جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

استیون هاوکینگ و ریچارد داوکینز دو خداناباور معاصر و اهل انگلستان هستند که با رویکرد علمی، یکی در حوزه فیزیک و دیگری در عرصه زیست‌شناسی به الاهیات ورود نموده، و به قرائن علمی برای رد وجود یا ضرورت وجود خداوند استناد نموده‌اند. تحقیق پیش رو ضمن استخراج مبانی فلسفی ایشان در حوزه‌های مختلف چون: معرفت‌شناسی، هستی شناسی، دین شناسی، خداشناسی، انسان شناسی، و ارزش‌شناسی به نقد آنها پرداخته است. از آنجا که مهم ترین و جامع ترین اثر استیون هاوکینگ در این حوزه کتاب «طرح بزرگ»، و اثر مهم داوکینز کتاب «پندار خدا» است، این دو کتاب محور استخراج مبانی ایشان قرار گرفته‌اند، اگرچه در این خصوص از سایر آثار ایشان نیز بهره برده شده است. در مجموع آنچه موجب نتیجه‌گیری‌های ملحدانه در تفکرات این دو شخصیت شده است کاستی‌های تفکرات فلسفی است که به عنوان پیش‌فرض‌های مسلّم در اندیشه ایشان تلقی شده است، و البته کمتر به اثبات آن‌ها پرداخته‌اند. از جمله این مبانی می‌توان به تجربه‌گرایی، مادی‌گرایی، علم‌گرایی، تکامل‌گرایی و مانند آن اشاره کرد. همچنن تصورات نادرست از مفاهیم فلسفی چون «عدم»، «زمان»، «امکان» و «وجوب» و خصوصیات مربوط به آن، «ملاک نیازمندی به واجب»، و مانند آن بر عمق این کاستی‌ها افزوده است. این دو شخصیت فارغ از هر جایگاهی که در فیزیک و زیست‌شناسی دارند، اما در فلسفه و مفاهیم آن تخصص کافی را ندارند و همین ناآشنایی موجب شده است که مبادی تصوری در براهین اثبات خداوند را به خوبی درک نکرده و نیز براهینی که در رد وجود خداوند بیان می‌کنند نیز فاقد اتقان و اعتبار لازم باشد. در گام بعد عدم اعتقاد به خداوند موجب شده که این دو شخصیت برای دین منشأ دیگری جستجو کنند، و آن را تکامل یافته طبیعی ادیان پیشین بدانند، داوکینز حتی پا را فراتر نهاده و مبانی وی در تکامل‌گرایی موجب شده در پیدایش دین به دنبال منشأ ژنتیکی باشد، وی به همین خاطر تمام کارکردهای اخلاقی دین را نادیده گرفته و ریشه اخلاق را نیز در ژنتیک جستجو می‌کند. از طرف دیگر عدم شناخت اعتقادات راستین، ناآشنایی با اسلام، و یکسان‌انگاری ادیان از جمله عواملی است که موجب شده است کاستی‌های مسیحیت و اندیشه‌های برخی متکلمین مسیحی، به اشتباه به عنوان لوازم خداباوری، و خلقت‌گرایی تلقی شده، و از سوی ایشان به عنوان نقدی بر این نوع تفکر طرح گردد.

