جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سلسلة‌الذهب عنوان روایاتی است که در سند آن چند امام معصوم وجود دارد که هر امامی متصلاً از پدرش روایت را نقل می‌کند و در نهایت به خداوند، پیامبر، امیر مؤمنان یا امام حسینختم می‎شود. برای این روایات، تعریف مشخّصی از حیث شروع یا پایان یا تعداد امام در سند آن وجود ندارد. آنچه مهم است، وجود زنجیره‌وار چند امام معصوم در سند آن است. از این‌رو روایاتی که دارای سلسله‌ای متشکّل از دست‌‌کم سه امام معصوم باشد نیز تحت این عنوان قرار می‌گیرد. گردآوری، مقایسه و تحلیل احادیث از این دست در موضوع امامت، ما را به یافته‌های معتنی‌به در مسئله ولایت، خلافت بلافصل، انتصابی‌بودن امامت، عصمت، علم، تعداد، شأن و جایگاه امام و مقام امیر مؤمنان رساند؛ همچنین شاهد و پاسخ متقنی به برخی شبهات در این حیطه فراهم آورد که مهم‌ترین آن، شبهه تطوّر و تکامل باورهای دینی در طول زمان است. اصالت برخی باورهای امام‌شناختی شیعی، دستآورد دیگر این پژوهش است. نوشتار پیش‌رو به این منظور و با روش آماری- تحلیلی به نگارش درآمده است.

مهدویت‌نگاری گونه‌ای پژوهش در موضوع مهدویت است که در یک معنا به کاوش و معرفی آثار در زمینه مهدویت می‌پردازد. در این نوع پژوهش یک یا چند اثر در زمینه مهدویت، از حیث ساختار، محتوا، روش و مصدر یا دریکی از این چهار حیث مورد بررسی و تطبیق یا مقایسه قرار می‌گیرد. با این نگاه که چه مطالبی در این اثر آمده است و آنها چگونه ترتیب و تنظیم یافته‌اند. به مطالب و مسائل، با کدام یک از روشهای توصیفی یا روش استدلال عقلی یا نقلی یا روش استقراء تجربی و یا استناد به شواهد نقض یا مؤید پرداخته شده است. در این پژوهش، این شیوة مطالعه با محوریت روش‌شناسی ، پیرامون کتاب فصول العشره شیخ مفید انجام شده است. دست‌یافته‌های پژوهش در بخش بازخوانی اجمالی محتوای کتاب مزبور، پاسخ‌های استدلالی شیخ مفید به شبهات در زمینه وجود امام عصر و ولادت او، طول عمر، علت غیبت و وجه جمعِ ضرورت امامت و غیبت امام بود. و در بخش روش شناختی، به شیوه حلی با به کارگیری روش‌های استدلال نقلی روایی و استدلال عقلی مبتنی بر برخی قواعد اصولی و منطقی، و به شیوه نقضی با به کارگیری روش استدلال نقلی تجربی و تاریخی و در مواردی تحلیلهای روان‌شناختی بود. اما روش استدلال عقلی بر دیگر روش‌ها غلبه داشت.

آموزه عهد یکی از مهمترین آموزه‌های دینی است که در ادیان مختلف به‌صورت برجسته‌ای جلوه کرده است. عهد در یهودیت و مسیحیت به قدری مهم است که از کتاب مقدس این دو دین با عنوان عهد عتیق و عهد جدید یاد می‌شود. در قرآن کریم نیز بر مسئله عهد میان خداوند و انسان‌ تأکید شده، از بندگان خواسته می‌شود که به عهد خود پایبند باشند. برخی دین‌پژوهان معاصر با استخراج شاخصه‌های عهد در معاهدات دوران باستان سعی کرده‌اند مسئله عهد در کتاب مقدس را به معاهده‌های دوران باستان پیوند زنند. رزالیند گویین از قرآن‌پژوهان معاصر با استفاده از این شاخصه‌ها تلاش کرده است تحلیلی برای ساختار عهد در قرآن کریم فراهم کند. در این مقاله ضمن اینکه تلاش شده است تصویری روشن از این مطالعات عرضه شود، نتیجه گرفته می‌شود که با اینکه مطالعات مذکور از مزایای خوبی برخوردارند، در اتخاذ نتایج بحث در برخی موارد چندان موفق نیستند و برخی از نتیجه‌گیری‌هایشان محل تأمل و اشکال است. یکی از اشکالات گویین آن است که همه آیات قرآن کریم را مرتبط با عهد می‌داند. این‌گونه وسعت‌بخشی گرچه توان تحلیل گویین را بسیار بالا می‌برد، ولی در اینکه بتوان آن را تحلیل عهد قرآنی دانست جای تأمل و تردید دارد. علاوه بر این، برخی برداشت‌های گویین از آیات ناظر به عهد نیز محل اشکال است و برداشت‌هایی مناسب‌تر را می‌توان ارائه داد. به نظر می‌رسد شاخصه مهم عهد در قرآن کریم جنبه معرفت‌بخشی آن است که در تحقیقات مذکور نادیده گرفته شده است و حال آنکه می‌توان آن را به‌مثابه وجه تمایزی اساسی با عهد در کتاب مقدس لحاظ کرد

