جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند متعال هادی علی الاطلاق است و از آنجا که خداوند حکیم است، هر مخلوقی را به سوی هدف خود و حقیقت و سعادت هدایت می کند، با دقت در آیات قرآن کریم در می یابیم که مردم همیشه پس از آمدن انبیا و کتاب های آسمانی، به دو گروه تقسیم شده اند: دسته ای هدایت را بر گمراهی برمی گزیدند، و دسته ای گمراهی را بر هدایت ترجیح می دادند. برخی عوامل هستند که گاهی امر فطرت را خنثی ساخته و مایه گمراهی او می گردند. شناخت عوامل تحقق هدایت و نیز راهکارهای مصونیّت از گمراهی می تواند راهگشای بشر در دست یابی به هدایت الهی باشد. مهم ترین عوامل ضلالت انسان از منظر قرآن و نهج البلاغه عبارتند از: تبعیت از شیطان، کفر و ناسپاسی، غفلت، ایستادگی در برابر حق، پرستش بت ها؛ نیز اهم پیامدهای ضلالت و گمراهی عبارتند از: خسران، محرومیت از هدایت خاص الهی، مذموم واقع شدن، سرگردانی و حیرت؛ نیز راهکارهای مصونیّت از ضلالت و گمراهی بر اساس آیات و نهج البلاغه عبارتند از: معرفت نفس، معرفت رب، حیا و شرم، تبعیّت از کتاب الله. هدف از ارسال انبیاء و تشریع قوانین الهی هدایت انسانها است در راهی که نهایت آن رستگاری و آسایش ابدی است. آنان که بعد از آمدن رسولان الهی هدایت را برگزیده و در راه خدا به تلاش برمی خیزند، سزاوار توفیق خداوندی می گردند. ولی کسانی که پیامبران را تکذیب کرده و از هوای نفس پیروی کنند، گمراهی آنان حتمی و یقینی است. همیشه اعمال انسان نتایج و بازتاب خاصی دارد، از جمله این‌که اگر عمل، خوب و نیک باشد نتیجه آن روشن‌بینی و توفیق و هدایت بیشتر به سوی خدا و انجام اعمال بهتر است ، باید دید قرآن کریم به عنوان منبع اصلی تعالیم اسلامی، که کتاب هدایت نامیده شده و آخرین نسخه دستورات آسمانی برای انسان است،و همچنین نهج البلاغه به عنوان کلام امیرالمومنین علی(ع) چه راهی را برای رسیدن به آن هدف متعالی پیشنهاد می‌کنند و نقطه مقابل آن؛ یعنی ضلالت را در چه چیز می‌دانند؛ عوامل گمراهی را چگونه تعریف می کند و پیامدهای آن و راهکارهای مصونیت از آن را در چه می دانند.

آداب اجتماعی، آن دسته از دستورات شرع مقدس و عقل است که انسان ها در تعامل با یکدیگر باید به کار گیرند. همچنانکه خداوند انسان را اجتماعی آفریده، به او دو بعد شخصیت فردی و اجتماعی داده و انسان را ناگزیر به برقراری روابط گوناگونی با خود، خدا، طبیعت و هم نوعان ساخته است؛ آداب مربوط به این رابطه ها را نیز بیان نموده و اگر هم به طور مستقیم بیان نکرده؛ قطعا چارچوب ها و قواعد آن را در آیات قرآن اشاره نموده است. در این پژوهش مهم ترین مبانی آداب اجتماعی اعم از ایمان به خدا، باور به معاد، و اصل اعتدال و میانه روی تبیین می گردد. پس از آن، به توضیح مهم ترین مؤؤلفه های آداب اجتماعی از منظر سوره لقمان و حجرات پرداخته می شود. مهم ترین مؤؤلفه های آداب اجتماعی از نگاه سوره لقمان عبارتند از: سپاسگزاری از منعمان؛ مصاحبت نیکو با والدین و احسان به ایشان؛ امر به معروف و نهی از منکر؛ پرهیز از غرور و تکبر؛ میانه روی در زندگی و رعایت ادب سخن گفتن؛ تواضع و فروتنی نسبت به مردم؛ تواصی به صبر واستقامت؛ ضرورت پذیرش پند ناصحان. مهم ترین مؤؤلفه های آداب اجتماعی از نگاه سوره حجرات عبارتند از: حفظ حرمت خدا و رسول اکرم؛ کوتاه کردن صدا در برابر رهبر امت اسلامی؛ عدم تحمیل دیدگاه های خود بر رسول خدا؛ ضرورت اطاعت محض از رسول خدا؛ اصلاح بین برادران ایمانی؛ پرهیز از تمسخر دیگران؛ پرهیز از عیب جویی؛ پرهیز از نسبت دادن القاب زشت و ناروا؛ پرهیز از سوء ظن برادران ایمانی؛ پرهیز از تجسس در زندگی یکدیگر؛ پرهیز از غیبت؛ رعایت کرامت افراد به تناسب تقوای ایشان؛ ادب پایبندی به رهبران الهی؛ ادب یادگیری؛ ادب قدر شناسی.

