جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از نکات مهم درحیات تاریخی حکمت صدرایی آن است که به لحاظ تاریخی مدت زمان بسیاری به طول انجامید تا این حکمت در حوزه­های علمی جایگاه خود را بازیابد و مورد قبول قرار گیرد. مسئله‌‌ای که ریشه در ماهیت این مکتب و تعارضات و فضای اجتماعی-تاریخی آن دارد و بررسی آن می‌‌تواند ضمن روشن شدن وجوه تاریک و ناشناخته حکمت صدرایی، تفاوت­ها و تقابلات آن را با سایر مکاتب بازنماید. بر این اساس در این مقاله با روشی تاریخی تحلیلی با بررسی حیات تاریخی حکمت متعالیه پس از ملاصدرا تلاش می گردد به این سوال اصلی پاسخ داده شود که چرا حکمت متعالیه پس ملاصدرا با وفقه بسیار در فلسفه اسلامی رواج یافت و موانع این وقفه تاریخی چیست. به طور کلی حیات تاریخی حکمت متعالیه با فراز و فرودهایی همراه بوده است به طوری که این مکتب در آغاز به دلایلی چندان رواج و رشدی نداشت، ولی پس از آن با توجه به ماهیت تلفیقی و ترکیبی خود توانست نظریات معارض زمانه را از وضعیت تقابل خارج نماید و به صورت گسترده رشد یابد. در این بستر مهم­ترین علل عدم رواج و وقفه تاریخی آن ریشه در نفوذ فلسفه سنتی و تسلط اندیشه اخباری‌‌گری و حدیث گرایی و تقابل و تعرضات حکمت متعالیه با مکتب فلسفی حکیم تبریزی دارد.

فهم دقیق‌تر احادیث ائمه^ نیازمند به بسترشناسی تاریخی است بدین معنا که کلام امام× در چه زمان، مکان و فضایی نقل‌شده است. یکی از این احادیث حدیث زینت است. این نوشتار عهده‌دار بستر‌شناسی تاریخی حدیث زینت است تا بتواند تحلیل دقیق‌تری از آن ارائه نماید. برای این هدف با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با ارجاع به منابع روایی تاریخی به بررسی وضعیت ویژه دوران امام صادق× پرداخته و سپس آسیب‌های اجتماعی موجود در عصر ایشان را مورد بررسی قرار داده و در ادامه به کارکردهای حدیث زینت پرداخته است. بررسی و تحلیل‌ها نشان داد که بسترشناسی تاریخی نقش بسیار مهمی در تحلیل محتوای احادیث دارد و در این تحقیق روشن شد که حدیث زینت در پی هویت بخشیدن شیعیان و تحقق همزیستی مسالمت‌آمیز آنان با دیگران و سازمان‌دهی اقلیت شیعی در درون اکثریت سنی نقل شد و نقشه راهی برای تمام شیعیان در همه اعصار است تا آنان را به جایگاه اجتماعی مطلوب برساند.

هدف: این پژوهش به بررسی مرجعیت علمی امام سجّاد(ع) در میان اهل سنّت پرداخته است تا علاوه بر اثبات شایستگی علمی امام و حقانیت شیعه در پیروی از ائمه(ع)، نقطة مشترک دیگری را بین دو مذهب بزرگ اسلامی(شیعه و سنی) برای تحکیم وحدت معرفی کند. روش: این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی جایگاه علمی و فقهی امام سجّاد(ع) از دیدگاه اهل سنّت با استفاده از داده‌های تاریخی و حدیثی پرداخته است. یافته‌ها: اگر چه اهل سنّت در سالهای آغازین امامت امام سجّاد(ع) چندان با این جایگاه آشنا نبودند، اما مقام علمی و فقهی ایشان در سالهای بعد، بارها ستوده شد و او را فردی ثقه، فاضل، فقیه و امین دانسته‌اند؛ تا جایی که ایشان به عنوان مرجع دینی و پیشوای شریعت، محل رجوع اهل سنّت نیز بودند. نتیجه‌گیری: مرجعیت امام در وادی عمل در مصادیقی چون: اعتبار سندی روایات حضرت، تلمذ علمای اهل سنّت در محضر امام و نقل روایات امام از سوی آنان، شرکت در مجالس علمی، مشاوره و مذاکرة علمی علما با امام و تأثیرپذیری از مواعظ ایشان و... توسط اهل سنّت به اثبات رسیده است.