برخی از مسلمانان به ‌ویژگی صحابی‌بودن نگاه معیاری داشته و آن را موجب فضیلت‌مندی می‌دانند و برخی دیگر با نفی این نگاه، فضیلت‌مندی را تابع معیارهایی نظیر ایمان و عمل صالح می‌دانند. شهرستانی در کتاب «الملل و النحل» با استناد به برخی آیات قرآن و روایت معروف به عشرۀ مبشره، به نگاه معیاری نزدیک شده، صحابی‌بودن را عاملی برای فضیلت‌مندی می‌داند. بدین‌ترتیب، موضع امامیه را که میان صحابه از نظر فضیلت‌مندی تفاوت می‌گذارند، تخطئه می‌کند. در تحقیق حاضر در پی درستی‌آزمایی مدعیات شهرستانی و معرفی او از موضع امامیه، با روش توصیف و تحلیل واژگانی آیات، این به ‌دست آمد که از مستندات قرآنی او نمی‌توان مفهوم معیاری از صحابی‌بودن و براین‌اساس تمجید بی‌قید و شرط همۀ صحابه در همۀ زمان‌ها را برداشت کرد؛ بلکه فضیلت‌مندی صحابه نیز تحت حاکمیت معیار قرآنی ایمان و عمل صالح قرار دارد. بررسی سندی و محتوایی روایت مذکور نیز احتمال جعلی بودن آن را در راستای خلافت سیاسی به ‌شدت تقویت کرد. همچنین به اجماع امامیه تنها هر فرد محارب با امام، تکفیر می‌گردد.

هاینس هالم از جمله مستشرقینی است که در معرفی شیعه و منشأ پیدایش آن، دو نکته از او مغفول مانده است. تمایز مفهومی شیعه و تشیع؛ و تعدد اصطلاح و مصداق شیعه. طبیعتا این تفاوتها منشأهای گوناگونی را به دنبال خواهند داشت. نوشتار پیش‌رو با تمرکز بر این سوال که بر دیدگاه هاینس هالم در باب پیدایش شیعه چه نقدهایی وارد است شکل‌گرفته و در همین راستا ابتدا دیدگاه او توصیف، و سپس تحلیل و نقد گردیده است. در این پژوهش، ضمن برجسته‌کردن تمایز میان دو اصطلاح شیعه و تشیع، به این نتایج دست یافتیم که شیعه هم به لحاظ نوع هم به لحاظ مصداق متعدد است؛ شیعه از حیث مصداق می‌توان به فرد، جمع و جامعه اشاره داشته باشد و از حیث نوع به شیعة اعتقادی و سیاسی قابل تفکیک است. زمان پیدایش هر کدام از این انواع و مصادیق، متفاوت از دیگری است. در نهایت افزون بر آن‌که اصل پیدایش شیعه به زمان پیامبرصلی الله علیه و آله برمی‌گردد، به یاری قرائن و شواهد تاریخی به احتمال قوی پیدایش جمعی از شیعة اعتقادی حداکثر تا سال چهام هجری تحقق یافت. این پژوهش در بخش جمع‌آوری اطلاعات از روش کتابخانه‌ای و اسنادی و در بخش اندیشه‌ورزی از روش تحلیلی بهره برده است.

اغلب فرقه‌های اهل‌سنتدرشیوۀ تعیین امام، برخلاف امامیه روش پسینی و براساس رخدادهای واقع، را برگزیده‌اند. برهمین‌اساس، ابن‌ابی‌الحدید به تبعیت از تفکر معتزلی معتقد است که امام به طریق انتخاب و بیعت نخبگان یا نص امام پیشین تعیین می‌شود. در این نوشتار، روش و محتوای استدلال ابن‌ابی‌الحدید دربارۀ شیوة تنصیصی در تعیین امام مور بررسی قرار گرفته است. چنین به دست آمد که وی در روش استدلالش نخست برای نص جایگاه معرفت‌شناختی پیشینی و ضروری قائل است؛ اما بهلحاظوجودشناختی، نص موردنظر امامیه را انکار می‌کند و نص به‌معنای عهد امام پیشین برای امام بعدی را ثابت می‌داند. ازاین‌رو، در ادامۀ گفتارش شیوۀ شناخت و اثبات امام را در انتخاب و بیعت و نص به‌معنای عهد منحصر می‌کند. بدین‌ترتیب، حیث معرفت‌شناختی نص را پسینی و وابسته به حیث وجودشناختی آن قرار می‌دهد. انکار و اعتراف او در وقوع نص به‌معنای موردنظر امامیه در مواضع مختلف از سخنانش، محتوای استدلال وی را نیز دچار تناقضات و عدم انسجام کرده است.

