جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زراره از یاران بسیار نزدیک و والای امامین صادقین علیهما السلام بوده و نزد دیگر راویان شیعی از مرتبی بلند برخوردار است. با مطالعه جوامع روایی پیشین (تا انتهای قرن نهم) ، اندوخته ای از روایات اعتقادی زراره بدست آمد که مجموعه‌ای ساختارمند از باورهای اصحاب امامیه در آن دوران را ارائه می دهد. در بحث خداشناسی زراره وی معتقد است خدای متعال وصف ناپذیر بوده، ازلی و لامکان می‌باشد. همچنین او خالق تمام موجودات است و با خلقش تباین کامل دارد. احد و صمد و سمیع و بصیر نیز از دیگر صفات او است. در مبحث عدل الهی، زراره قضاء و قَدَر را دو مخلوق الهی می‌داند و به بداء نیز باور دارد. بحث راهنما شناسی دربرگیرنده دو زیر عنوان نبوت و امامت است. متصدیان امر راهنمایی بشر، افرادی ممتاز در جمیع صفات انسانی و برگزیدگان خداوند هستند. پیامبران الهی این منصب را بواسطه‌ی اقراری خاص در عالم ذر بدست آورده‌اند. در نظر وی انبیاء الهی در آخرت مراتب متفاوتی داشته و به لحاظ درجه یکسان نیستند. تجلی خدا به پیامبر اکرم، تفویض امر خلق از سوی خدا به ایشان، وصف ناپذیری و تقدم رسول خدا بر تمام انبیاء و فرشتگان و وقوع معراج از دیگر مؤلفه های اعتقادی وی می‌باشد. طبق روایات او برای شناخت امام نشانه های متعددی وجود دارد که شامل نشانه های جسمی و روحی و معنوی است. امامان معصوم محدث هستند و عدم معرفت نسبت به امامان موجب گمراهی در دین و خروج از جرگه‌ی اهل ایمان است. در نگاه زراره اطاعت از امام راه ورود در هرچیز و رضای خدای متعال است و باید بدون چون و چرا از ایشان اطاعت کرد. علم ائمه هدی بسیار فراتر از علوم مردم عادی بوده، چنانچه علم همه ی مردم برگرفته از علم امامان است. این علم مدام در حال افزایش بوده وهمه طیف از علوم را در برمی‌گیرد. در بحث فرجام شناسی زراره معتقد است موت یکی از مخلوقات خداوند است و همه ی خلایق باید آن را بچشند. امتحان دوباره از کودکان و پیران فرتوت و انسانهای دوره‌ی فترت و دیوانگان و... بعد از مرگ، عدم کیفر فردی که در دنیا با حد الهی عقوبت می شود ، و خوردن و آشامیدن در روز جزا نیز از مقولات اعتقادی وی است.

خداشناسی و توحید مهم‌ترین اصل اعتقادی و اصلی‌ترین محور معارف دینی است. درباره‌ی راه‌های شناخت خدا، متفکران مسلمان شیوه‌های متفاوتی را مطرح کرده‌اند. یکی از آنها، راه معرفت فطری است. تاکنون تبیین‌های متفاوتی از معرفت فطری صورت گرفته است. برای دستیابی به تفسیر و تبیینی صحیح و قابل دفاع از معرفت فطری، واکاوی تفسیر آیه فطرت ضروری می‌باشد. پژوهش مورد نظر با مراجعه به تفاسیر متعدد فریقین و منابع روایی و آیات مرتبط، چگونگی معرفت فطری را مورد بررسی قرار داده است. پس از ارائه کلیات موضوع مورد بررسی در فصل اول، در فصل دوم به تفسیر آیه فطرت، بیان مصادیق آن و ویژگی‌های معرفت فطری در روایات پرداخته شده است. در فصل سوم نیز آیات مرتبط با معرفت فطری بررسی شده‌اند. همچنین در فصل چهارم دیدگاه‌ها مفسران، متکلمان، عرفا و فلاسفه در باب معرفت خداوند بر اساس سیر تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته است که عبارت‌اند از:گروهی معرفت خداوند را فعل و صنع او دانسته و انسان را مکلف به اکتساب آن نمی‌دانند؛ در واقع معتقدند که انسان‌ها حامل این معرفت به دنیا آمده‌اند. گروهی معرفت را نظری و کسبی دانسته و انسان را مکلف به کسب آن می‌دانند. دسته‌ای دیگر معرفت خداوند را اکتسابی ندانسته، اما معرفت فطری را در حقیقت، معرفت بدیهی عقلی دانسته‌اند. گروهی دیگر، آیات و روایات مربوط به معرفت فطری را انکار نکردند؛ بلکه تفسیری فلسفی و عرفانی ارائه دادند. دوره معاصر نیز دوره جمع آراء تاریخی در این باب است. یعنی هر چهار رای پیش‌گفته، نمایندگانی دارد.پژوهش حاضر به نتایج زیر دست یافت:1 ـ

