جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله موضوع‌های مهمی که همواره در کانون توجّه شاعران کلاسیک عربی و فارسی قرار داشته، سیمای پیامبر(ص) و اهل بیت (ع) بوده‌است تا جایی که این مهم در اشعار بسیاری از آن‌ها، بسامد بالایی داشته و همواره زینت‌بخش دیوان شاعران و کتب فرزانگان بوده‌است، به طوری که کمتر دیوان شعری را می‌توان یافت که قطعه شعری در مدح پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت(ع) مکرم ایشان در آن ثبت نشده باشد. «دعبل خزاعی» و «قوامی رازی» از جمله‌ی این شاعران هستند. این دو شاعر نه تنها در بلاد خود، بلکه در سایر بلاد نیز به مدح و رثای اهل بیت(ع) نامور شدند. در شعر آن دو مانندگی‌ها و همسان‌اندیشی‌ها و درون مایه‌های یکسانی در مورد پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) دیده می‌شود. از این رو، این نوشتار بر آن است با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به مقایسه‌ی این سروده‌ها در دیوان دو شاعر و بیان شباهت‌ها و بعضاً تفاوت دیدگاه‌ها در این اشعار بپردازد. مهم‌ترین یافته‌های این نوشتار نشان می‌دهد که هر دو شاعر با بهره‌گیری از آیات و احادیث و پرهیز از هرگونه اغراق در سخن، محبّت و تعلق‌خاطر خود را به پیروی از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) ابراز داشته و سعی کرده‌اند خصال والا و مناقب آنان را ترسیم کنند. مدح پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع)، امام حسین(ع)، امام رضا(ع) و حضرت مهدی(عج) از مهم‌ترین درونمایه‌های اشعار شاعران مورد نظر به شمار می‌رود.کلمات کلیدی: دعبل خزاعی، قوامی رازی، پیامبر اکرم (ص)، اهل بیت(ع)، شعر مذهبی، ادبیّات تطبیقی.

چکیده قرآن کریم این کتاب آسمانی، بزرگترین معجزه پیامبر اسلام (ص) و هدایت‌گر همیشگی بشر، از بدو نزول، مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است و هر یک با بضاعت خود، به جانبی از جوانب آن پرداخته است. امری که باعث به وجود آمدن علوم مختلف قرآنی گردیده و یکی از این علوم، علم ترجمه قرآن است. ترجمه صوربیانی قرآن به عنوان زیباترین جلوه‌های فصاحت و بلاغت قرآن، از چالش بر‌انگیزترین بخش‌های ترجمه‌ی قرآن است. پژوهش حاضر با هدف بررسی صوربیان در جزء هفتم قرآن کریم (از آیه 82 سوره مائده تا آیه 110 سوره انعام) و دریافتن غرض بیانی و انعکاس و بازتاب آن در ترجمه به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است. از جمله نتایج به دست آمده این است که تمام مباحث علم بیان اعم از تشبیه، مجاز مرسل، مجاز عقلی، استعاره و کنایه در آیات جزء هفتم قرآن کریم به کار رفته است، از این رو در ترجمه آیات، برای رعایت نقش آن‌ها در زیبایی کلام، باید ترجمه‌ای را ارائه کرد که تا جایی که ممکن است ارکان اصلی این صور بیانی به وضوح در ترجمه خودنمایی نکند. برای این منظور لازم استدر ترجمه این تصاویر بیانی، گاه، از ترکیب وصفی و گاه اضافی یا عباراتی که گویای غرض بیانی است، استفاده شود و گاه، توضیح کوتاهی در خلال ترجمه ذکر شود تا مراد و مقصود خداوند در کاربرد این تصویرها بر مخاطب، آشکار گردد و در عین حال، از زیبایی صوربیان و رونق ترجمه کاسته نشود.

