جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عالمان جهان اسلام اعم از شیعه و اهل سنت بر این مسئله اتفاق نظر دارند که برای انجام فعلی که عنوان عبادت بر آن اطلاق شده است، نیت ضروری است؛ اما دربارۀ اینکه نیت در تحقق عنوان عبادت مدخلیّت دارد یا نه، دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده است. دیدگاه مشهور معتقد است میان نیت و عبادت رابطه مستقیمی وجود دارد و فعل مباح اگرچه عنوان فعل عبادی بر آن منطبق نیست، با نیت ذات آن تغییر پیدا می‌کند و عبادت شمرده می‌‌‌شود؛ درحالی‌که دیدگاه سلفیان - ابن‌تیمیه و اتباع او - در این مسئله متفاوت است و آنان معتقدند برای تحقق عنوان عبادت، وجود امر ایجاب یا استحباب از سوی شارع لازم است و عبادت تنها بر فعلی که امر واجب یا مستحب بر آن از سوی شارع وجود داشته باشد، اطلاق می‌شود. این نوشتار به تحلیل و بررسی دیدگاه عالمان اسلام می‌پردازد و بر آن است که با بررسی دیدگاه عالمان اسلامی، به دست آورد که نیت همان‌گونه که در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخلیت دارد، در مقام ثبوت هم مدخلیّت دارد و برخی از افعال غیرعبادی با نیت، عنوان عبادت بر آن منطبق می‌شود. افزون بر اینکه انحصار تحقق عنوان بر امر ایجاب یا استحباب که از سوی سلفیّه مطرح شده است، با آیات و روایات و اقوال عالمان نخستین منافات دارد. اثر پیش رو به تحلیل و بررسی دیدگاه علمای اسلام با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای می‌پردازد و برآن است که با بررسی دیدگاه ها بدست آورد که قصد و نیت همانگونه که در مقام اثبات در تحقق عبادت مدخلیت دارد، در مقام ثبوت هم مدخلیّت دارد.

‌در این پژوهش با تمرکز بر موضوع عقلانیت اخلاقی، آرای ‌ابن‌تیمیه و ملاصدرا در این موضوع تحلیل و بررسی می‌شود. با قبول عقلانیت اخلاقی در جایگاه رویکردی که افزون بر مبنای عقلانی، به سازگاری عمل ـ نتیجه باور دارد، می‌توان اندیشۀ دو متفکر را این‌گونه تفکیک کرد: الف) ابن‌تیمیه با قبول وابستگی تام اخلاق به شریعت در مسیر نظریۀ موسوم به امر الهی (حُسن و قبح شرعی) گام برمی‌دارد و در حوزۀ عمل اخلاقی هم نوعی از تکلیف‌گرایی شریعت‌محور را توسعه بخشیده است. ب) ملاصدرا با تکیه بر تمایز مفهومی و این‌همانی مصداقی دین و اخلاق، رویکرد موسوم به نظریۀ قانون طبیعی (حُسن و قبح عقلی) را مرجح می‌داند و در حوزۀ عمل اخلاقی هم به رویکرد فضیلت‌گرایانه متمایل شده است. با این وصف و در مقام داوری به نظر می‌رسد رویکرد ملاصدرا از حیث توجه به ارزش و استقلال عقلانی حیات اخلاقی و همچنین از حیث توجه به ابعاد زیستی ـ تجربی اخلاق در برابر آنچه ابن‌تیمیه عرضه کرده است، برتری نمایانی دارد

فاقد چکیده

---