جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

كتاب «از شاهد قدسي تا شاهد بازاري»، مجموعه مقاله هايي از آقاي سعيد حجاريان است كه از سال 72 تا 79 به نگارش در آمده است. برخي از اين مقاله ها با نام مستعار جهانگير صالح پور در نشريه كيان به چاپ رسيده بود. در سال 1380 اين مقاله ها كه داراي محور مشترك سكولاريزاسيون بود، به كوشش آقاي ابراهيم سلطاني از هيأت تحريريه نشريه كيان و آخرين سردبير اين نشريه، به همراه مقدمه اي از آقاي حجاريان به چاپ رسيد. مضمون و محتواي كتاب هنوز اساس، پايه و مايه نظريه پردازي هاي سياسي آقاي حجاريان است و مي توان اين را در سخنراني هاي ايشان ديد. بنابراين، موضوع و مضمون كتاب، پايان نيافته است و هنوز اين انديشه جريان دارد. مجموعه حاضر به اين صورت سامان يافته است: اشاره اي مختصر به موضوع هاي كلي مقاله ها و كتاب + بررسي و نقد + گزيده اي از متن كتاب نام اين مجموعه را «از دين دنيوي تا آستان قدرت» نهاديم؛ زيرا طرحي كه آقاي حجاريان در اين كتاب عرضه مي دارد، از دولتي كردن دين آغاز مي شود و به دنيوي شدن دين و سپس دنيوي شدن حوزه عمومي و واگذاري حوزه عمومي به قرارداد مي انجامد. در نهايت نيز با توجه به ناتواني هاي مكتب قرار داد، به قدرت ختم مي گردد و اين همه در زمينه اي تاريخي گرايانه معنا مي يابد. ازاين رو، نام گذاري اين مجموعه بر اساس فرآيند طراحي آقاي حجاريان است كه دين دنيوي و آستان قدرت، دو نقطه تعيين كننده آن به شمار مي روند. بنابراين، عنوان حاضر، سبك و سياق نظري داشته و به انگيخته نظر دارد. شايسته است از همه عزيزاني كه در تهيه اين نوشتار ياري رسانده اند سپاسگزاري شود. به ويژه از آقايان عليرضا اميني، هادي صادقي، محمد امجد، محمدحسين دشتي و امير ميلاني به پاس همكاري ها و حمايت هايشان قدرداني مي كنيم. نگارنده از ديدگاه ها و پيشنهادها و رهنمودهاي آقايان محمد ساجدي، سيدعلي عماد و داود مهدوي زادگان نيز بهره مند شده است. براي نخستين بار، آقاي مهدوي زادگان بر تهافت هاي دروني «از شاهد قدسي تا شاهد بازاري» انگشت نهاد و براي نمونه تهافت بنيادين دو مقاله «عرفي شدن فقه شيعي» و «امام خميني رحمه الله فقيه دوران گذار» را نشان داد. آقاي عماد بر نادرستي تفاوت گذاري هاي ادعايي ميان فقه و قانون تاكيد كرد و تفكيك دو حوزه عمومي و خصوصي در گذشته تاريخي را خاطر نشان ساخت. آقاي ساجدي نيز نقد را به تمركز بر متن و تعريف آن از مفاهيمي چون سكولاريزاسيون فرا خواند كه به دريافت تعارض در تعاريف و مفاهيم در متن ياد شده انجاميد. در پايان، ياد و خاطره انديشمند متعهد و پر تلاش، مرحوم عباس يزداني را گرامي مي داريم كه همواره بر توانايي هاي فقه شيعه در پاسخگويي به نيازهاي زمان تاكيد داشت و در رابطه با متن و نقد آن، بارها پژوهشگر را راهنمايي كرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی امکانات تفکر فلسفی در تحلیل آورده‌های وحیانی و نتایج آن برای پیشبرد و پیشرفت جوامع اسلامی و مقابله با ظاهرگرایی و سلفی‌گرایی است. در این راستا، پژوهش حاضر از مراجعه به متون اصلی فلسفه سیاسی و تفسیر آنها، ناظر به شرایط و مسائل کنونی، استفاده می‌کند. مدعای پژوهش این است که از منظر فیلسوفان مسلمان، اجباری نظری برای جمود بر ظواهر و یا مانعی نظری برای پیشرفت جوامع اسلامی وجود ندارد. آنان متن وحیانی را در درون یک نظام عقلی و بر پایه آن تحلیل کرده و تفسیری عقلی از شریعت داشته و فلسفه شریعت عقلی ارائه می‌کنند. تحلیل، مبانی و دستاوردهای اندیشمندان فلسفه سیاسی به پیشبرد و پیشرفت جوامع اسلامی و مقابله با ظاهرگرایی و سلفی‏گرایی می‌انجامد. نتایج حاصل از این پژوهش تقویت عقلانیت و ارائه مبانی و چارچوب برای تحلیل آورده‌های وحیانی بر اساس متون و آثار فلسفه سیاسی اسلامی است.