قرآن کریم گنجینه ای از معانی است که هرگز پایان نمی پذیرد. این کتاب آسمانی بیش از چهارده قرن مورد توجّه مسلمانان مخصوصاً دانشمندان اسلامی و حتّی غیر اسلامی قرار گرفته است و در مورد هر یک از علوم آن کتاب های متعدّدی توسط دانشمندان سرآمد به رشته تحریر در آمده و در طول این مدّت صدها تفسیر برآن نوشته شده است.یکی از ابزارهای مهم برای درک معنا ومفهوم کلام خداوند، شناخت اعراب کلمات آن است. اعراب واژه های قرآن غالباً واضح بوده و با کمترین توجّه قابل فهم می باشد. امّا گاه در تراکیب این کلام اعجاز آمیز مواردی به چشم می خوردکه ظاهراً از نظر اعراب وضوح کمتری داشته یا درک آن ها سخت می باشد. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران ازاین موارد با عنوان مشکل اعراب یا غریب اعراب قرآن یاد می کنند. برای توضیح این موارد به حقّ کتاب های فراوانی نگاشته شده است و اندیشمندان اسلامی به طور مفصّل به این موضوع پرداخته اند. امّا آن چه که قابل توجّه است، این است که آنان ضمن اختلاف با یکدیگر گاه وجوه اعرابی بسیار پیچیده وتکلّف آمیز ارائه نموده اند، به گونه ای که برخی از این مطالب قانع کننده به نظر نمی رسد.در این پژوهش ضمن پرداختن به جریان تفسیر نگاری در پنج قرن اوّل هجری، بیان می گردد که پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مفسّر قرآن کریم به تفسیر این کتاب الهی – یعنی بیان مفاهیم و اغراض آن – پرداخته و پس از ایشان، امام علی (ع)، سایر اهل بیت (ع) و شاگردان آن بزرگواران به این امر اقدام نموده اند و سعی می شود که بعد از مشخص نمودن مهم ترین و بحث برانگیزترین موارد مشکل اعراب در دو جزء سوم و چهارم قرآن کریم، اقوال و دیدگاه های اندیشمندان در مورد آن ها ارائه گردد و تا حدّ امکان، نظر برتر با بررسی و مقایسه، میان آرای نقل شده و نیز با توجّه به معیارهایی که در مقدّمه ذکر خواهد شد، بیان شود.

قرآن کریم گنجینه ای از معانی است که هرگز پایان نمی پذیرد. این کتاب آسمانی بیش از چهارده قرن مورد توجّه مسلمانان مخصوصاً دانشمندان اسلامی و حتّی غیر اسلامی قرار گرفته است و در مورد هر یک از علوم آن کتاب های متعدّدی توسط دانشمندان سرآمد به رشته تحریر در آمده و در طول این مدّت صدها تفسیر برآن نوشته شده است.یکی از ابزارهای مهم برای درک معنا ومفهوم کلام خداوند، شناخت اعراب کلمات آن است. اعراب واژه های قرآن غالباً واضح بوده و با کمترین توجّه قابل فهم می باشد. امّا گاه در تراکیب این کلام اعجاز آمیز مواردی به چشم می خوردکه ظاهراً از نظر اعراب وضوح کمتری داشته یا درک آن ها سخت می باشد. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران ازاین موارد با عنوان مشکل اعراب یا غریب اعراب قرآن یاد می کنند. برای توضیح این موارد به حقّ کتاب های فراوانی نگاشته شده است و اندیشمندان اسلامی به طور مفصّل به این موضوع پرداخته اند. امّا آن چه که قابل توجّه است، این است که آنان ضمن اختلاف با یکدیگر گاه وجوه اعرابی بسیار پیچیده وتکلّف آمیز ارائه نموده اند، به گونه ای که برخی از این مطالب قانع کننده به نظر نمی رسد.در این پژوهش ضمن پرداختن به جریان تفسیر نگاری در پنج قرن اوّل هجری، بیان می گردد که پیامبر اکرم (ص) به عنوان اولین مفسّر قرآن کریم به تفسیر این کتاب الهی – یعنی بیان مفاهیم و اغراض آن – پرداخته و پس از ایشان، امام علی (ع)، سایر اهل بیت (ع) و شاگردان آن بزرگواران به این امر اقدام نموده اند و سعی می شود که بعد از مشخص نمودن مهم ترین و بحث برانگیزترین موارد مشکل اعراب در دو جزء سوم و چهارم قرآن کریم، اقوال و دیدگاه های اندیشمندان در مورد آن ها ارائه گردد و تا حدّ امکان، نظر برتر با بررسی و مقایسه، میان آرای نقل شده و نیز با توجّه به معیارهایی که در مقدّمه ذکر خواهد شد، بیان شود.

