جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان اسالیب زیباشناختی علم بیان، استعاره از رساترین و کارآمدترین ابزارهایی است که کاربرد آن بیش‌تر برای مفاهیم انتزاعی و دور از ذهن است تا فهم آن را ملموس و عینی کند و پیوسته می­کوشد تا با ایجاد نوعی ساختارشکنی در معنا و واژگان توجه مخاطب را به خود جلب کند. از این طریق ساختار مفهومی و بنیادی را پدید می­آورد که برای اندیشیدن امور انتزاعی­تر به کار می­روند. این ساختارهای زبانی همان طرح­واره­های تصویری هستند. طرح­واره­ها در حقیقت، فرآیندی از ساختارهای شناختی زبان هستند که به واسطه تجربه­های فیزیکی انسان در برخورد با جهان خارج به وجود می­آیند. کوتاه سخن آنکه، ذهن قادر است داده­های دریافتی محیط را مورد پردازش قرار داده و مفاهیم پیچیده معنایی را در بافت زبانی- گفتاری واکاوی و رمزگشایی کند. گفتنی است که در ساختار قصیده­های سنتی و متون قرآنی، قصاید حماسی و شعر رثا سهم بسزایی را در این باره دارا هستند.

چکیدهیکی از جنبه‌های آشکار قرآن کریم اعجاز بلاغی است که از ابتدای نزول قرآن، همواره مد نظر دانشمندان و مفسران بوده است. علم معانی به عنوان یکی از علوم بلاغی می‌تواند در درک اعجاز بلاغی و یا بیانی این کتاب آسمانی راهگشا باشد. از سوی دیگر یکی از جلوه‌های علم بلاغت این است که متکلم، سخنش را مطابق با مقتضای حال مخاطب برمی‌گزیند و کلام خود را بر اساس ویژگی‌های روحی و فکری مخاطب ارائه می‌دهد، در همین راستا توجه به معرفه یا نکره آوردن کلمات، بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا فهم اغراض بلاغی و ادبی نهفته در «اسم نکره» و برطرف کردن ابهام موجود در آن، کمک شایانی به مفسران و مترجمان در دریافت بهتر پیام بسیاری از آیات قرآن کریم می‌نماید. پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن بررسی اغراض زیبایی‌شناسی «اسم نکره» در منابع بلاغی، این اغراض را در سه موضع، «مسندالیه»، «اسم مجرور به حرف جر»، و «مفعول به» در ده جزء آخر قرآن کریم با تکیه بر دو تفسیر ادبی کشّاف و مجمع البیان مورد بررسی قرار دهد. یافته‌های این پژوهش گویای این مطلب است که اعتماد و توجه به سیاق کلام در دریافت مفاهیم و معانی نهفته در اسم نکره نقش مهمی را ایفا می‌کند. با بررسی شواهد فراوان از آیات این بخش، روشن شد که متأسفانه بسیاری از مفسّران و مترجمان، این مهم را با وجود اهمیت فراوان آن در فهم بهتر آیات ذی ربط، کم‌تر مورد بررسی قرار داده‌اند. بر اساس پژوهش حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، مشخّص گردید که «مسندٌ‏الیه»، «اسم مجرور به حرف جر» و «مفعول‌به» نکره درده جزء پایانی، در اغراض گوناگونی از قبیل: تعظیم، تحقیر، تفخیم، بیان نوع، استغراق جنس، إفراد، تکثیر، تقلیل و ... به کار رفته‌اند ولی بیشترین استعمال آن در این بخش از قرآن کریم، برای بیان تعظیم، تکثیر، بیان نوع، و سپس استغراق جنس بوده‌است. به طور قطع کاربرد اسم‌های نکره در قرآن کریم و مطالعه‌ی راهبردی آن، سهم بسزایی در فهم دقیق آیات و نکات ظریف تفسیری دارد. کلمات کلیدی: قرآن کریم، اعجاز بلاغی، زیبایی‌شناسی اسم نکره، کشّاف، مجمع البیان.

چکیده ندارد.

تحلیل گفتمان انتقادی، به عنوان رویکردی بین رشته ای علوم اجتماعی، فراتر از صورت های زبانی، به بررسی ایدئولوژی ادیب که بازتاب دهنده شرایط اجتماعی و فرهنگی فضای حاکم بر جامعه اوست، می پردازد. از آن جا که قدرت حاکم بر هرجامعه ای، گفتمان آن جامعه را سامان می بخشد؛ این رویکرد، چگونگی پیوند آثار ادبی با قدرت مسلّط بر جامعه را در سه لایه ی: توصیف، تفسیر و تبیین مورد بررسی قرار می دهد. بی شکّ، خطبه های نهج البلاغه سرشار از موضوعات گوناگون است که امام(ع) هر یک از آن ها را به منظور هدایت بهتر جامعه به سوی سعادت، در نهایت فصاحت و بلاغت و با توجّه دقیق به اوضاع سیاسی و اجتماعی مسلّط بر زمان بیان نموده اند. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و برپایه تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، به بررسی چگونگی تعامل زبانی خطبه های امام (ع) با اوضاع خفقان آمیز مسلّط بر زمان را که کوفیان به آن دامن زده بودند، می پردازد. دست آورد این نوشتار، تبیین گفتمان روان شناسانه و هنری خطبه ها و اثبات تاثیر پذیری آن ها از شرایط سیاسی حاکم و بویژه رفتار کوفیان و نیز تاثیر متقابل امام(ع) بر آن هاست.

درباره جوانب مختلف نهج البلاغه، پژوهش های شایسته ای صورت گرفته، ولی در مورد یکی از ابعاد مهم بلاغی آن، یعنی «اسلوب قصر»، تاکنون مقاله ای نگارش نیافته است. این در حالی است که عرب برای بیان اهمیت مضمون جمله ای، از روشهای تاکیدی گوناگونی بهره می گیرد که مهمترین و موکدترین آنها، «اسلوب قصر» است. «قصر» یعنی «تخصیص چیزی به چیزی و نفی ماسوای آن به روشی مخصوص». وجه تاکید قصر، آن است که دو جمله در یک عبارت کوتاه فشرده می شوند. روشهای رایج و مشهور آن نیز شش روش: نفی و «الا»، «ضمیر فصل»، «انما»، «تقدیم»، «بل، لکن ولا» و «ال جنس» است که در نهج البلاغه نیز استعمال شده اند. این مقاله برآن است تا پس از توضیح کوتاهی درباره ویژگی های فنی و زیبایی شناختی اسلوب قصر، حساس ترین دغدغه های فکری امام علی (ع) را در حوزه قدرت، حکومت و سیاست با توجه به این اسلوب، به عنوان قوی ترین شیوه تاکید سخن مورد بررسی قرار دهد. آن حضرت به این شیوه، مضامین مهمی را چون: نگاه ابزاری به قدرت و حکومت برای تحقق عدالت، امنیت و گسترش آگاهی، ویژگی های حکومت حق همچون: حق محوری، بی اعتنایی حاکمان به دنیا و قدرت، صداقت در گفتار و کردار، انتقادپذیری و فروتنی مدیران، آگاهی آنان بر ابعاد دین، انتخاب مشاوران امین، توجه به آسایش و رفاه عمومی و اجتناب از استبداد، ظلم، خدعه و فشار مالیاتی و ... مورد تاکید قرار داده اند.