نگارندگان چهار راهکار برای مقابله با چالش­هایی که در مسیر فهم صحیح قرآن پیش می­آید، ارائه می­کنند: اختلاف نکردن در قرآن، نسبت ندادن دروغ به خداوند متعال به گونه­های مختلف مانند تحریف لفظی و معنایی و تفسیر به رأی و تأویل ناروای آن و قول بلا علم در بارۀ آن، تمسّک توأمان به ثقلین (قرآن و عترت) و رجوع به عترت پیامبر برای تفسیر و تأویل قرآن. در پایان گونه شناسی انسانها در برابر قرآن آمده است.

انسان شناسی اسلامی درصدد بيان مهم ترین معارف اعتقادی اسلام درباره انسان است . در این اثر کوشش به عمل آمده تا مطالب مطرح شده مستند به منابع اصیل دینی یعنی آیات قرآن کریم و احادیث معصومان مسیر از آرا و سخنان مفسران قرآن و شارحان احادیث بهره می گیرد . از آنجا که آموزه های وحیانی در موضوعات معرفتی و اعتقادی اغلب تعبدی نبوده و ارشاد به حکم عقل یا تذکر به امور وجدانی اند ، محتوای این کتاب نیز از این لحاظ متنوع است . در حقیقت ، یکی از ویژگی های انسان شناسی دینی در مباحث مهمی ، مانند رابطه انسان با خدا و جبر و اختیار ، تذکری و وجدانی بودن آموزه های آن است ؛ به این معنا که انسان پس از مواجهه با داده های وحی درباره خود ، حقیقت آن را با عقل یا فطرت خود عمیقا در می یابد و درستی آن را وجدان می کند . این کتاب در نه فصل تنظیم و نگاشته شده است . فصل نخست به کلیاتی درباره مفهوم و ضرورت انسان شناسی اختصاص دارد و در فصل دوم ، آفرینش انسان و عوالم وجودی او جای گرفته اند . فصل های سوم و چهارم به ساحت های وجودی انسان می پردازند و مسائلی نظیر جسم و روح ، فطرت ، عقل ، شهوت و آزادی ، علم و دانش ،اميال ، جبر و اختیار ، سرنوشت و قضا و قدر و طبیعت انسان وخير وشر بودن آن را عنوان می کنند . بررسی فلسفه حیات انسان در فصل پنجم این کتاب جای دارد و فصل بعدی به کرامت و منزلت انسان و فصل هفتم به مباحث سعادت و کمال انسان می پردازد . رابطه انسان با خدای در فصل هشتم و رابطه انسان با جامعه و جهان هستی در فصل نهم عنوان شده اند . دفتر نشر معارف وابسته به نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها ، چاپ نخست کتاب انسان شناسی اسلامی را در ۲۳۲ صفحه وزیری در سال ۱۳۹۰ منتشر کرده است .

نگارنده چهار وظیفه عملی ما در برابر قرآن را توضیح می دهد: تبعیت و پیروی کردن، کتمان نکردن معارف و حقایق قرآن، تکریم و بزرگداشت قرآن کریم، استغنا با قرآن و هدایت قرآنی، ذیل آن: ترک هم نشینی با مسخره کنندگان آیات الهی، عدم معامله قرآن با چیز دیگر، تکریم اهل قرآن.

مباحثی مانند جایگاه قرآن و حقوق آن، ضرورت شناخت این حقوق و روشهای استخراج آنها از متون دینی، مقدمات بحث نگارنده است. آنگاه سه وظیفه قلبی در برابر قرآن را با استناد به آیات و احادیث، تحلیل و بررسی می کند: ایمان به قرآن، پذیرش مرجعیت علمی قرآن، پذیرش حاکمیت و داوری قرآن.

