جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ریچارد پاول متفکری مشهور در زمینة تفکر انتقادی است که بر کاربرد آن در تصمیمات و کنشهای انسانی تأکید میورزد. وی با تحلیل استدلال و تفکر به مجموعه مؤلفه‌هایی دست‌ یافت که کلید تحلیل تفکر بحساب می‌آیند. زمینه‌گرایی او در این مجموعه آشکار است. زمینه‌گرایی بموازات نظریه‌های مبناگرایی و انسجام‌گرایی، واکنشی متفاوت به شکاکیت است. با توجه به این منظر، توجیه، در چرخش معرفتی به زمینه‌های اجتماعی التفات خواهد کرد. به این ترتیب، زمینه‌گرایی از مؤلفه‌های زمینه‌يی همچون اعمال، روابط اجتماعی، فرهنگ و دیگر موقعیتهای جوامع انسانی جهت موجه یا ناموجه ساختن یک باور بهره میجوید. زمینه به این معنا میتواند فرض گرایش پاول را به متن‌محوری، کثرت‌گرایی و نسبیت‌گرایی صورتبندی کند. بررسی این پیامدها در نظریه‌ ریچارد پاول، سؤال اصلی پژوهش حاضر است. حل تعارض زمینه‌گرایی با تفکر انتقادی را میتوان از نوآوریهای رویکرد پاول بحساب آورد که از نظر پژوهشگران مغفول مانده است. اقبال جهانی به الگوی وی، پژوهش حاضر را براي تحلیل چگونگی هم‌نشست آنها ضروری ساخته است. فرضیة این پژوهش آن است که پاول توانسته روشی اعتدال‌گرایانه اتخاذ کند که حاوی ملاکهایی جهانشمول بوده و در عین حال توجه به زمینه دارد. نتیجه آنکه پاول در الگوی تفکر انتقادی منصفانه خود، هشیارانه از تقلیل‌گرایی در ابعاد تفکر اجتناب داشته و به این وسیله پیامدهای زمینه‌گرایی را کاهش داده است.

رویکرد جدیدی به فلسفه و تفکر سال‌هاست که در کشورهای پیشرفته‌ آغاز شده است. توجه به منطق غیرصوری، فراگیرکردن و طبیعی‌کردن زبان منطق، روی‌آوردن به راه‌های مختلف حل مسئله، مردمی‌کردن فلسفه با همه‌ی ابعاد از هستی‌شناختی تا زیست‌محیطی و زیبایی‌شناختی، پرورش تفکر نقاد و اخلاقی، هم‌پای تفکر خلّاق و ... با آمیختن به پهنه‌-ی تعلیم و تربیت مورد اقبال اندیشمندان قرار گرفته است. مقاله‌ها و نظر اندیشمندان ، نشان دهنده‌ی آن است که تفکرانتقادی این توانمندی را دارد که فن‌آوران، ایده‌گذاران و فیلسوفان را در برابر پرسش‌های بسیار مهمی در مورد هستی، انسان، معرفت و ادراک، جامعه، افراد، فکر، آزادی، اخلاق و غیره قرار دهد. یکی از میدان‌گاه‌هایی که سودمندی، اعتبار و توانمندی نظریه‌ی انتقادی را افزایش می‌دهد، پیش فرض ها و مبانی فلسفی آن در نگاه به چنین تعلیم و تربیتی است. رصد کردن دیدگاه‌های فیلسوفان غربی و اسلامی در این زمینه و مقایسه‌ی آن ها با یکدیگر به ما کمک می کند تا در بومی سازی و گزینش برنامه های درسی نگاشته شده در زمینه‌ی آموزش تفکر انتقادی با دقت و جامعیتی به دور از هر گونه حصرگرایی عمل کرده و به سمت الگویی کم‌آسیب‌تر حرکت کنیم.به علاوه در این بررسی، رخنه های موجود بین عمل و نظر متفکران مذکور کشف شده و نشان می دهد از چه جنبه هایی از وجوه انسانی-ادراکی غفلت ورزیده‌اند. نتایج چنین پژوهشی محققان ما را در تدوین برنامه‌ی آموزشی جامع یاری می رساند. در همین راستاست که نظریات "پروفسور ریچارد پاول" و "علّامه محمدتقی جعفری" دامنه‌ی پژوهش حاضر در موضوع مهم و ضروری این دوره یعنی تفکر انتقادی قرار گرفته است.