این مقاله، به بررسی مسائل اساسی امامت، از دیدگاه شیخ مفید می‌پردازد، تا روشن سازد كه متکلم امامیه و متقدم نامداری مانند شیخ مفید، با روش عقل‌گرایانه خود چه تصویری از امام ارائه می‌دهد و ضرورت وجود و شاخصه‌های امامت را چگونه تبیین می‌کند. به روش توصیفی تحلیلی به دست آمد که ایشان، در بیشتر مسائل امامت هماهنگ با ساير متكلمان امامیه سخن می‌گوید، اما در دو مسئله چالش‌‌برانگیز عصمت و علم امام، تفاوت‌ها بروز می‌یابد. مطابق رویکرد عقل‌گرایانه شیخ مفید، ضرورت وجود امام برخاسته از لطف و تفضل خداوند است، نه عدالت او. عصمت تام امام، مربوط به دوران امامتش است و پیش از آن، صدور گناه سهوی از او، که موجب نفرت و بی‌اعتباری‌اش نشود، جایز است. آگاهی به غیب و امور غیرمرتبط با دین برای امام، ضرورت عقلی ندارد. در همة اين مسائل، ادله نقلی گاه مؤید و گاه منافی نگاه عقلی است. روش شیخ مفيد در موارد تنافی و تعارض بسته به اعتبار روایت، جمع یا طرد است.

نظريه امر الهی كه اخلاق را وابسته به دين می داند، همواره مـدافعانی داشـته اسـت ولـی صـو رت واحدی ندارد و تقريرهای های گوناگون يافته است. اين مقاله به تقرير رابرت آدامز از نظريه امـر الهی می پردازد كه اولاً، دامنه وابستگی اخلاق به دين را به مفـاهيم الزامـی اخـلاق ، ماننـد بايـد و نبايد و درست ونادرست محدود می كند؛ ثانياً، اين وابستگی را به ماهيت آنها مربوط می داند، نـه در معنای آنها، و سرانجام اينكه: در مورد مفاهيم ارزشی به معنای خاص (ماننـد خـوب و بـد ) بـه استقلال اخلاق معتقد است واتفاقاً همين عدم وابستگی خوب و بدها بـه ديـن را شـاهد نادرسـتی اشكال دلبخواهی بودن اخلاق در نظريه امرالهی خود می داند.

در آموزه‌های دینی امامیه غلو و تقصیر هردو مورد نهی قرارگرفته است. این دو ناشی از عدم شناخت صحیح شئون امامت و جایگاه وجودی امام در آفرینش است. در این مقاله بخشی از کتاب مکتب در فرآیند تکامل که در معرفی امام دچار تقصیر شده است، به لحاظ روش‌شناختی موردنقد قرارگرفته است. نویسندۀ کتاب بر این باور است که برخی مبانی فکری امامیه (مانند علم غیب و عصمت امام) در طی قرن اول مطرح نبوده است و ائمه صرفاً علمای ابرار معرفی‌شده‌اند؛ و این مفاهیم در قرون بعد توسط صحابه مطرح و سپس تحول و تکامل و در میان امامیه رواج یافته است؛ درحالی‌که این نوع مبنای فکری در زمان خود ائمه غلو به شمار می‌آمد؛ اما نوشتار حاضر نشان خواهد داد که نویسندۀ محترم کتاب به علت لغزش‌های معنایی و عدم جامع‌نگری به روایات و برداشت‌های نادرست از آن‌ها چگونه دچار مغالطه شده و از فهم صحیح و مستقیم مستندات دور مانده است.

تحقيق حاضر به بررسي و نقد تعارضات (ادعايي) در متون وحياني و اخلاق مي‌پردازد. تعارض دين و اخلاق از جمله روابط بين دين و اخلاق برشمرده شده است. مهمترين تعارضي که در اين رابطه مطرح شده مربوط به فرمان خداوند به قتل حضرت اسماعيل توسط حضرت ابراهيم مي‌باشد. در اين پايان نامه، پس ازتعاريف مختلف دين و اخلاق و تبيين ارتباط کلي ميان آن دو و ترسيم شقوق اين ارتباط، رابطه تعارض مورد بررسي قرار گرفته است. تأکيد دراين رابطه بر همان جريان فرمان به قتل حضرت اسماعيل مي‌‌باشد که فرمان خداوند به قتل با فرمان عقلاني يا اخلاقي به نادرستي قتل، با يکديگر در تعارض قرار مي‌گيرند. از نگاه اين پايان‌نامه تعارض مذکور ادعايي است و بسياري از متفکران بر همين عقيده اند. از اين رو در صدد توجيه و راه حلي براي تعارض ادعايي برآمده‌اند. در اين جا آراء کي يرکگور، آکوئيناس، آدامز، کوئين، لويناس و دريدا و ... مورد بررسي قرار گرفته است. در مقابل، برخي ديگر اين ناسازگاري را واقعي و جدي تلقي مي‌کنند. و براي برون رفت از اين تناقض معمولا جانب عقل را گرفته‌اند. در اين رابطه به آراء کانت و موني اشاره شده است. در پايان، اين مسأله از ديدگاه متفکرين مسلمان نيز بررسي شده است.