در مجموعه پيش‌رو كه به همت پژوهشگرانى دانشور سامان يافته است كوشش شده آراء مهم‌ترين جريانهاى فكرى جهان اسلام در باب آموزه پايه‌اى عقل عرضه شود. دو نكته در تدوين جستارهاى اين نوشتار مد نظر بوده است. نخست، پرداختن به حوزه‌هاى متنوع و جريانهاى مهم فكرى و گزينش عالمانى كه نماينده شاخص يك جريان معرفتى به شمار مى‌روند. و دوم، بهره‌گيرى از نويسندگانى كه در موضوع مورد نظر از دانش و توانايى لازم برخوردارند. گفتنى است براى آگاهى از ديدگاه قرآن و حديث درباره عقل، دو مقاله نخست به اين عرصه اختصاص يافته است. در مقاله سوم با عنوان عقل‌گرايى و نص‌گرايى در كلام اسلامى، گزارشى تاريخى از سير و سرگذشت گرايشهاى عقلى و نقلى در حوزه كلام ارائه شده است.

بر طبق نصوص دینی، خدای متعالی در عرصه های آفرینش، ربوبیت، تشریع و قانون گذاری و حسابرسی و جزای اعمال در روز قیامت، بر پایه عدل و حکمت کامل رفتار می کند. در برخی منابع حدیثی عدل در کنار توحید پایه دین شمرده شده است: ان اساس الدین التوحید و العدل. (التوحید، ص96) عدل، نه تنها مستقلاً به عنوان یکی از اصول دین مطرح است، که اثبات دیگر اصول دین یعنی نبوت، امامت و معاد نیز به توحید و عدل وابسته است. چنان که علامه حلی بر این مطلب تصریح کرده است: «بدون عدل، چیزی از ادیان، تمام و قابل اثبات نیست.» (نهج الحق و کشف الصدق، ص 72) شاید بر همین مبنا بوده که متکلمان امامیه در دوره های مختلف، مباحث عدل را در انگاره ای وسیع مطرح می کردند و مباحث افعال الهی را در آن مندرج می ساختند. برای نمونه در معروف ترین متن کلامی امامیه یعنی تجرید الاعتقاد (و پیرو آن کشف المراد) مباحث خداشناسی در سه فصل اثبات وجود خدا، صفات خدا و افعال خدا مطرح شده که فصل افعال الهی شامل مباحثی چون حسن و قبح عقلی، هدفمندی آفرینش، فاعلیت انسان و نفی جبر، اراده خدا و قضا و قدر، لطف و تکلیف است. طبق این رویکرد، عدل از حالت صفت الهی بودن بیرون رفته و حوزه گسترده تری را پوشش داده است. به نظر می رسد در برخی آثار متأخر به دلایلی همانند اعتباری شمردن حسن و قبح، مباحث عدل لاغرتر و ضعیف تر مطرح شده است. این امر و چالشهای پیش روی مقوله عدل، ضرورت مطالعه و مداقّه در حوزة عدل الهی را دو چندان می کند...