در این مقاله برآنیم گفتمان ائمه¬(ع) در مسأله تقیّه را با تکیه بر نظریه¬ی کنش گفتاري جان سرل که در حوزه¬ی تحلیل گفتمان قرار دارد، بررسی کنیم. تقیّه از معتقدات کلامی- فقهی شیعه و رویکردی تاریخی برای حفظ موجودیّت اقلیت در برابر اکثریت محسوب می‌شود. یکی از شیوه¬های مبارزاتی ائمه(ع) در عصر اموی و عباسی، روش «تقیّه» است. ائمه(ع) بر حسب مقتضیات زمان و مکان، از تقیّه در مبارزه با دشمن و پیشبرد هدف بهره می¬‌بردند. جان سرل رابطه¬ی میان زبان و جامعه را از منظر فلسفی واکاوی کرده است. نظریه¬ی کنش گفتاری سرل کارکردهای متفاوتی دارد و در فهم پاره گفتارها باید به معنای ثانوی آن¬ها توجه داشت. این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخ گویی به این سؤال است که چگونه ائمه¬(ع) با روش تقیّه، از گفتارهایی استفاده کرده-اندکه معنای ثانوی آن¬ها مورد نظر بوده است و بیشتر از چه کنش¬های گفتاری بهره برده-اند؟ بررسی داده¬های تحقیق نشان می¬دهد ائمه(ع) بنا بر نظریه¬ی «افعال گفتاری» سرل برای پیشبرد اهداف خویش از عباراتی استفاده کرده¬اند که معنای ثانوی آن¬ها مد نظر بوده و کنش¬های گفتاری اظهاری، عاطفی و ترغیبی بیشترین کاربرد را داشته است، در حالی که از کنش¬های اعلامی و تعهدی بهره نگرفته‌اند.

در این کتاب مولف به نحو احسن به اثبات رسانده اند که دامن تشیع از عقیده به تحریف قرآن کریم پاک و منزه است و هیج یک از علما بزرگ و برجسته شیعه قائل به تحریف قرآن نیستند و آنچه به شیعیان نسبت به تحریف قرآن داده می شود فقط اتهام است و هیچگونه حقیقی ندارد چون علما و محققین بزرگ و برجسته آنها از تحریف قرآن تبرئه جستند و درباره مصونیت قرآن از تحریف بیان شافی و وافی و واضحی دارند. ویژگی این کتاب شریف این است که مولف محترم تمام مطالب را ابحاث آنرا بامدارک و منابع معتبر شیعه و اهل سنت ذکر کرده اند. مطالب این کتاب بر چهار فصل است: فصل اول: در این فصل مولف محترم معنی لغوی و اصطلاحی تحریف را مطرح کردند و درباره آن اقوال و آراء اهل لغت را ذکر کردند و بعد از آن اقسام تحریف را بیان کردند. فصل دوم: مولف در این فصل مصونیت قرآن از تحریف را با دلائلی عقلی و نقلی بیان کردند و فرمودند که حدیث ثقلین که شیعه و سنی هر دو آنرا نقل کرده اند معتبرترین دلیل بر این مدعی می باشد و گفتار علما و بزرگ و برجسته شیعه مثل شیخ مفید، شیخ صدوق، سید مرتضی و شیخ طوسی بیان گر مصونیت قرآن از تحریف می باشد. فصل سوم: مولف در این فصل شواهد زیادی بر مصونیت قرآن از تحریف بیان فرمودند ایشان بیان فرمودند که پیامبر اکرم به قرآن به قرآن کریم اهتمام خاصی داشتند و پس از دریافت وحی بلافاصله قرآن کریم توسط کاتبین وحی نگاشته می شد. فصل چهارم: مولف در این فصل شبهات و اشکالات مدعیان تحریف را مورد نقد و بررسی قرار دادند و پاسخ های قاطع و واضح و صریح به آنها دادند.

