جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تلگمینار “شریعتی و راه آینده” که به مناسبت نودمین سال تولد دکتر علی شریعتی توسط انجمن جامعه شناسی ایران (گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در روز یکشنبه ۱۶ آذر (روز دانشجو) برگزار شد. در این نشست ۲۱ نفر از شهرهای تبریز، بجنورد، اصفهان، اردبیل، دزفول، رشت، ساری، کرج، انزلی، تهران شرکت کردند. حسن محدثی با موضوع “خطای راهبردی شریعتی” در باب تفوق مفهوم دین جنبشی بر دین نهادی در اندیشه شریعتی سخنرانی کردند. محمد حسین بادامچی به “مقایسه دیدگاه علی شریعتی و هانا آرنت” درباره مفهوم انقلاب و نسبت آن با انقلاب ایران پرداختند. زینب شریعت نیا با موضوع “انسان ایده آل” در نسبت با مفهوم فطرت در تفکر شریعتی سخنرانی خویش را صورتبندی نمودند. سخنران بعدی سمیه السادات شفیعی بود که به مسئله زنان در مفصلبندی تئوریک شریعتی پرداخت و پرسش از کدامین صورتبندی از امر زنانه را در بحث خویش پیش کشیدند. تینا امین به مسئله مهم اما مغفول رتوریک و جایگاه آن در فهم شریعتی اشاره داشتند و از این چشم انداز به گفتمان روشنفکری پرداختند. رزیتا خسروی از اصفهان سخنرانی خود را با تمرکز بر روی مفهوم “یک! جلویش تا بی نهایت صفر” ارائه کردند و تلاش داشتند این مفهوم شریعتی را در نسبت با اکنونیت صورتبندی نظری کنند. سید حسین حسینی بازخوانی انتقادی خویش از “اسلامشناسی شریعتی” را موضوع محوری سخنرانی ۱۶ آذر خود قرار دادند و تلاش کردند بحث های روشی و بینشی را در نسبت با گفتمان اسلامشناسی شریعتی مفصلبندی نظری بنمایند. حسین روحانی از تبریز به مقایسه بین هایدگر و شریعتی در باب “ماهیت تکنولوژی” دست زد و تلاش نمود با رویکرد مقارنه ای بین این دو نظریه پرداز نقاط مشترک و مفترق را بازخوانی انتقادی نماید. شیما وزوایی به نکته مهمی در حوزه مطالعات پسا-استعماری و “امر ترجمه” در نسبت با آثار شریعتی پرداختند و این موضوعی است که کمتر مورد التفات قرار گرفته است. میلاد دخانچی که در کانادا بحث پسا-اسلامیسم را در رساله دکتری خویش دنبال کرده بود در این سخنرانی به موضوع “مدل حکمرانی” در اندیشه شریعتی پرداخت. محمد حسن علایی از اردبیل به مسئله نیهیلیسم و امکانات اندیشه شریعتی در مواجهه با آن در اکنون و اینجا پرداخت. حسین حجت پناه از کرج به امر بنیادین آموزش و پرورش و نسبت آن با نظریه پداگوژیک شریعتی پرداخت. شیرین ولی پوری از تهران به تطابق آرای فقه اجتماعی شریعتی و نسبت آن با “ایران امروز” پرداخت. عباس نعیمی جورشری دیگر سخنران گیلانی در این سمینار ملی بود که از مفهوم “شریعتی علیه شریعتی” در ساحت پسا-انقلابی ایران سخن راند. مزدک رجبی در باب امکان زیستن در جهان معاصر ذیل اندیشه شریعتی سخن گفت. او دو ویژگی در “انسان بی خود” را توضیح داد؛ یکی دورگه بودن اندیشه شریعتی است که همزمان هم نقد گذشته فرهنگی ما و هم نقد جهان معاصر است که این از بی بدیل ترین ویژگیهای اندیشه وی است و در آخر به پرش اتوپیایی خیال نظری وی اشاره داشت. آیدین ابراهیمی از اعضای کلیدی گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی در انجمن جامعه شناسی ایران در باب تقابل یا تفاهم بنیادهای غیر تاریخی در هبوط در کویر سخنرانی نمود. حسین شیر محمدی از اصفهان در باب دو مفهوم کلیدی جنبش و نظام در اندیشه شریعتی سخنرانی کرد و نقدهای خویش را ذیل جامعه شناسی معرفت صورتبندی انتقادی نمود. آزاده گریوانی از شهر بجنورد در باب مفهوم تمدن در اندیشه شریعتی و مقایسه آن با رویکرد مالک بن نبی از الجزایر پرداخت و تلاش کرد مشترکات و مفترقات این دو اندیشمند جهان اسلام که در شرق و غرب دنیای اسلام می زیستند را مورد بازخوانی انتقادی قرار دهد. فرامرز معتمد دزفولی از شهر دزفول دیگر سخنران این سمینار بودند که در باب هبوط به مثابه “سرنمونی برای تاب آوری واقعیت” سخن گفتند. لیلا اردبیلی مسئله را این می داند که شریعتی در کلان روایت خویش به امر مهمی اشاره کرده است و آن تباین دو جهان ایرانیت به مثابه اسلامیت یا اسلامیت به مثابه جزیی از ایرانیت. شریعتی در خوانش اردبیلی به این مسئله تحویل داده شده است. آخرین سخنران سیدجواد میری بود که به بازخوانی هبوط در کویر پرداخت و آن را نه یک کتاب بل یک مفهوم کلان در اندیشه شریعتی می داند و مدعی بود که جنس تفکر شریعتی هبوط در کویر است و این تلقی از متافیزیک شریعتی را به مکتب “الهیات فرآیندی” در خوانش وایتهد نزدیک می کند. سمینار در ساعت ۲۱ روز یکشنبه به پایان رسید. خبرگزاریهای ساعد نیوز، ایکنا، ایلنا و روزنامه اعتماد این سخنرانی ها را پوشش دادند و در روزهای آتی گزارش های کامل تر سخنرانی به اطلاع شما عزیزان خواهد رسید.