خداوند حکیم از نزول قرآن و تک‌تک آیات آن اهداف خاصی را مدنظر داشته است تا بشر را به سوی سعادت اخروی سوق دهد و در این میان قصص قرآنی نیز مستثنا نبوده است واهداف خاصی مانند عبرت‌آموزی و ... در فحوای قصص قرآن نهفته است. داستان زندگی حضرت موسی ازجمله داستان‌هایی است که دارای ابعاد و زوایای مختلفی است و به همین علت قرآنتوجه زیادی به آن داشته است. کثرت آیات ناظر به داستان زندگی حضرت موسی و بنی‌اسرائیل در قرآن روایات تفسیری فراوانی در منابع تفسیر روایی خاصه و عامه به دنبال داشته است.حجم زیاد آیات و روایات تفسیری و همچنین جایگاه حضرت موسی در بین اهل‌کتاب که احتمال ورود اسرائیلیات به حیطه روایات به‌خصوص در منابع اهل سنت گردیده است، ما را بر آن داشت تا روایات تفسیری ناظر به داستان‌های حضرت موسی در قرآن را از زمان ولادت تا زمان دستور خداوند برای حرکت به سمت فرعون، با تأکید بر تفاسیر روایی البرهان و الدرالمنثور که از معتبرترین تفاسیر روایی نزد مذاهب خود می-باشند، از زوایای متعدد بررسی و بازشناسی کنیم. زیرا پرداختن به تمام ابعاد و مراحل زندگی آن حضرت در این نوشتار نمی‌گنجد. بررسی تطبیقی روایات تفسیری شیعه و اهل‌سنت در مورد داستان حضرت موسی در قرآن کریم، موضوعی است که در پایان‌نامه حاضر در سه بخش؛ بررسی اختلافات و اشتراکات روایات تفسیری، بررسی سندی روایات تفسیری و گونه شناسی روایات تفسیری، به آن‌ پرداختیم و در نهایت نتایج زیر به دست آمد:1ـ روایات شیعه به بحث شبکه معنایی سور قرآنی توجه داشته و به همین علت روایات تفسیری ذیل آیات سوره قصص بیشتر درصدد شرح داستان و بازگو کردن زوایای مختلف آن هستند.2ـ روایات اهل سنت، آیات را جزء به جزء مورد بررسی و تفسیر قرار داده‌اند که می‌تواند نشانه آن باشد که تعابیر بکار رفته در ذیل جزءهای منتخب از آیات، کلام مفسران صحابه و تابعین است نه کلام معصوم و یا پیامبر6.3ـ از مجموع 50 روایت وارد شده در تفاسیر البرهان و الدرالمنثور راجع به داستان حضرت موسی در قرآن، 11 روایت صحیح، یک روایت موثق، 17 روایت ضعیف و 21 روایت مرسل می‌باشد.4ـ از مجموع 22 روایت نقل شده در این زمینه، شش روایت صحیح، 14 روایت ضعیف و دو روایت مرسل است.5ـ روایات تفسیر البرهان در مجموع شامل نُه گونه از گونه‌های کاربرد احادیث در تفسیر آیات می‌شوند؛ که بیشترین حجم روایات تفسیری البرهان مربوط به بیان تأویل آیات داستان حضرت موسی می‌باشد. و روایات تفسیری الدرالمنثور در مجموع شامل هفت گونه از گونه‌های کاربرد احادیث در تفسیر آیات می‌شوند؛ که بیشترین حجم روایات تفسیری الدرالمنثور مربوط به تبیین اجمال آیات داستان حضرت موسی می‌باشد.

انسان‌شناسی از آن رو اهمیت دارد که تصور انسان از خودش، بر تصور او از خدا، جامعه و طبیعت و رابطه‌اش با آنها تأثیر می‌گذارد. متکلمان نیز در نظریه‌پردازی‌ها و نظام‌سازی‌های کلامی از تصوری که از انسان در ذهن داشتند، آزاد نبودند. شیخ مفید و سید مرتضی، همچون دیگر متکلمان نخستین، به انسان به دیده‌ی «مکلَّف» می-نگریستند و از این زاویه، به بررسی حقیقت، ساحت‌های وجودی و سرانجام انسان می‌پرداختند. انسان، از دیدگاه شیخ مفید، نفس دارای بدن است که حیات ذاتی آن نیست و از دیدگاه سید مرتضی، همین پیکر مادی با ساختار ویژه‌اش است که اگر شرایط فراهم گردد، حیات در آن پدیدار می‌شود. بازتاب این اختلاف نظر را در تعریف آنها از ماهیت مرگ و چگونگی زندگی پسادنیوی می‌توان دید. از دیدگاه سید مرتضی، مرگ نابودی تدریجی انسان است که با فروپاشیدن بدن، آغاز و با نابودی اجزای سازنده‌اش در آستانه‌ی رستاخیز پایان می‌پذیرد؛ درحالی‌که از دیدگاه شیخ مفید، مرگ اجمالاً نابودی بدن دنیایی و انتقال نفس به بهشت یا دوزخ است و سپس نابودی همه چیز حتی نفوسی که از زندگی برزخی برخوردارند در آستانه‌ی رستاخیز. با این وصف، از دیدگاه آنها، معاد بازآفرینی چیزی است که نابود شده بود. استاد و شاگرد، هر دو، بر این باورند که انسان، مختار و قدرت او پیش از فعل است. اختلاف نظر آنها در اراده است که شیخ مفید اراده را فعل غیر ارادی انسان و ایجاب‌آور می‌داند، درحالی‌که به نظر سید مرتضی، اراده ارادی است و به وقوع فعل ضرورت نمی‌بخشد. از دیدگاه سید مرتضی، عقل انسان این توانایی را دارد که حسن و قبح برخی افعال را به تفصیل درک کند، از جمله وجوب تفکر برای خداآگاهی را؛ درحالی‌که از دیدگاه شیخ مفید، تکلیف بدون پیامبر آغاز نمی‌شود و گرچه تفکر نخستین تکلیف است، اما عقل در چگونگی استدلال و علمی که باید به آن دست یابد، به هدایت پیامبرانه نیاز دارد.