تفاسير و برداشتهاي وي از متون ديني بيان ميشود تا از اين طريق، نفوذ جريان فلسفي و اصول هرمنوتيكي ملاصدرا در فهم متن ديني بخوبي نشان داده شود. با توجه به نقش برجسته‌يي كه اين متفكر بزرگ در انديشه و حكمت شيعي دارد، تعمق در آثار و نظريات فلسفي و بررسي روشها و اصول تفسيري او، در حوزة مطالعات صدرايي ضروري محسوب ميشود. دستاوردهاي اين پژوهش نشان ميدهد كه تفكر فلسفي ملاصدرا بطوركلي و ديدگاههاي فلسفي خاص وي، همچنين اصول هرمنوتيكي او كه برخاسته از حكمت متعاليه است و نيز بهره‌گيري از برخي مفاهيم خاص در تبيين موضوعات فلسفي، او را در ارائه و تحليل مقولات ديني متمايز كرده است. در پايان، به اين نتيجه ميرسيم كه بطوركلي بهره‌گيري از مقولات و نظريات فلسفي و مابعدالطبيعي، با در‌نظر گرفتن آسيبهايي كه براي آنها ميتوان متصور شد، فهم متمايزي از متون ديني را پيش‌روي مينهد.

معرفت شناشی باور دینی، شاخه ای از فلسفه است که معرفت بودن باورهای دینی را مورد بررسی قرار می دهد. آلوین پلانتینگا، از این جهت شایسته بررسی و پژوهش است که تلاش می کند تا با زمینه های دینی، نظریه ای راجع به معرفت عرضه نماید که در نوع خود بی نظیر است. پاره ای از این پژوهش، شرح و تقریر دیدگاههای معرفت شناختی ای است که پلانتینگا، آن را ارائه نموده به نقد می کشد. از نظر پلانتینگا، این دیدگاهها، یا بواسطه تأکید بر مفهوم درون گرایی وظیفه شناختی، و یا بعلت نقص در توجه به مفهوم کارکرد صحیح، و یا هر دو، قابل پذیرش نیستند. طرح این نظریات از آن جهت دارای اهمیت است که انتقادات پلانتینگا از این دیدگاهها، افق روشنتری از نظریه خود پلانتینگا بدست می دهند. پلانتینگا، سعی می کند تا نقص موجود در این دیدگاهها را با در انداختن نظریه جدیدی که عنوان نظریه کارکرد صحیح در باب معرفت را یافته است، تدارک نماید. وی خطوط کلی این نظریه را از اندیشه های شخصیت های دینی ای نظیر باوینک، بارت و کالون، استخراج می نماید. همچنین وی می کوشد تا نظریه معرفت شناختی خود را بر باورهای دینی مسیحی اعم از باورهای دینی مشترک با ادیان دیگر و مختص مسیحیت اطلاق نماید تا معرفت بودن باورهای دینی خود را به اثبات رسانده، اعتراض قرینه گرایانه به باوردینی را مورد چالش قرار دهد. این تلاش، مورد اتهامات و اعتراضات متعددی نیز بوده است که در این نوشتار، از ذکر آنها اجتناب نگردیده است. فرضیة نویسنده در این پژوهش را می توان در گزارة زیر خلاصه کرد که نظریه کارکرد صحیح، در باب معرفت، الزامات معرفت را بر آورده نمی سازد و از اعتراضاتی نظیر اعتراضات گتیه در معرفت شناسی، و ایمان گرایی در معرفت شناسی باوردینی، خلاصی ندارد . این فرضیه، چنانچه مشاهده می شود، مورد تأیید نویسنده قرار می گیرد و نتیجه گرفته می شود که اطلاق نظریه کارکرد صحیح بر باوردینی، نمی تواند نگرانی جامعه علمی جویای حقیقت را با ادعای واقعا پایه بودن اعتقاد به خدا، به آرامش و طمانینه برساند.

در قالب پی دی اف