هرمنوتیک فلسفی رویکردی است که در مقابل رویکرد مولف‌محور، با اعتقاد به شریعت صامت و تأثیر پیش‌فرض‌ها، گم‌شدن حقیقت دین را در پی دارد، زیرا رویکرد برون‌دینی با نگاهی کاسب‌کارانه، فهم متون دینی را در گرو تعیین و تحدید انتظارات بشر از دین تعریف می‌کند. اما در رویکرد درون‌دینی برخی بر این باور هستند که دین قلمرو خود را به‌صورتی روشن بیان داشته، و بعضی دیگر تبیین قلمروهای دین را نیازمند استقرا می‌دانند. همچنین عده‌ای دیگر عقیده دارند که بخشی از حیطه‌های قلمرو دین به‌وسیله متون دینی و برخی دیگر به‌وسیله عقل و تجربه قابل تبیین است. بر این اساس، همان‌گونه که توجه به منابع دینی شامل قرآن، سنت، اجماع و عقل لازم می‌باشد، عقل نیز به‌عنوان حجت باطنی و سرچشمه اصلی معرفت تلقی می-گردد. جایگاه عقل می‌تواند قبل، مقارن یا پس از نقل ‌باشد. با توجه به این‌که مسأله حسن و قبح عقلی، اصلی پذیرفته‌شده میان امامیه و معتزله است، قوانین اسلام در عین آسمانی بودن، زمینی بوده و بر اساس مصالح و مفاسد زندگی بشر طرح شده‌ است. در این میان، اگرچه تفاوت‌هایی درباره شیوه حضور عقل در منابع دینی وجود دارد، اما به‌طور کلی عقل و نقل، هیچ‌یک به‌تنهایی قادر به تأمین انتظارات بشر از دین نیستند. وظیفه وحی در قبال عقل، تأیید یا شکوفایی عقل است، پس عقل نیازمند وحی است، و پیامبران برای تکامل انسان‌ها به‌عنوان مقتضای لطف و حکمت خدا، مبعوث شده‌اند. بدین ترتیب، اهداف دین را می‌توان شامل دعوت به توحید و حیات انسانی، تعلیم و تربیت، اتمام حجت، ایجاد آزادی، مبارزه با ظلم، قضاوت بر اساس قوانین الهی و تحقق عدالت اجتماعی دانست. همچنین دین با اتکا به علم الهی، به یاری انسان شتافته و قابلیت‌ها، ضعف‌ها و توانایی‌های او را معرفی می‌کند. در عرصه علم نیز برای استخراج پاسخ‌های طبیعت‌شناسی، روان‌شناسی و سایر علوم از قرآن و سنت، باید به انتظار صحیح از دین و قلمرو آن توجه نمود.

در این مقاله به بررسی تصاویر «زمان» در کتاب «جای خالی سلوچ» نزد محمود دولت آبادی می پردازیم. به این منظور، خواهیم دید که آیا در تخیل این شخصیت های روایتی و همین طور راوی روایت، ترس از «زمان» وجود دارد. آنگاه، در صورت حضور این ترس، نشان خواهیم داد که هراس از زمان در چه قالبی به بیان در می آید و چرا، بنابراین تمامی تلاش ما به منظور پاسخ گویی به این سوالات است. باید خاطر نشان کرد. این مطالعه به جنبه های فلسفی تفکر دولت آبادی نمی پردازد. بر عکس، به ماده اولیه علاقه مند است یعنی به تصاویر تخیلی. تصاویری هنری که باید آن ها را نماد در نظر گرفت و نه همچون نشانه ای که فردینان دو سوسور از آن سخن گفته است. روش انتخابی برای خوانش یک متن، به تخیل شناسی از نگاه ژیلبر دوران بر می گردد؛ که با انتخاب این روش علمی هدف خود را هم نشان می دهیم، تلاش برای بومی سازی این نظریه تخیلی با کمک گرفتن از آثار ایرانی.

در این مقاله بر آنیم که با تحلیل بخش کوتاهی از رمان جای خالی سلوچ بر مبنای نظریه تخیل شناسانه ژیلبر دوران، مفهوم زمان را از طریق حوزه عمل نمادها در این رمان بررسی کنیم. نمودهای اضطراب و ترس شخصیت های داستانی و نویسنده، سابقه این نمادها با استفاده از تمثیلی معروف در ادب کلاسیک ایران و شیوه قرار گرفتن این تمثیل در ساختار رمان نیز بررسی می شود. این خوانش نشان می دهد اگرچه رمان پیش رو، رمانی واقع گرایانه است اما خوانش تخیل شناسانه در درک ساختار، شیوه معناسازی و گسترش معنایی متن، سودمند خواهد بود.

زندگی انسان به وسیله زمان محدود می شود. انسان با نگاه کردن به خود متوجه این حقیقت می شود که حیات دارد؛ آن گاه آگاه می شود که زمان وجود دارد و این زمان در تمام تار و پودش نفوذ کرده است. زمان با محدود کردن وجود ظهور خود را اعلام می دارد. رابطه انسان با زمان همیشه رابطه ای ظریف و حساس است: وقتی انسان جوان است یک رابطه دوستی و همکاری بین او و زمان برقرار است؛ اما با گذر زمان، این رابطه دوستی تبدیل به رابطه غالب از طرف زمان؛ و رابطه مغلوب (احساس ترس، اضطراب، ناامیدی، غم زمان از دست رفته و شورش) از طرف انسان می شود. انسان زخم خورده از زمان سعی می کند شرایط انسان بودنش را تحلیل نماید و بتواند معنایی برای وجودش پیدا کند. اگر هم انسان نتواند این مشکل را برطرف کند، آن وقت نوبت به نویسندگان و شاعران، این پیام آوران خوشبختی و بدبختی انسان ها، این سخن گویان زمان خود و پیشینیان خواهد رسید تا بتوانند این ماموریت را به اتمام برسانند. پس زمان در ادبیات جایگاه ویژه دارد و زمان برای شاعران سرچشمه الهام و تخیل است. به همین خاطر، در این مقاله سعی می شود درونمایه زمان را در تخیل ویکتور هوگو شاعر و نویسنده فرانسوی مورد بررسی قرار دهیم. هدف این مقاله پاسخ به این پرسش اساسی است که آیا ویکتور هوگو با مفهوم زمان مساله دارد؟ و به طور کلی زمان به چه صوری در ذهن او ظاهر می شوند.

