جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این نوشتار، تبیین مبانی تعلیم‌وتربیت از دیدگاه حضرت آیت‌الله جوادی حفظه‌الله است. در این مقاله تلاش کرده‌ایم با روش توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه‌های ایشان را دربارۀ مهم‌ترین مبانی تعلیم‌وتربیت گردآوری و تحلیل کنیم. باتوجه‌به گستردگی مباحثِ مبانی تعلیم‌وتربیت، ناگزیر از گزینش برخی مبانی بودیم؛ یعنی مبانی معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی. بخش مبانی معرفت‌شناختی دربارۀ چند مبنا ازجمله حداکثری بودن دین و شمول آن نسبت به حوزۀ تعلیم‌وتربیت، اعتبار یافته های عقل و معتبر بودن داده های علوم انسانی تجربی است. بخش مبانی انسان‌شناختی نیز دربارۀ دوبعدی بودن انسان، حی متأله بودن انسان، کرامت انسان و خلافت الهی است. جامعیت علمی استاد ازیک‌طرف، توجه به مسائل نوظهور در حوزه‌های مختلف ازجمله تربیت ازطرف‌دیگر و موضع‌گیری در حیطه‌های متنوع مرتبط با مبانی تعلیم‌وتربیت، زمینۀ مساعدی را برای گردآوری، تنظیم مبانی و مسائل تربیتی و طراحی نظام تربیتی از دیدگاه ایشان فراهم کرده است.

اغلب صاحب نظران اندیشه اسلامی معتقدند دین اسلام حداکثری است. با وجود این، درباره گستره مسائل دین، اختلاف نظر قابل توجهی دیده می شود. رایج ترین دیدگاه در بین اندیشمندان متأخر، حداکثری بودن دین در محدوده تأمین سعادت انسان است؛ ولی برخی پا را فراتر نهاده، بر این اعتقادند که دین، نه تنها عهده دار پاسخ گویی به مسائل مربوط به سعادت آدمی در عرصه زندگی فردی و جمعی است، متولی پاسخ گویی به همه مسائل مربوط به زندگی فردی و اجتماعی نیز هست. در این نوشته، از این رویکرد به «رویکرد حداکثری مطلق» یاد شده و یکی از مهم ترین این رویکردها، یعنی نظریه استاد آیت الله جوادی آملی بررسی شده است. با توجه به گستردگی نظریات ایشان دراین باره، تنها به بخشی از مهم ترین مبانی ایشان بسنده شده، در ادامه، ابهامات موجود در این نظریه به بحث گذاشته می شود.

خبر واحد دارای کاربرد فراوانی در حوزه علوم اسلامی است. این مقاله با هدف تبیین حجیت خبر واحد و سازوکار به کارگیری آن در حوزه اخلاق، ابتدا به تعریف خبر واحد و اقسام آن پرداخته و در ادامه، به موارد کاربرد خبر واحد در فقه، با توجه به مبانی مختلف پرداخته است. سپس حدود کاربرد حجیت خبر واحد در حوزه علوم اخلاقی و تربیتی تحلیل شده است. بر این اساس، اگر خبر واحد را بر مبنای موثوق الصدور بودن معتبر بدانیم، در مقام استنباط گزاره های اخلاقی و تربیتی، دامنه کاربرد وسیعی دارد، و در گزاره های توصیفی و دستوری هم، کاربرد خواهد داشت.

این رساله در هفت فصل به بررسی روش الگویی در تربیت پرداخته است: فصل اول به کلیات تحقیق اختصاص دارد. در فصل دوم به چند روش تربیتی از جمله: تشویق، تنبیه، تبشیر، انذار و... اشاره شده است. فصل سوم به مبانی روش الگویی اختصاص دارد. در فصل چهارم، اصول بهره گیری از روش الگویی و راهبردهای تربیت الگویی از قبیل: الگو دهی، الگوپردازی و الگوزدایی تبیین شده است. در فصل پنجم، انواع الگوها در ابعاد گوناگون و به عبارت دیگر، مزایا و آسیب های تربیت الگویی، مورد ارزیابی قرار گرفته و راه های جلوگیری از کارکردهای منفی الگوها پیشنهاد شده است. در فصل ششم به مهم ترین ویژگی های الگوی مثبت و منفی در آیات و روایات و نمونه های عینی الگوهای تربیتی در قرآن اشاره شده است. در فصل هفتم، خلاصه ای از فصل های ششگانه و نتایج آن ها و نیز چند پیشنهاد مهم و اساسی ارائه شده است.