یکی از رایج‌ترین شیوه‌های بیان در قرآن کریم، اسلوب استفهام است. این اسلوب در بیان عواطف و حالات درونی انسان و رساندن معنای بسیار با لفظی اندک و دعوت مخاطب به راه صحیح با لطیف‌ترین حالت، از سایر اسالیب انشا قوی‌تر می‌باشد. در سراسر قرآن حدود 1260 مورد استفهام آمده است و در اغلب این موارد استفهام در معنای حقیقی خود به کار رفته است، اما دسته‌ای از این استفهام‌ها در معنای دیگری آورده شده‌اند کهاندیشمندان مسلمان به ویژه مفسران در پی کشف اغراض نهفته در ورای استفهام‌های قرآن بوده‌اند.از این رو این پژوهش سعی دارد استفهامات سه جزء دوم قرآن از دیدگاه مفسران شیعی را مورد بررسی قرار دهد. بدین گونه که در ابتدا به معرفی تفاسیر مهم علمای شیعه و ذکر ویژگی‌های آنها پرداخته و سپس اغراض بلاغی و زیبایی‌های استفهام را در سه جزء دوم قرآن کریم از دیدگاه مفسران شیعه مطرح می‌نماید.نتیجه این که این استفهام ها اغلب در معنای یکسانی نیامده است وبیشتردر معانی انکار،تقریع،توبیخ وتعجب به کار رفته است .همچنین مفسران با هم در برداشت خودازمعانی استفهام اتفاق نظر ندارند و این امر به ذوق ادبی ایشان مربوط است.

چکیدهپس از نزول قرآن کریم به زبان عربی فصیح، جنبه های گوناگون آن مورد توجّه اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان قرار گرفت. یکی از جنبه های این کتاب که آثار متعدّدی از قرن دوّم هجری، در خصوص آن برجای مانده، مفردات و الفاظ موجود در این کلام الهی است.در راستای آشنایی هر چه بیشتر قرآن پژوهان، این پژوهش به بررسی واژه های تک کاربردی در قرآن اعم از اسم و فعل پرداخته و ضمن جست و جوی آنها در شعر قبل از اسلام،سعی شده معنای لغوی چنین مفرداتی از کتب لغتی چون: العین، لسان العرب، تاج العروس و...استخراج گردیده و ذیل هر واژه آرای بزرگان علم تفسیر هم آورده شود و تطابق یا عدم تطابق دیدگاه اندیشمندان عرصه های لغت و تفسیر ذکر گردد. کلمات کلیدی: قرآن، واژه های تک کاربردی، بررسی واژگان