فلسفه برای کودکان در سبک لیپمن در مظان کثرت گرایی پست مدرنیسمی و نسبیت گرایی حاصل از آن است. اخذ مواضع حذف مسأله یا قبول بی چون و چرا، عجالتی و عافیت طلبانه است. نقد و بررسی فلسفه برای کودکان از این حیث ما را در تولید الگویی مناسب راهنمایی می کند . حساسیت به زمینه، بحث های کلاسی غیرتلقینی و مباحثات غیرغایت مدار، ویژگی هایی هستند که نسبیت گرایی را در فلسفه برای کودکان واقعی می گردانند . «کندی» بدین لحاظ است که به آن خرده می گیرد. لیپمن منطق و ملاک محوری را کافی در دفع نسبیت گرایی می بیند؛ حال آنکه صحت و سقم قضایا به موادی وابسته است که در علومی غیر از منطق بررسی می شود و ملاک ها هم اگر در کوران نسبیت گرایی واقع شوند، به چاقویی می مانند که دسته خود را هم می برد . اگر چه توجه به وحدت ماهوی کودکان از اضطراب نسبیت گرایی می کاهد و غالباً در کلاس های پژوهش فلسفی، آنان را به اتفاق نظر سوق می دهد، اما شرط کافی نیست و پیشنهاد الگویی نظام مند، حاوی دستورالعملی که مربی را یاری رساند، تا به دور از افراط و تفریط، کودکان را به حقیقت گرایی و وحدتی جامع رهنمون سازد، لازم به نظر می رسد.

واژه فلسفه که زمانی مترادف با دانش بود، اينك قلمرو محدودتری يافته است؛ اما به همان اندازه بنيادی تر و اساسی تر گرديده است. فلسفه به جهان هم چون يك کل می نگرد و ماهيت آن بر حسب شش مفهوم بيان می شود: مستقل از محتوا، عقلانيت، خردمندی، کاربردی بودن، کليت داشتن و ساختار انتقادی؛ و در مقابل، علم آن دسته از دانش هايی را در بر می گيرد که از روش تعميم تجربی استفاده کرده و بر مشاهده، آزمايش، گزارش و اندازه گيری برای کشف واقعيات استوار است. در نظام آموزش و پرورش فعلی، دروس مختلف به گونه ای تدوين شده اند که حجم وسيعی از اطلاعات عمومی را به کودکان انتقال می دهند و با الگو قرار دادن جوامع صنعتی و متأثر از نظريه ژان پياژه، کودکان را در شناخت امور عينی منحصر کرده اند؛ در حالی که علوم تجربی در دادن مهارت تفكر اثر بخش به کودکان ناتوان است. تفكر فلسفی در آموزش تفكر و در کسب مهارتهای لازم در حل مسائل روزمره کودکان کارآمد تر است؛ اما در فلسفه برای کودکان اين تفاوت باعث نمی شود که فلسفه و علم طريقی آشتی ناپذير يابند بلكه در دادن مهارت استدلالی به کودکان يكديگر را ياری می کنند.

