جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لودویگ یوزف یوهان ویتگنشتاین (1951 - 1889)، چهرۀ برجسته¬ی فلسفۀ تحلیلی و از مهم¬ترین فیلسوفان قرن بیستم بود که آثارش تأثیر چشم¬گیری در مباحث معرفت¬شناسی، فلسفۀ زبان و فلسفۀ ذهن گذاشت. هرچند که نوشته¬ها و اظهارات مستقیم ویتگنشتاین راجع به دین بسیار اندک می¬باشند، اما شرح¬ها و تلاش¬هایی که به جهت بررسی و انطباق پیامدها و برآیندهای فلسفۀ وی با تفکر دینی نگاشته شده¬اند، بسیار است. یکی از معتبرترین این نوشته¬ها، کتاب ویتگنشتاین و فلسفۀ دین به ویراستاری رابرت.ال.ارینگتون و مارک ادیس در سال 2001 توسط انتشارات راتلج منتشر گردیده است. این کتاب شامل ده مقاله از نویسندگان و ویتگنشتاین¬پژوهان مختلف ذیل عنوان فلسفۀ دین از نگاهِ ویتگنشتاین می-باشد. هدف این پژوهش، ترجمۀ پنج مقاله از ده مقالۀ کتاب ویتگنشتاین و فلسفۀ دین ضمن بررسی مضامین و آراء مطرح شده در آن¬ها می¬باشد که موضوعات مطرح شده در این پنج مقاله، خدا، جادو، آفرینش، ایمان و گفتار دینی می¬باشند.

در نوشتار حاضر سه مفهوم آزادی، مشروعیت و استبداد در اندیشه سیاسی جان لاک و میرزای نائینی تببین و مقایسه شده است و بیان گردیده که آزادی انسان‌ها در نظر لاک به معنای رهایی از هر قدرت برتر زمینی و از برابری‌شان ناشی می‌شود و این خداوند است که آن‌ها را برابر آفریده است. مشروعیت حکومت در نظر لاک مستخرج از وضع طبیعی است و براساس رضایت مردم در ورود به جامعه مدنی و اعتماد آن‌ها به یک شکل از حکومت بنا می‌شود؛ همچین هرگاه حکومت بر خلاف اعتماد مردم و فراتر از حدود قانون عمل کند استبداد روی داده است. نائینی آزادی آدمیان را خدادادی و به معنای رهایی از بندگی و بردگی دیگران تعریف می‌کند. او حکومت را از امور حسبی و امور حسبی را از جمله مصادیق نیابت فقهای عصر غیبت می‌داند؛ در عین حال نائینی تاکید می‌کند که تحقق همه‌ی چزهایی که وجود یک حکومت را ضروری می‌گرداند، منوط به قیام حکومت به‌ وسیله نوع مردم است و الا آن مُلک و مملکت رو به نابودی خواهد رفت. در نظر نائینی استبداد زمانی روی می‌دهد که متصدیان حکومت نه امین مردم که مالک آن‌ها باشند و ملت و مملکت را بسان مملوک خود در نظر آورند. نائینی تصریح می‌کند که مقام فاعلیت مایشاء، حاکمیت مایرید و عدم مسئولیت عمّا یفعل مخصوص خداوند است و هرکس که چنین ادعایی را مطرح کند و یا از کسی بپذیرد، مشرک است. در بخش مقایسه مفهوم آزادی بیان می‌شود که لاک و نائینی در معنای آزادی و چرایی و اهمیت دارای اشتراکات فراوان هستند؛ همچنین در بحث مقایسه مفهوم مشروعیت، توضیح داده می‌شود که چگونه نائینی در زمان غیبت معصوم به نظریات لاک نزدیک می‌گردد و بر عناصر زمینی همچون قانون اساسی و مجلس نظر می‌کند؛ اگرچه از مبنای فقهی/ الهیاتی خود فاصله نمی‌گیرد. در بخش مقایسه مفهوم استبداد نیز مشخص می‌شود که هر دو متفکر قدرت مطلق، تحمیل حکمرانی بر مردم، تجاوز از حدود قانون و وظایف حکمرانی را استبداد می‌دانند و مستبدین را مدعی الوهیت و پذیرفتن استبداد را نوعی شرک به خداوند در نظر می‌گیرند.