یکی از مهم‌ترین مبانی تفسیر جهان، اصل «علیت»، ویکی از مهم‌ترین مباحث در باره این اصل، ضرورت یا عدم ضرورت علیت است. مقصود از «ضرورت علّی»، ضرورت تحقق معلول به دنبال تحقق علت تامه است. ضرورت علّی مورد قبول فیلسوفان اسلامی است و عدم ضرورت علی را متکلمان و اصولیان پذیرفته اند. آنچه در باره ضرورت علی مهم است بررسی ادلّه‌ی موافقان و مخالفان است که درهیچ رساله و کتابی به صورت مستقل به آن پرداخته نشده است. در این رساله ادلّه‌ی دو طرف با رویکردی کاملا عقلی و تحلیلی و انتقادی مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. به این نتیجه رسیدیم که ضرورت علی بدیهی نیست و ادله‌ای هم که برای اثبات آن اقامه شده تمام نمی‌باشد. مهم‌ترین دلیل منکران ضرورت وجدانی بودن اختیار انسان از یک سو و تعارض اختیار با ضرورت علی از سوی دیگر است؛ زیرا با ضروری شدن صدور اراده توسط علل خارجی، فاعل نمی‌ تواند اراده را ترک کند؛‌ در حالی که اختیار به معنای «صحة الفعل و الترک معاً» می‌باشد. به همین دلیل در این رساله توجه ویژه‌ای به بحث اختیار شده است. البته فیلسوفان اختیار را به معنای ارادی بودن فعل می پذیرند اما به معنای آزادی در اراده کردن و اراده نکردن را ـ که اختیار به معنای حقیقی کلمه است ـ نمی‌پذیرند. آنان در مورد خداوند~ نیز چون اراده را عین ذات می دانند اختیار به این معنا را نمی‌پذیرند، هرچند معتقدند خدا~ از این جهت که توسط عامل دیگری مجبور نشده مختار است. به عبارت دیگر آنان درمورد خداوند~ ضرورت داخلی را قبول دارند و در مورد ماسوی الله~ ضرورت خارجی را می‌پذیرند.

در عرصه ی دین پژوهی بعد از قرآن کریم و روایات حضرات معصومین علیه السلام موضوعات زیادی وجود دارد که هنوز قابل تحقیق و بررسی است و چه بسا موضوعاتی وجود دارد که گرچه در طول زمان شرح و بسط زیادی به ان افزوده شده است ولی نگاه تحقیقی در آن کم تر به چشم می خورد. کار و اثری که می تواند از نظر نگارنده قابل قبول باشد باید دو ویژگی داشته باشد: 1- تحقیقی و علمی باشد 2- در عین اینکه تحقیقی است به زبان ساده و روان تدوین گردیده باشد. موضوعاتی که به عنوان موضوعات ضروری و جزء پژوهش های دینی در حال حاضر به چشم می خورد زیاد است اما از میان این موضوعات گوناگون آنچه را که بنده به عنوان یک ضوروت در دنیای امروز تشخیص داده ام و آن را یکی از نیازهای واقعی مردم و جامعه دانسته ام عبارت است از جایگاه و آثار دعا در نظام هستی این موضوع از جهات مختلف طی چند فصل مورد بحث و تحقیق قرار گرفته است. فصول و مباحث آن به ترتیب زیر است: 1- در فصل اول به کلیات بحث پرداخته شده است و سعی شده است که ضرورت بحث اثبات شود و سوالات تحقیق مطرح گردیده و اشاره ی مختصری به پاسخ پرسش های مذکور گردد و جواب های تفصیلی به فصل های بعدی موکول شود. 2- در فصل کوشش شده است که مسابقه دعا در جوامع گذشته اثبات گردیده و سپس همین روی کرد در ادیان الهی لحاظ شود تا متوجه این امر باشیم که در متون ادیان سابق نیز وجود دارد.3- در فصل سوم دعا در آیات و روایات بررسی دشه است تانشان داده شود که متون دینی ما چه انداره توجه به امر عا مبذول داشته است.4- در فصل چهارم اشاراتی به آثار و برکات و تاثیرات علمی و عملی دعا گردیده و به خصوص از نگاه روانشناختی به این مساله بیشتر نگاه شده است.5- در فصل پنجم به رابطه دعا با اصل علیت و قضا و قدر توجه شده است و اینکه آیا با وجود جهان نظام مند (علت و معلولی) و اصل قضا و قدر دعا کردن فایده دارد و آیا دعا با این دو اصل در تضاد نیست و در نهایت اثبات شده است که دعا خود جزئی از همین نظام علی و معلولی و موافق با قضا و قدر است نه مخالف آن.