چهار دیدگاه در حقوق کودک وجود دارد: 1 اشیائی بی اختیار و فاقد حق 2 حیواناتی که تنها حق خوراک، مسکن و پوشاک دارند. 3 انسان هایی با حقوق مطلق و غیر محدود4 انسان هایی که علاوه بر حقوق اولیه، از حق تصمیم گیری، آزادی بیان و عقیده نیز برخوردارند اما این حقوق مطلق و غیر محدود نیستند. اسلام از دیدگاه اخیر حمایت می کند. از جمله حقوق کودکان حق پرسش است. این حق، مسئولیت پاسخگویی را به دوش اولیاء و مربیان قرار می دهد. دو روش عمده در پاسخگویی وجود دارد: اطلاع رسانی مستقیم و آموزش پردازش اطلاعات. فلسفه برای کودکان از روش دوم حمایت می کند. نقد و بررسی آن مسبوق به آشنایی دقیق با این برنامه ی آموزشی است. متیولیپمن مؤسس فلسفه برای کودکان، استاد فلسفه در سال 1968 با دغدغه ی یافتن روشی برای آموزش استدلال به کودکان مطالعاتی را آغاز کرد. در سال 1969 اولین کتابش را نوشت و سه سال تحصیلی آن را به طور آزمایشی در مدارس گوناگون تدریس کرد. رشد بی سابقه ی کودکان در منطق و استدلال او را به ادامه ی نظریاتش تشویق کرد. پس از آن برای پایه های مختلف تحصیلی کتاب داستان و راهنمای معلم نگاشت و در بسیاری از کشور ها با برپایی همایش ها، کارگاه ها و سخنرانی ها به بسط ایده اش پرداخت. از فلسفه برای کودکان شاخه های دیگری با همین نام یا نام های مشابه منشعب شده است. برنامه ی فلسفه برای کودکان رویکردی کاوش مآبانه در امر تعلیم و تربیت کودکان است. آموزش تفکر در این برنامه ی درسی به عنوان یک سیستم آموزشی بر دو دسته عناصر مرتبط به هم مبتنی است. منابع آموزشی و عناصر تحقق بخش هدف کلی در پرورش تفکر در این برنامه تربیت شهروندانی متفکر برای جامعه ی مردم سالار است. مهارت هایی را کودکان در حوزه های مختلفی کسب می کنند که مهمترین آن ها عبارتند از: تشخیص امور بدیهی، کشف تناقض، فرضیه سازی، کسب نتایج معتبر، توسل به ملاک در داوری ، انعطاف پذیری، سعه ی صدر، خود اصلاح گری، حساسیت به زمینه و .... به منظور استفاده از این برنامه ی آموزشی، نقد و بررسی آن در جهات سه گانه ی مفهوم سازی از فلسفه، کارآیی و اثر بخشی این برنامه برای دستیابی به اهداف مورد نظر و نقد و بررسی روش آموزش از حیث نتایج و پیامد هایی که دارد، ضروری است. در این الگو فلسفه در معنای تفکر فلسفی برروی مفاهیمی که فلسفی تلقی می شوند، به کار می رود. مفهوم سازی لیپمن از اخلاق و منطق به عنوان شاخه هایی از فلسفه مبهم است . آنچه از مهارت های کسب شده به دست می آید، پرورش تفکر منطقی و رفتار ارتباطی است . این برنامه به دلیل حصر فلسفه در پرورش مهارت تفکر منطقی بر تحویلی نگری استوار است. توجه لیپمن به زمینه مند بودن تجارب کودکان و کثرت گرایی حاصل از آن، در این برنامه سمت و سویی رو به نسبیت گرایی و شکاکیت ایجاد کرده است و پرهیز از آن ها موجب رخنه در مقام عمل و نظر شده است و البته این خلل ها قابل رفعند؛ اگر به کودکان مدل پژوهشی ای را بیاموزیم که بر طبق آن از نسبیت گرایی گذر کرده و به دیدگاه واحدی برسند. انتقاد شدید لیپمن از برنامه های درسی که مبتنی بر آموزش مستقیم به کودکان و محفوظات است، به ویرانی مباحثات کلاسی و در نتیجه به ویرانی فلسفه برای کودکان می انجامد. نادیده گرفتن تفاوت های جنسی در این برنامه با زمینه مندی آن ناسازگار است. اجرای فلسفه برای کودکان در ایران با بستری مناسب مواجه است؛ اما فرهنگ وابسته بودن آن، هماهنگی با فرهنگ و اعتقادات اسلامی در ایران را ضروری می سازد. این هماهنگی به پژوهشی روشمند، مطالعات میان رشته ای گسترده، فرایند عملیاتی استوار نیازمند است وتدوین متون داستانی بر پایه ی مطالعات عمیق فلسفی و تغییر آن ها به تناسب سن و جنس کودکان و بر مبنای پیش فرض های جامعه ی اسلامی، آداب و رسوم قومی و محلی، زبان و ادبیات فارسی، در جهت گیری ای به دور از نسبیت گرایی و شکاکیت ، بایسته است. آموزش مربیانی آشنا به آداب تعلیم و تعلم دراسلام، دارای مهارت کافی در علم منطق، آزاد اندیش، صمیمی، راز دار، حلیم و بردبار و مسلط بر حرکات اعضا و جوارح به منظور تسهیل بحث های کلاسی لازم و ضروری است. قبل از هر چیز رفع موانع و محدودیت های مطالعاتی و اجرایی در الویت قرار دارند.