نفس از پیچیده ترین و شگفتی آورترین موجودات هستی و همچنین از مهم ترین مسائل فلسفی است و تجرد مهم ترین ویژگی نفس است که آراء فلاسفه درباره آن موضوع رساله را تشکیل می دهد. نتیجه‌گیری و پیشنهادات: بحث از نفس در فلسفه ابن سینا در مبحث طیعیات آمده چرا که نزد وی نفس به صرف اضافه و تعلقی که به ماده دارد نفس نامیده می شود و لاجرم از آن همراه با ماده بحث می شود بدین طریق که نفس جوهری است که در مقام ذات مجرد و در مقام فعل محتاج به ماده است و اصولا کمال اول برای طبیعی عالی است. بعدها توسط شیخ اشراق و مخصوصا ملاصدرا را بحث از نفس وارد الهیات می شود. از نظر صدر المتالهین میان ذات نفس و نفسیت نفس تفاوتی نیست و حقیقت نفس چیزی جدا از سرپرستی و تدبیر نیست. بنابراین نفس در مقام حدوث مادی و در مقام بقا مجرد است. مساله تجرد نفس مساله‌ای است که همه حکما بدان پرداخته اند اما ملاصدرا تجرد نفس را هم در مرتبه برزخی اثبات می کند، هم در مرتبه عقلانی. وی همچنین تجرد نفوس حیوانی را مدلل می سازد، حال آنکه نزد ابن سینا نفوس حیوانی مادی و منطبع در جسم می باشد.

تجلی نقطه محوری ابن عربی است،تجلی حق دارای مراتبی است .فیض اقدس که مرتبه عدم تعین است و تحدد است مرحله اول تجلی حق است تجلی حق تعالی بر خود این تجلی کاملا یک امر غیبی، فرامادی، فرا زمانی و فراتاریخی است .به عبارت دیگر اولین مرتبه تجلی حق تعالی، ظهور اعیان ثابته است .فیض مقدس، مرتبه دوم تجلی حق تعالی است که تجلی شهودی نیز نامیده شده ،در این مرحله حق در صورت های بی نهایت متکثر در عالم شهادت ظهور پیدا می کند و تجلی می کند.سه نوع تعطیل در سنت غربی و اسلامی لحاظ شده است ، اولی : تعطیل عن المعرفة . دومی :تعطیل عن البیان . سومی : تعطیل ذات عن الصفات .در تفکر هیک تعطیل عن المعرفة موضوعیت محوری دارد چه از لحاظ ادراکات عقلی و چه از لحاظ تجربه دینی انسان نمی تواند به حق فی نفسه آنگونه که هست معرفت پیدا کند . در مقابل در سنت ابن عربی و نظریه تجلی او هر سه نوع تعطیل منتفی و مردود است لذا حق در ذات خود هم قابل شناخت و هم قابل توصیف است و ادراکات عقلی به عنوان مقدمه ای برای شهود حق از اهمیت خاصی برخوردار است .

در پژوهش حاضر دیدگاه فلسفی و تفسیری صدرالمتالهین درباره سعادت و شقاوت و نسبت آن با حرکت جوهری تحلیل و بررسی و مقایسه شده است. اهمیّت مسأله سعادت و شقاوت علاوه بر بعد همگانی آن که هر کس خواهان دستیابی به سعادت و دوری از شقاوت است، بخاطر آن است که این مسأله ناشی از مبانی فلسفی صدرالمتالهین مانند: اصالت وجود، تشکیک در حقیقت وجود، جسمانیة الحدوث و روحانیة البقاء بودن نفس، حرکت جوهری، اتحاد عاقل و معقول، اتحاد با عقل فعال و تجرد خیال می‌باشد. توجه به موارد: 1- سعادت و شقاوت حقیقی انسان تجلی یافته در سعادت و شقاوت نفس ناطقه انسانی 2- وجود عقلانی انسان که کمال غایی و سعادت نهایی انسان است 3- فعلیت یافتن قوای نفس اعم از قوای نظری و عملی 4- دوری از تعلقات شهوی و غضبی و دنیایی و شیطانی 5- ادراک حقایق هستی مانند وجود خداوند متعال، انبیاء الهی، ملائکه الله و... نشان دهنده حقیقت سعادت انسان و مؤلفه‌های سعادت او هستند. عنایت به اصل حرکت جوهری موجب می‌شود فعلیت یافتن کمالات نفس انسانی و تشدید این فعلیت تبیین واقع بینانه‌ای پیدا کند با توجه به اینکه شقاوت نقطه مقابل سعادت می‌باشد فعلیت یافتنی که در مسیر غایت آفرینش و قوس صعود و تقرب الی الله نباشد شقاوت انسانی را رقم خواهد زد. از آنجا که صدرالمتالهین در شیوه و اصول تفسیر قرآن کریم کاملاً به مبانی فلسفی خود (حکمت متعالیه) التزام دارد لذا آراء تفسیری او در این مباحث منطبق و همسو با دیدگاه‌های فلسفی‌اش می‌باشد.