ضمیر شأن و قصّه ضمیر مفرد غایبی است که به قصد تأکید و مهم جلوه دادن امری در ابتدای جمله بیان شده سپس به وسیله جمله خبری که بعد از آن قرار می گیرد تفسیرمی‌شود این ضمیر از آن جهت کهچیزی‌ به آن عطف نمی‌شود ومورد تأکید قرار نمی ‌گیرد و مبدل منه واقع نمی‌شود و همچنین از وجوه دیگری باسایر ضمایر تفاوت دارد. دانشمندان آن را با نامهای متفاوتی مثل ضمیر شأن،ضمیر أمر،ضمیر حدیث، ضمیر مجهول،هاءالعماد و ضمیر قصّه (در موارد تأنیث آن) می‌شناسند.در قرآن، کتاب آسمانی که از دیر بازمورد توجه دانشمندان مسلمان وغیرمسلمان قرار گرفته و مهمترین الگو ومنبع استشهاد واضعان و دانشمندان علم نحو بوده است بارها ضمیر شأن به کار رفته است.این پژوهش پس از بیاندیدگاه‌های قدما و معاصران در مورد ضمیر شأن و قصّه به بررسی آن در منابع نحوی پرداخته ، سپس به طور کامل احکام و انواع ضمیر شأن و قصّه را بیان می‌نماید.آن گاه به استخراج آیاتی از قر آن کریم که در آنها ضمیر شأن و قصّه بکار رفته، می‌پردازد و آرای دانشمندان علم نحو و تفسیر را در خصوص آنها طرح و بررسی می‌نماید.از مجموع بررسی‌ها چنین به دست می‌آید که ضمیر شأن و قصّه52 مرتبه در قرآن کریم به کار رفته است که از این تعداد 5 مورد ضمیر قصّه و47 مورد ضمیر شأن می‌باشد و از مجموع آنها در 28 مورد ، دانشمندان و مفسّراناتفاق نظر و در 24 مورد آن اختلاف نظر دارند. که تمامی آنها مربوط به امورمهم و قابل توجّهی مثل وحدانیت خداوند متعال، عدم رستگاری کافران و ستمگران ، فرجام مشرکان و کافران و اجر و پاداش صابران و پرهیزگاران است که توجّه و دقّت مضاعفی را می طلبد. بدون شک به دلیل اهمّیّت این امور و جلب توجّه مردمخداوند متعال برای بیان آنهاابتدا ضمیری را به صورت مبهم(ضمیر شأن وقصّه) آورده سپس آن ضمیر را با ِیک کلام خبری تفسیر نموده است.

<کنایه> به عنوان یکی از فنون علم بلاغت، از جمله شیوه‌های ادبی لطیف و پسندیده برای بیان غیرصریح مقصود است. از مهم‌ترین پایه‌های اساسی این فن، رابطه‌ی غیرقابل انکار میان لفظ و معنا است که خود، این امکان را فراهم می‌آورد تا نویسنده یا گوینده، کلام را به گونه‌ای بیان کند که در پاره‌ای موارد، درک صحیح مقصود برای خواننده یا شنونده به آسانی میسّر نباشد و یا حتّی برداشت متفاوتی از آن سخن داشته باشد. با توجّه به اهمیّت، تأثیر و کاربردهای فراوان <کنایه>، از دیرباز نویسندگان در تألیفات خود، به این فن نظر داشته‌اند؛ از جمله این شخصیّت‌ها، می‌توان <علی بن حسین موسوی> ملقّب به <شریف مرتضی> و <علم‌الهدی> را نام برد که در <امالی> خود، به تأویل و تفسیر آیات، احادیث و ابیات بر اساس شیوه‌های بیانی و به‌ویژه <کنایه>پرداخته است.امالی <شریف مرتضی>، با تکیه و توجّهی که به آیات قرآن کریم، احادیث نبوی و اشعار قدیم عرب‌زبانان دارد، در نوع خود گنجینه‌ای بی‌نظیر از میراث دینی و ادبی است و مطالعه و بررسی این کتاب، نشان از دیدگاه ژرف و نافذ نویسنده‌ی آن دارد که با علم وافر خود، به موشکافی‌های عمیق و بیان نقطه‌نظرات ارزشمندی پرداخته است. این پژوهش سعی داشته است که با تکیه بر آیات قرآن کریم و احادیث نبوی و نیز اشعار مطرح شده در کتاب مذکور، نکاتی را که مربوط به عبارات و مفاهیم کنایی است، تبیین کند و تا حدّ امکان به همانندی و تقرّب دیدگاه صاحب امالی با برخی از مفسّران و بلاغت‌پژوهان، اشاره‌ای گذرا داشته باشد.