کسانی که نیچه را فیلسوف زندگی (هستی) قلمداد می کنند سهم ما از زندگی را با توسل به نظرگاه نیچه، از دو سمت در خطر جدی و در سیطره ی دو خصم بزرگ تلقی می کنند، که نیچه عنوان مشترک این هر دو را با لفظ “نیست انگار” خطاب کرده است. یکی نیست انگاری که زندگی را با توسل به معنایی فراسوی مرگ، تخفیف می دهد و دیگری با نفس متهم کردن آن به بی معنایی، آن را از ارج و قرب می اندازد. نگارنده، این هر دو نگاه مسلط بر روزگار را، در تاریخ ما، به عنوان سترون خوانان نیست انگار زندگی، مورد ارزیابی قرار داده است. عداوت با زندگی، ویژگی یکسان نکته نظر نیست انگارانه است. شاعر می گوید “حدیث از مطرب و می گو و راز دهر کمتر جو” اما اینان با قول شاعر، به مخالفت بر می خیزند، و ناگفته پیداست که با این قول شاعر نیز برخورد مهر آمیزی نخواهند داشت: “می خواه و گل افشان کن از دهر چه می جویی”. اصولا، مواجهه ی شاعرانه با زندگی، از نظر سترون خوانان زندگی، که آن را خالی از هر وجه شاعرانه ای می پندارند مواجهه پسندیده ای نخواهد بود. باید از آن دسته از سترون خوانان نیست انگار که مرتب ما را به جهان پس از مرگ حوالت می دهند پرسید شما که راز بزرگی در زندگی نمی بینید چه دریافتی از راز دارید که آن را به جهانی پس از مرگ موکول می کنید مگر همین پیام آورانی که بنیانگذاران ادیان بزرگ بوده اند با گوشت و پوست و استخوان طعم حیات را نچشیده اند و در داخل همین زندگی و میان همین مردم، نشو و نما نیافته اند، که حالا این زندگی در نظر شما قدر و منزلت خویش را از دست داده است؟! آن دسته ی دیگر از نیست انگاران امّا، در مقام آفرینندگان جهان سترون شان، دست کم باید در قول و فعل، منکر وجود خویش نمی شدند مگر همین تقلاهایی که ایشان به خرج می دهند نمی تواند در مراتبی دیگر و به واسطه ی مبدعانی خلاق تر، معانی دیگری برای زندگی دست و پا کند. اینان کافی بود همین زندگی را که با پا پس زده و با دست پیش می کشند با پرسشگران جدی از آن، شریک می شدند با اندیشه ورزانی که هم چنان که جام زندگی را تا آخرین جرعه ی آن سر می کشند رازورزانه به تفکر در خصوص آن، همت می گمارند.

آنکه مسئولیتی را که سرنوشت به دوشش گذاشته است گردن می گیرد قهرمانی می شود خود شده و بالغ؛ و آنکه بار این امانت را یک سو می نهد و زیر بار آن نمی رود، یکی می شود از هزاران انسان نمای بی چهره ای که به اول قدم منکر خویش می شود و از آن روی منکر هر نوع شدنی و هر نوع بلوغ و تکوینی و لاجرم هر قهرمانی! اولی می گوید با هر مانعی که بود من شدم و می شوم آنکه باید؛ و دومی (و هم کیشان بیشمارش) می گوید مرا نگذاشتند که بشوم آنکه باید می شدم و اکنون من نیستم، آنکه باید باشد، من حاصل جمع نیروهایی هستم که مرا به انفعال کشیدند من معلول همه ی این علتها و مفعول فعلیت آنها هستم. من نمی توانم چیزی را گردن بگیرم حتی من صاحب همین کینه هایی که در من انبار شده اند هم نیستم، مجبور نیستم به قهرمانان حسادت ببرم وقتی می توانم انکارشان کنم، یا در بهترین حالت پیشرفت آنها را هم حاصل بخت و اقبال ایشان بدانم. می شود شباهت هایی بین ابر انسان نیچه و قهرمانان مذکور و آخرین انسان نیچه ای و آن دسته از آدم نماها برقرار کرد. القصه، در میان افسانه ها و تراژدی ها و شخصیت های تاریخی، و در همین زندگی روزمره، می توان از یک چنین منظری، به تحلیل و روایت پرداخت. در رخدادهایی چون عشق و سیاست، و حتی در جستجوی حقیقت، به نظر می رسد بتوان، رد پای وجوه افتراق مومنان و منکران تحقق و تکوین خویشتن را با توسل به این وجه نظر باز شناخت!