این رساله با عنوان «سرشت انسان (نیکی یا بدی) از دیدگاه اسلام» در چهار فصل تنظیم شده است. سرشت انسان، همان نیرویی است که به صورت استعداد و قوه از ناحیة خداوند در نهاد انسان قرار داده شده است که به کارگیری صحیح آن، مایة سعادت و خوشبختی و بهره برداری ناصحیح از آن، باعث سقوط و شقاوت انسان می شود. فصل اول، واژه های کلیدی موضوع، مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم به دیدگاه اندیشمندان دربارة سرشت انسان اختصاص دارد، این دیدگاه ها عبارت اند از: بد بودن سرشت انسان، خوب بودن سرشت انسان، یکسان بودن خیر و شر در سرشت انسان، متفاوت بودن نیکی و بدی در سرشت انسان ها، تفاوت ذاتی سرشت انسان ها و خنثی بودن سرشت انسان. فصل سوم به سرشت انسان در قرآن و سنت اختصاص دارد. آیاتی که در این زمینه وجود دارند به سه دسته تقسیم می شوند: الف) آیات ستایش و تمجید انسان ب) آیات نکوهش انسان ج) آیاتی که انسان را مستوی الخلقه می داند. روایات مربوط به سرشت انسان نیز عبارت اند از: الف) روایاتی که انسان را دارای کرامت و سرشت خوب معرفی می کند. ب) روایاتی که سرشت انسان ها را متفاوت می داند. فصل چهارم با عنوان «نظریة مختار» نخست مفهوم خیر و شر و سپس دیدگاه نویسنده را بیان می کند. نویسنده بعد از اثبات دیدگاه خویش به بررسی آیات و روایات پرداخته و آیات را قابل جمع دانسته است؛ زیرا آیاتی که انسان را مدح و تمجید می کند نظر به ذات انسان دارد و آیاتی که انسان را مذمت می کنند در واقع مذمت نیستند؛ بلکه هشدارهای ایمینی هستند و بیان می دارند که بعضی از گرایش ها در انسان دارای دو رویه است؛ یک رویة خوب که به خاطر آن آفریده شده است و رویة مضر که انسان باید متوجه باشد به دام آن نیفتد.

زیارت جامعه کبیره، یکی از برترین زیارات است که به وجود معنوی ائمه اطهار(علیه السلام) و بلندی هستی آنان نظر دارد و زمینه معرفت برتر و عرفان کامل تر را فراهم می سازد. معارف فراوان، عمیق و گسترده ای در این زیارت نهفته است که بیان کننده مقام حقیقی آن ذوات مقدس و روشن کننده تاثیر و کارآمدی آنان در همه عوالم وجود است. اگر آدمی به نقش و اثر بخشی آن ذوات مقدس پی ببرد می داند که داروی هر درد و شفای هر مرضی در تولی آنان نهفته است، و با معرفت به سوی زیارت آنان می شتابد، او نه تنها خیر آخرت و سرای باقی را تأمین می کند، بلکه خیر دنیا و عالم فانی را نیز تضمین کرده، به زندگی معنا و به حیات کامل می بخشد. زیارت جامعه، منشور بلند امامت و هدایت است که همچون سیل از کوهسار وجود هادی امت، حضرت علی بن محمد النقی(علیه السلام) سرازیر شده است. این منشور بلند اگر چه در لباس شرح فضائل و کمالات انسان های کامل و خلفای برجسته الهی(ائمه اطهار(علیه السلام)) بیان شده است. اما با معارف عمیق توحیدی ولایی، اساس شرک و دو گانه پرستی و بنیاد بیگانه گرایی را بر می کند و تشنه کامان حقیقت و معرفت ناب نبوی را سیراب می کند. متن زیارت جامعه کبیره به گونه ای است که هر انسان با انصافی صدور این معارف بلند را از غیر معصوم محال عادی می داند. افزون برآن که خطوط کلی آن را با خطوط کلی معارف قرآن کریم هماهنگ می بیند و این چیزی است که ما را از بحث سندی آن بی نیاز می کند. زیارت جامعه، سفره ای است که مهمانان خود را با غذاهای گوناگون امام شناسی مورد تکریم قرار می دهد. این زیارت در مقام خلافت الهی و امامت، جای خالی باقی نمی گذارد تا دیگران آن را پر کنند. پس باید دست از دیگران کوتاه کرد و دیده امید به خانه اهل بیت(علیه السلام) دوخت. این تحقیق، ترجمه، تفسیر، دیدگاه ها، فضائل امام هادی و زیارت جامعه، راه های امام شناسی و توصیف هدایت از زبان امام هادی(علیه السلام) را در زیارت جامعه کبیره مورد بحث و بررسی قرار داده است.