جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رسش پیش روی این مقاله ساده است: نسبت میان اندیشه ژیل دلوز- فلیکس گتاری و پست­مدرنیسم چیست؟ پست­مدرنیسم از این دو چه بهره­ای برده یا می­تواند ببرد؟ اگر تعریف فردریک جیمسون از پست­مدرنیسم به عنوان منطق فرهنگی سرمایه­داری متأخر را بپذیریم، آنگاه آیا دلوزیسم- به تعبیر اسلاوی ژیژک- یکی از ایدئولوژیهای سرمایه­داری دیجیتالی است؟ و به چه معنا یک ایدئولوژی است؟ کوشش ما در این مقاله این است که نشان دهیم چگونه دلوزیسم ( سیاست زیباشناختی؛ سیاست شیزوفرنیک، یا همان اتیکواستتیک دلوز و گتاری) با جهان پست­مدرنیستی امروز هماهنگ می­شود و خصلت انقلابی خود را از دست می­دهد. در این مقاله آشنایی قبلی خواننده با دلوز و گتاری را پیشفرض گرفته­ایم و توجه­مان بیشتر معطوف به نقدها بر دلوز و گتاری و بررسی آنهاست زیرا در اینجا مجال چندانی برای پرداخت مفصل به آراء آن دو وجود ندارد.

ژیل دلوز و برنو لاتور از یک هستی‌شناسی ساختارگریز دفاع می‌کنند که در آن ماشین‌های میل‌گر یا کنشگران سازندگان اصلی هستند. آن‌ها سیلان و صیرورت هستی را با اتصالات و پیوندهای ریزوماتیک و شبکه‌ای این ماشین‌ها یا کنشگران می­فهمند. در نتیجه، هستی‌شناسی آن‌ها یک هستی‌شناسی ذات‌گریزانه، پویشی و نسبت‌گرایانه، و هستومند‌های این هستی‌شناسی، چندرگه و چندگانه خواهند بود که نه می‌توان آن‌ها را در قلمروهای خالص و متقابل جای داد و نه می‌توان پیوند‌های متکثر، غنی، و پیچیدة آن‌ها را به یک سری اصول، مفهوم یا ایدة اصیل، اولیه یا متعالی فروکاست.

این کتاب ترجمه سخنرانی «میشل فوکو» است که در سال 1979 زیر عنوان «سلسله درس گفتارهای تنر در باب ارزش‌های انسانی» در دانشگاه «استنفورد» ایراد شده است. این سخنرانی نشان‌دهنده دغدغه فوکو در موضوع «قدرت» و «سوبژکتیوتیه» است. وی این دیدگاه عموما پذیرفته‌شده را که براساس آن این دو همواره دو قطب متضاد هم هستند را در این سخنرانی به چالش می‌کشد.

مسأله تنوع و تکثر نظریه‌های منطقی بویژه در قرن بیستم یکی از مسایل بغرنج در زمینه فلسفه منطق بوده و همواره این پرسش را به میان آورده که سرانجام از میان این همه منطق، کدامیک درست است؟ آیا می‌توان همه آنها را درست دانست یا اینکه پذیرش همه آنها مستلزم ناسازگاری است. بیشتر منطقدانان وحدتگرا هستند یعنی قائل‌اند به اینکه تنها یک منطق درست وجود دارد. در مقابل، کثرت گرایان معتقدند که بیش از یک منطق درست وجود دارد. در سال 2006م، بیل و رستال نظریه کثرتگرایی منطقی خود را ارایه کردند. این نظریه بر مبنای "تز تعمیم یافته تارسکی" یاGTT قائل به درستی دست کم سه منطق است: کلاسیک، ربط و شهودی. درستی منطق را به دو معنا می‌توان لحاظ کرد، از اینرو میان دو نوع تصدیق منطق می‌توان تمایز نهاد: تصدیق قوی وضعیف. این تمایز، به تمایز میان نظام‌های صوری محض و کاربردی نزدیک است. بر مبنای تعریف و انتظار ما از منطق، پرسش از کثرت منطق‌ها چشم‌انداز متفاوتی می‌یابد. اگر تصدیق منطق‌ را به معنای قوی در نظر بگیریم، نمی‌توان به کثرت منطق‌های درست قایل بود و اگر آنرا به معنای ضعیف در نظر بگیریم می‌توان چنین کثرتی را پذیرفت. این نظریه هر چند بر مبنای GTT و حالت استوار گردیده، دلیل کافی‌ای برای دفاع از آنها ارایه نکرده است از اینرو در برابر آسیب ها و پیامدهای این مفاهیم شکننده است . همچنین این نظریه با همه انواع وحدتگرایی بر سر ستیز نیست و می‌پذیرد که در برخی موارد میان منطق‌های درست رقابت وجود دارد.

ژیل دلوز (1995-1925) فیلسوف فرانسوی هرگز اثر مستقلی به موضوع دین اختصاص نداد. با اینهمه مسئله دین در آثار او قابل ردیابی است. این موضوع به ویژه از منظر ارتباطش با فلسفه، سیاست و اخلاق مهم است. تلقی دلوز از دورنماندگاری را میتوان با تقابلی که او میان فلسفه و دین مینهد توضیح داد. مبحث خدا و درونماندگاری تقابل ریشه ای و دراماتیک دلوز میان فلسفه و دین را نشان میدهد: عشق فلسفه به درونماندگاری یا هستی افقی، تعلق خاطردین به تعالی یا هستی عمودی. دیدگاه کلی او از این حیث نیچه­ای و اسپینوزایی است و در راستای نقد افلاطون هم است. به یک معنا او به شدت تحت تأثیر پیامدهای اخلاقی – سیاسی "مرگ خدا"ی نیچه است و از این منظر می­توان دین را از دیدگاه دلوزی مطالعه کرد. پژوهش پیش رو این مسئله را مفصل­تر بررسی می­کند و می­کوشد از زاویه مسئله خدا و دین پرتوی بر اخلاق و سیاست دلوزی بیفکند.