این مقاله در چهارچوب مطالعات تحلیل گفتمانی به نقش اندیشه علامه طباطبایی در تکوین دال «جمهوری اسلامی» در معنای مورد نظر گفتمان انقلاب اسلامی 1357 ایران می‌پردازد. پروبلماتیکِ نوشتار حاضر، بررسی نقش‌ متفکری است که فاقد راهبرد سیاسی در عرصه انقلاب بوده است. ذیل این مسئله، به دو پرسش اصلی پرداخته‌شده است: 1. نقش اندیشه علامه طباطبایی در تکوین دال جمهوری اسلامی در معنای موردنظر گفتمان انقلاب اسلامی چیست؟ 2. سازوکارهای اجتماعیِ پیوند اندیشة علامه طباطبایی با گفتمان انقلاب اسلامی چیست؟ پژوهش حاضر با استفاده از فن «تحلیل مضمون» به شناسایی کلمات تکراری، مکنون و کلیدی در متون مربوط به اندیشه علامه طباطبایی و گفتمان انقلاب اسلامی مبادرت می‌کند و نشان می‌دهد علامه در چهارچوب نظری اعتباریات، بنیان‌های فلسفیِ طرح «جمهوری اسلامی» را پی ریخته است. اندیشه علامه طباطبایی از مجرای سازوکارهای اجتماعی همچون «حلقه‌های فکری»، «تعاملات بین نسلی»، «اجتماعات گفتمانی» و «ژانر نوشتاری و گفتاری» با گفتمان انقلاب اسلامی نیز پیوند پیداکرده است.

این مقاله، با استفاده از تحلیل متون مربوط، بر آن است که نسبت عدالت اجتماعی و دولت را از منظر فلسفۀ سیاسی علامه طباطبایی توضیح دهد. نگارنده در این مقاله نشان می‌دهد که دیدگاه علامه طباطبایی دربارۀ عدالت اجتماعی مستقل است و با دیدگاه‌های موجود در این‌باره تفاوت دارد. فلسفۀ سیاسی علامه طباطبایی دربارۀ عدالت اجتماعی، بر پایۀ جایگاهی که برای اجتماع و هویت مستقل آن و نسبت فرد و اجتماع قائل است، به فرد و حقوق فردی اهمیت می‌دهد و به نقش اجتماع در فراهم‌آمدن ثروت فردی هم توجه دارد؛ ازین‌رو، از افراط و تفریط در دولت‌گرایی یا بازار آزاد برحذر می‌دارد و بر هویت مستقل اجتماع و تقدم آن بر دولت و وظایف دولت در قبال عدالت اجتماعی تأکید دارد. نتایج این مقاله برای برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و سیاسی و اقتصادی قابل استفاده است.