ام محمد باقر (7) پنجمین امام از ائمه دوازده گانه شیعه امامی، به عنوان خلیفه رسول خدا (6) در عصر خود مسئولیت های امامت را به انجام رسانید. شرح و تفسیر قرآن کریم به همراه تبیین سنت نبوی به عنوان بخشی از اقدامات امام محمد باقر (7) سبب شد تا میراثی گرانبها از ایشان درحوزه حدیث شیعه باقی بماند. بررسی روایات بر جای مانده از ایشان به لحاظ کمّی نشان می دهد که حدود 12-10 درصد از احادیث شیعه امامی در منابع روایی معتبرایشان، از امام محمد باقر (7) صادر شده است و از این جهت ایشان سومین جایگاه را در میان امامان شیعه به خود اختصاص داده است. تحلیل کیفی روایات ایشان نیز نشان می دهد که امام باقر (7) نسبت به مسائل و موضوعات مورد نیاز جامعه بازخورد مناسب نشان داده و به صدور حدیث پرداخته است. عصر امام باقر (7) دوران گسترش دیدگاه های فقهی و کلامی بود. از طرفی سیاست «ممنوعیت نقل و نگارش حدیث نبوی» موجب پیدایش عوارض و آفاتی در حدیث نبوی شد و از سوی دیگر اهل بیت پیامبر (6) از مسئولیت حاکمیت و قضاء کنار گذاشته شدند. در این شرایط برای برخی جریان های فقهی، کلامی و... فضای باز سیاسی - اجتماعی فراهم آمد تا به ارائه دیدگاه های خود پرداخته و به نیازهای فزاینده جامعه در عرصه های مختلف پاسخ دهند. در این زمان امام محمد باقر (7) با استفاده از وضع موجود بهاحیاء و بسط علمی و عملی مکتب تشیع و تبیین دیدگاه اسلام ناب محمدی (6) پرداخت. مکتبی که امام باقر (7) در عصر خود تأسیس نمود، چیزی جز مکتب نبوی نبود. این مکتب بعدها به وسیله سایر ائمه هدی (:) خصوصاً امام صادق (7) و تربیت یافتگان مکتب باقرین (8) توسعه یافت. تحلیل روایات امام باقر (7) نشان می دهد که بخش عمده روایات ایشان فقهی و در درجه بعد اعتقادی است. این آمار نشان دهنده نیازها ومشکلات موجود در عصر آن امام و بازتاب حضور دیدگاه های مختلف در هر یک از این حوزه ها است. پیدایش فرق و مشرب های فکری متعدد (خصوصاً در عرصه فقه و اعتقادات) سبب شد تا امام با صدور احادیث فقهی (در مقیاس وسیع تر) و نیز احادیث اعتقادی و اخلاقی و... به روشن ساختن مسیر حق از باطل و اصلاح علمی و عملی امت اسلام اقدام نموده و در جهت تبیین سنت نبوی همت خویش را به کار گیرد.