طبق این هدف، رساله در سه بخش اصلی تنظیم و تدوین گشته است .در بخش اول اصول فکری اندیشه‌ی حکیمی، روش دین‌شناسی و جایگاه عقل در دین‌شناسی را بیان نمودیم .در بخش دوم به گزارش نظرات ایشان در مورد پنج اصل اساسی دین پرداخته و در بخش سوم نظرات و دیدگاه‌های ایشان پیرامون روش تفکیکی در برخورد با آموزه‌های دینی و پیامدهای این روش را بررسی و نقد نمودیم .لازم به ذکر است در بخش سوم ملاحظاتی درباره‌ی آراء آقای حکیمی ارائه شده است، لذا نقدها کامل و جامع نبوده و از تکرار صرف نقدهای موجود پرهیز شده است.

فلسفه اخلاق تحقیق درباره استدلال هایی است که ورای باورهای اخلاقی ما نهفته است و تحقیق درباره توجیه مواضع اخلاقی خاصی است که ما پذیرفته ایم. در واقع فلسفه اخلاق از مبادی تصدیقیه و اصول موضوعه علم اخلاق بحث می کند. در این پژوهش نظریه استاد جوادی آملی درباره برخی از مسائل مطرح در فرا اخلاق مورد کنکاش قرار گرفته است. مسائلی که این پژوهش به دنبال پاسخ های آن هاست عبارتند از تحقیق درباره مفاهیم و گزاره های الزام ها و ارزش های اخلاقی در سه ساحتِ معناشناسی، معرفت شناسی و هستی شناسی. در هر سه حوزه نظریه استاد جوادی آملی تبیین و روشن شد که نظریه ایشان در کدام یک از دسته از نظریه های فرا اخلاق؛ شناخت گرایی یا ناشناخت گرایی، واقع گرایی یا نا واقع گرایی قرار دارد. استاد جوادی آملی گزاره های حکمت نظری را حقیقی و اخباری و گزاره های حکمت عملی را اعتباری و انشایی می داند. از این رو، تمامی گزاره های اخلاقی را اعتباری و انشایی می داند. گزاره های الزام اخلاقی حتی اگر در ظاهر، در قالب جمله خبری بیان شوند، در واقع، جمله انشایی هستند. جمله «نماز واجب است» در واقع به معنی «نماز بخوان است». در نظر ایشان، بایدهای اخلاقی به معنای «ضرورت بالغیر» اعتباری هستند که از مکلف انجام فعل را به طور حتمی می خواهند. وظیفه گزاره های اخلاقی توصیه و ارشاد مکلف است، نه إخبار درباره چیزی. نظریه ایشان در باب گزاره های الزام اخلاقی از حیث معرفت شناسی، ناشناخت گرا به حساب می آید، البته لوازم ناشناخت گرایی مانند نسبی گرایی اخلاقی و کثرت گرایی اخلاقی را نمی پذیرد؛ زیرا امر و نهی های اخلاقی را مبتنی بر مصالح و مفاسد واقعی می داند، که از راه وحی و فطرت بیان شده است. از این رو، گزاره های الزام اخلاقی تابع سلیقه، عواطف و احساسات فردی یا گروهی نیستند. اما به حیث هستی-شناسی این نظریه هرچند معتقد است که گزاره هایی بایدهای اخلاقی انشایی و اعتباری اند و درباره واقع به ما چیزی نمی گویند، ولی چون استوار بر حقایق تکوینی هستند، بنابراین، واقع گرا به حساب می آید.اما در نظریه استاد جوادی آملی، مفاهیم ارزشی اخلاقی نیز از امور عملی و اعتباری هستند، یعنی این گزاره ها انشایی هستند، و گزاره های انشایی شناختی از واقع به ما نمی دهند. اما بنابر نظر استاد، چون منظور از حُسن و قبح در حکمت عملی، ملایمت و منافرت چیزی با نظام فطری انسان است. پس به لحاظ هستی شناسی گزاره های ارزشی اخلاقی به دلالت التزامی از تلایم و عدم تلایم افعال خارجی با نظام فطری خبر می دهند و این دلیل بر شناخت گرا بودن و واقع گرا بودن این نظریه است.