هدف از این مقاله بررسی کنش گفته پردازی در روایت «حضرت آدم» از کتاب «قصه های قرآن» است. تلاش این است تا نشان دهیم نقش فراراوی در بازگویی این داستان به چه شکل است و معنا در این گفتمان ها چگونه تولید می شود. برای تحلیل این قصه، از طرفی با مدد گرفتن از روش روایت شناسی «لینت ولت»، سطوح مختلف داستان را که هم وجوه انتزاعی و هم وجوه ملموس آن را دربر می گیرد، تجزیه کرده، فراراوی، راوی، کنشگران و مخاطب را نشان می دهیم و از سوی دیگر، با سود جستن از روش نشانه ـ معناشناسی «گرمس» به بررسی تولید معنا از طریق کشف پیرنگ، موقعیت های روایی و طرح واره کنشگران یا نحو روایت می پردازیم.این الگوها علاوه بر مشخص کردن سطوح مختلف روایت، فراتر از یک تحلیل ساده عمل کرده و جایگاه کنشگران و نقش آن ها را به صورت ویژه نمایان می سازند. در ضمن استفاده از لایه لایه کردن متن یکی از فنون روایی است که باعث می شود نویسنده بتواند نوعی سیالیت و پویایی در متن پدید آورد. در یکی از این لایه ها، فراراوی قرار گرفته است که نقش قابل توجهی در القا ایدئولوژی و نزدیک یا دور کردن فرامخاطب به باوری اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ایفا می کند. این الگوها علاوه بر در نظر گرفتن تمام وجوه یک متن روائی ادبی، می توانند فراتر از یک تحلیل روائی ساده رفته و ایدئولوژی اثر، بافت اجتماعی ـ فرهنگی آن و همچنین میزان دریافت این متن بوسیله خواننده را دربر گیرند.

روایت دارای ساختاری است و اصطلاح ادبی که برای ساختار روایت به کار می رود پیرنگ است. پیرنگ باید ابتدا، وسط و انتها داشته باشد. بر این باور هستیم که اگر عنصری از پیرنگ کاسته شود اساس داستان به هم می ریزد. در این مقاله سعی می شود به عنصر طرح در «یک هلو و هزار هلو» پرداخته شود. چرا این عنصر و نه عناصر دیگر؟ زیرا با بررسی این موضوع نگارنده می خواهد بداند که این اثر ویژگی های یک روایت را دارد یا نه؟ و چرا؟ به همین منظور ابتدا به تعریف روایت نزد ولادیمیر پروپ می پردازیم و آنگاه به بررسی این اثر می پردازیم تا بتوان پاسخی برای پرسش های مطرح شده به دست آورد.

بدیهی است که زبان ادبی و اصولا ادبیات هر کشور به نوبه خود باعث بهبود آن زبان از جمله از منظر زیبایی شناسی است. منظور ما از کلمه بهبود آن نیست که زبان به بن بست رسیده و آسیب پذیرفته است؛ بلکه مراد آن است که ادبیات هر کشور باعث بهتر شدن و زیباتر شدن و غنای زبان آن کشور می شود. علت پرداختن به این مساله این موضوع است: با علم این که آگاهیم که کارایی واژگان و گستره معنایی آن ها محدود است و گفته پرداز غالبا نمی تواند افکار خود یا تجربه های خود را به کمک واژگان بیان کند، زیرا وسعت معنایی واژگان کم است،‌ به این فکر افتادیم تا راه حلی برای آن بیابیم. با تقسیم زبان به دو زبان خودکار (محاوره) و زبان هنجار گریز یا ادبی، نگارندگان مقاله سعی دارند بیشتر روی قسمت دوم آن بحث کنند و راهکارهایی را برای بهبود زبان خودکار ارایه دهند.