هدف این پژوهش، بررسی نظریه‌‌های وحی در فلسفه‌‌ی سیاسی فارابی است و به این پرسش پاسخ می‌‌‌‌‌دهد که نظریه (یا نظریه‌‌های) فارابی درباره‌‌ی وحی چیست و چگونه این پدیده را تحلیل می‌‌‌‌‌کند؟ مدعای مقاله آن است که فارابی نظریه‌‌های متعدد و متفاوتی درباره‌‌ی وحی دارد. در این مقاله از روش‌‌‌‌‌های استقرایی، تحلیلی و مقایسه‌‌‌‌‌ای برای پژوهش در آثار فارابی استفاده شده و به این نتیجه رسیده است که وحی، موضوع اصلی فلسفه‌‌ی سیاسی فارابی است. فارابی در آثار خود، نقش و جایگاه وحی را در کلیت فلسفه‌‌ی سیاسی مطالعه می‌‌کند و ضمن برشمردن دو کارویژه‌‌ی‌‌‌‌‌: "فرمانروایی" و "قانون‌‌‌‌‌گذاری" برای حکومت؛ نسبت این‌‌‌‌‌دو کارویژه با وحی را به‌‌‌‌‌تفصیل توضیح می‌‌دهد. نظریه‌‌های وحی فارابی، گاه درصدد تبیین چگونگی وحی احکام الهی به پیامبر و گاه ناظر به وحی الهی به‌‌‌‌‌طور کلی است.

پژوهش حاضر به‌منظور نشان‌دادن تحول و تطوّر اندیشه‌ی سیاسی صدرالمتألهین، این سوال اصلی را مطمح نظر قرار می‌دهد که: آیا اندیشه‌ی سیاسی صدرالمتألهین در طول زمان ثابت بوده و دچار تغییر و تحول نشده است؛ یا در طی دوران حیات علمی و عقلی وی، متحول‌شده و تطوّر یافته است؟ روش این نوشتار در پاسخ به سوال یادشده، استفاده از تحلیل مقایسه­ای اندیشه‌ی سیاسیِ صدرالمتألهین در آثار متقدم و متأخر وی خواهد بود. مدعای مقاله این است که در اندیشه‌ی سیاسی صدرالمتألهین، دست­کم می­توان دو مرحله را از یک‌دیگر متمایز ساخت و از دو صدرا، یعنی "صدرای اول" و "صدرای دوم"، سخن گفت؛ با این تمایز که اندیشه‌ی سیاسی صدرای اول در چارچوب فلسفه سیاسی فارابی قرار دارد و اندیشه‌ی سیاسی صدرای دوم، مستند به سهروردی، ابن­عربی، قیصری و اثری منحول از افلاطون است و به عرفان سیاسی متمایل است.

این مقاله گفت‌وگوی هانری کربن با علامه طباطبایی را بررسی و تحلیل کرده و در این راستا به دیگر آثار هانری کربن ارجاع داده و تحلیل مقایسه‌ای آثار او را پی گرفته و برای اولین‌بار اهمیت دیدگاه هانری کربن درباره سکولاریزاسیون و تقدم او در طرح این مفهوم در ایران را مطرح کرده و ادعا می‌کند که پروژه هانری کربن راجع به این پرسش است که چرا و چگونه سکولاریزاسیون الهیاتی و فلسفی که در غرب رخ داد، در جهان تشیع و اسلام ایرانی روی نداد. هانری کربن، خواهان مقابله با سکولاریزاسیون و یاری‌جُستن از معارف شیعی و اسلام ایرانی در این مقابله است. علامه طباطبایی، راه‌حل معنوی و باطنی مدنظر کربن را تأیید می‌کند امّا به این مقدار بسنده نکرده و از سکولاریزاسیون خاصی در تاریخ اسلام یاد می‌کند که با نادیده‌گرفتن یکی از مهم‌ترین دستورات اجتماعی قرآن به انحطاط جوامع اسلامی انجامید و خود در پاسخ به پرسش سکولاریزاسیون طرح جامعی از برنامه اصلاحی اسلام ارائه می‌کند. چنان‌که از مقاله حاضر به‌دست خواهد آمد، فهم دیدگاه اندیشمندان ایرانی درباره سکولاریزاسیون، بدون فهم آثار کربن و پروژه او ناممکن و یا دست‌کم بسیار دشوار است.