قرآن کتاب آسمانی مسلمانان همواره از سوی گروه های مختلف فکری در جامعه اسلامی تفسیر شده است. در میان فلاسفه و عرفا همواره نوعی نگاه به قرآن و مفاهیم دینی وجود داشته که به نگاهی باطنی و فراتر از ظاهر شناخته شده است. این نگاه نه تنها به قرآن بلکه به اکثر مفاهیم و اعتقادات دینی وجود دارد و به عنوان نگاه انفسی از آن یاد می شود. جوهره این نگاه به نفس ناطقه انسانی و اصول معرفت شناسی و هستی شناسی حاکم به نفس باز می گردد. بنابراین اعتقادات دینی باید در نفس ناطقه انسانی پیاده شوند و در حقیقت خودمان به دنبال آنها برویم نه در بیرون از خود. در میان معاصران، علامه حسن زاده آملی به این رویکرد و نگاه انفسی به دین اهتمام تامی دارند و معرفت نفس یا خود شناسی در آثار ایشان اهمیت فراوانی دارد و آثار زیادی در این زمینه نگاشته اند. از این رو به بررسی تفسیر انفسی قرآن و برخی مفاهیم دینی در آثار ایشان پرداخته شده است. در نگاه انفسی، قرآن در واقع شرح اطوار و حالات وجودی نفس ناطقه است که در قالب الفاظ مادی و این سویی به بیان و شرح نفس ناطقه انسان پرداخته است. روایات نیز بیان تفسیر انفسی هستند و در راهیابی به تفسیر انفسی بسیار مددکارند. نقش استاد الهی، در تفسیر انفسی و نگاه انفسی به دین، نقش محوری و اساسی است به طوری که بدون استاد الهی طی این مسیر، میسر نیست، زیرا با داشتن استاد الهی است که انسان آورده های خود را می سنجد. تفسیر انفسی راهی است که این فهم را برای انسان میگشاید.

پژوهش حاضرسعی دارد به این سؤال مهم که بررسی ماهیت لذت و الم و تأثیر آن در انسان و در پی آن درهستی است، ازنگاه سه فیلسوف مسلمان ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی، زکریای رازی و ابن سینا بپردازد وانواع و اقسام لذات و آلام و راهکارهای دفع حزن را به عنوان پیشنهاداتی برای زندگی بهتر ارائه دهد.ازنظر کندی لذت، ادراک کمال است والم و حزن، ادراک امر نا ملائم است . حزن به خاطر فقدان علایق و نرسیدن به امیال رخ می دهد و راه کار دفع و دوری از آن با کاهش علایق و امیال است .لذات و آلام از نظر کندی به دو دسته ی روحانی وحسی تقسیم می شوند .از نظر رازی لذت ، ورود به طبیعت و الم خروج از طبیعت است، بنابراین در حالت طبیعت ، لذت و المی وجود ندارد .رازی معتقد است باید از غم و اندوه دنیایی دوری کرد چراکه فرد خردمند هرگز خود را با غم و اندوه دنیوی مشغول نمی کند و از لذات آنی دوری می کند .لذات و آلام از نظر رازی نیز به دو دسته ی روحانی و جسمانی یا دنیوی و اخروی تقسیم می شوند .از نظر ابن سینا لذت ، ادراک امر ملائم و نیل به خیر و کمال است و الم، ادراک امر ناملائم است .ابن سینا راه دوری از احزان را استفاده از عقل ، رسیدن به کمال و چشیدن لذات عقلی می داند .وی لذات را ادراکی می داند ، بدین خاطر آنها را به سه قسمت حسی ، عقلی و شهودی تقسیم می کند و البته در جایی دیگرلذات و آلام را مانند رازی و کندی به لذات و آلام دنیوی ناپایدار(و اخروی)پایدار و جسمانی و روحانی تقسیم می کند.

;شاید بتوان مهم ترین بحث از مباحث کلام، فلسفه و عرفان نظری را، بحث پیرامون توحید و حقیقت آن دانست .در این بین دیدگاه ها و اختلاف نظرات بسیاری بین اهل کلام و فلاسفه و عرفا وجود دارد که کتاب های بسیاری را در این عرصه، به خود اختصاص داده است .اهل کلام و فلاسفه ی مشاء، به بینونت خالق و مخلوق رأی داده اند؛ متفکرین اشراقی به نوعی وحدت معتقدند که کثرت را شامل می شود .مؤسس حکمت متعالیه به تبع فهلویون، وحدت تشکیکی را مطرح ساخت و سپس به تبع اهل عرفان، نوعی از وحدت شخصی وجود را مطرح نمود .عرفا نیز وحدت شخصی وجود را رأی ادق می دانند .یکی از متفکرین معاصر، یعنی استاد محمد تقی جعفری نیز در آثار خود به طور پراکنده به این مسأله پرداخته است و در ظاهر امر به مخالفت های بسیار و اشکالات متعددی در مقابل دیدگاه وحدت وجود همت گمارده است .ما در این رساله، ضمن طرح و بررسی اشکالات ایشان، به تشخیص دیدگاه ایشان در رابطه با ارتباط خالق و مخلوق پرداخته ایم و نتیجه گرفته ایم که باید نظریات استاد جعفری را در دو مقام مورد توجه قرار داد .در مقام نتیجه گیری ضمن اشاره به این دو مقام، شباهت های بسیاری بین دیدگاه استاد جعفری و نظریه ی ذوق التأله از علامه جلال الدین دوانی دیده شد که در متن رساله بدان اشاره شده است.