علامه میرحامدحسین هندی از علمای بسیار بزرگ شیعه و مولف کتاب‌های کلامی مهمی در زمینه دفاع از حریم تشیع در مقابل هجمه های مخالفین علی‌الخصوص ردیه شاه عبدالعزیز دهلوی بر شیعه با نام تحفه اثنی عشریه است که توانست با نگارش این کتاب‌ها مخصوصاً کتاب عبقات الانوار فی مناقب ائمه الاطهار اثری ماندگار از خود در تاریخ تشیع برجای بگذارد. لکهنو که مرکز حکومت نواب اوده بود، در زمان علامه میر حامد حسین از نابسامانی سیاسی، اجتماعی و حتی مذهبی بسیاری رنج می‌برد. چراکه ضعف حکومت نواب و به‌تبع آن افزایش نفوذ استعمار از یک‌سو و تبلیغات دینی ادیان و مذاهب دیگر و ردیه نویسی های آنان علیه تشیع از سویی دیگر، شرایطی دشوار را برای شیعیان هند ایجاد کرده بود. علامه میر حامد حسین در چنین شرایطی کمر به دفاع از حریم اهل‌بیت بست و به‌رغم اینکه کتاب‌های دیگری از سوی علمای شیعه و حتی علمای خاندان میر حامد حسین در رد بر تحفه شاه عبدالعزیز نگاشته شد،‌ اما هیچ‌کدام نتوانست تأثیری این‌چنین شگرف در جامعه شیعی هند و سایر بلاد اسلامی داشته باشد. همین حمایت علمی و فکری علامه از شیعیان هند موجب شد که از ایشان نقشی ماندگار در تاریخ تمدن شیعی بر جای بماند. خاندان میرحامدحسین هندی نیز خدمات زیادی در جهت نشر معارف شیعی انجام دادند که کتاب عبقات الانوار یکی از آن‌ها محسوب می‌شود. بررسی سیره علمی و عملی این عالم بزرگ شیعی و تبیین خدمات خاندان عبقات می‌تواند ضمن تکریم مجاهدت‌های ایشان در جهت دفاع از فکر شیعی، نقش مهمی در جهت الگوسازی علمی اخلاقی برای محققین ایفا کند.

کتاب تاریخ قرآن تألیف آیت الله محمد هادی معرفت دامت برکاته یکی از کتاب های ارزشمند درباره علوم قرآن است. این کتاب طی شش فصل، مسائل ضروری در شناخت قرآن را مطرح کرده است: فصل اول پدیده وحی را که پایه شناخت کلام خدا به شمار می رود، بررسی کرده است. در فصل دوم به مسائلی همچون: مدت نزول قرآن، نزول دفعی و تدریجی آن و آرای بزرگان در زمینه نزول دفعی قرآن پرداخته شده است. همچنین ترتیب نزول سوره ها، مکی و مدنی بودن آن ها، معیار تشخیص سوره های مکی از مدنی و این که آیا استثنایی در آیات هر سوره وجود دارد یا نه، بحث شده است. در فصل سوم از نظم و تألیف قرآن، نظم آیه ها در هر سوره و توقیفی بودن نظم آیات سخن گفته شده است. در فصل چهارم، قاریان قرآن، قرائت های هفتگانه، عوامل اختلاف در قرائت ها و راه تشخیص قرائت صحیح مورد بررسی قرار گرفته است. فصل پنجم به مسئله تحریف اختصاص یافته است. در فصل ششم، اسلوب ترجمه، فتوای فقها و دانشمندان شیعی و سنی، سابقه ترجمه در اسلام و نمونه هایی از ترجمه های قرآنی مورد بررسی قرار گرفته است.

هدف پژوهش حاضر تفکر و تامل و نهایتا آموختن درس هایی است که با کسب آن تجارب در زندگی انسان اشتباهات دیگران را تکرار نشود راه گم نکند و انسان به سوی سعادت گام بردارد. نتیجه این که انسان توسط ابزاری قادر به پندآموزی است که از دید نهج البلاغه عبارتند از: حکمت، تفکر و تعقل، بصیرت، قلب پاک و سلیم، ایمان داشتن و طالب هدایت بودن، چشم عبرت بین و گوش شنوای حقایق، و بطور اجمال عبارتند از: مرگ، دنیا، تاریخ پیشینیان و سرگذشت افراد، آثار گذشتگان و ابنیه تاریخی، پند موعظه گران و خلقت و شگفتی های آن. همچنین عوامل عبرت ناپذیری فرد و جامعه نیز موضوعی بسیار قابل بررسی است با عنایت به کلام امیرالمومنین (ع) از جمله این موانع، می توان به غفلت، بی بصیرتی، حب دنیا، ضعف ایمان، غرور و تکبر، پیروی از شیطان و تمرد از امر الهی اشاره کرد. کلید واژه: نهج البلاغه، عبرت، تاریخ پیشینیان، پندپذیری، اقوام کهن.