جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در طول تاریخ زبان فارسی، نویسندگان بزرگی ظهور کرده اند و آثار گوناگونی برجای نهاده اند. از حدود قرن چهارم هجری که آثاری از نثر فارسی به جای مانده است تا به امروز، کمتر موضوعی از مسائل حکمی، کلامی، عرفانی، ادبی، علمی و... است که در آن زمینه، کتاب یا کتاب هایی نوشته نشده باشد. در دیباچه این آثار، علاوه بر ارائه اطلاعات گاه به گاه از نویسنده، هم عصرانش، محتوای کلی اثر و... غالبا از ضرورت و سبب تالیف سخن به میان می آید که در شرحی کوتاه، انگیزه و دلیل نگارش آن به نوعی توجیه و تعلیل می شود. سوال اصلی جستار حاضر این است که «دلیل واقعی تالیف این آثار از دیدگاه نویسندگان آنها چیست؟» نویسندگان با بررسی یکصد و پنجاه اثر از معروف-ترین آثار منثور فارسی در موضوعات و ژانرهای مختلف، به داده هایی دست یافتند و آنها را در چند دسته طبقه بندی کردند. حاصل کلی آن است که بیشتر این آثار به دستور یا درخواست کسی نوشته شده و کمتر بنا بر عزم و خواست خود نویسنده بوده است. این امر بیشتر دلایل شخصی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی داشته است که سعی شده در این پژوهش به این چرایی ها و دلایل آن پرداخته شود.

اسطوره سیزیف کتابی است که آلبر کامو در آن به مساله پوچی انسان معاصر می پردازد. این کتاب و اسطوره مطرح شده در آن، از جمله آثار تاثیر گذار بر شاعران معاصر ما بوده است تا آن جا که شاعرانی چون رحیمی، شفیعی کدکنی، شاملو و ... با الهام گیری از این کتاب و اسطوره آن، اشعاری سرودند. با این وجود الهام گیری ها به دلیل خوانش متفاوت شاعران از این اسطوره، با یکدیگر تفاوت های بنیادینی داشت. در مجموع رویکرد شاعران ایرانی به این کتاب و اسطوره را می توان به چهار شکل زیر دانست: الف) شاعرانی که تنها به روایت مجدد و بی کم و کاست این اسطوره پرداختند. (شعر تقدیر سروده رحیمی)؛ ب) شاعرانی که با در نظر داشتن این اسطوره و درون مایه های فلسفی آن به آفرینش نمادهای مشابه اقدام کردند. (شعر رود سروده احمد شاملو)؛ ج: شاعرانی که اسطوره سیزیف را از بار فلسفی آن خالی ساخته، به آن بعدی اجتماعی دادند. (شعر چرخ چاه سروده شفیعی کدکنی)؛ د) شاعرانی که تنها درون مایه های این اسطوره را در شعر خود انعکاس دادند. (شعر جهان را که آفرید سروده احمد شاملو)

در این مقاله، موسیقی شعر فروغ فرخزاد، با نگاهی سبک شناسانه مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به اینکه طبیعی بودن، جزء مولفه های اساسی در همه عناصر شعری اوست موسیقی نیز در بافتی کاملا طبیعی و حسی ارایه شده که در این نوشتار برجستگی و تمایز وزن شخصی (موسیقی بیرونی) شعر او و نیز به نقش قافیه و ردیف به عنوان ارکان موسیقی کناری و برجستگی خاص موسیقی درونی، علی الخصوص تکرار در همه سطوح، پرداخته شده است.

خاقانی یکی از شاعران بنام ادب فارسی در قرن ششم است، به اذعان همگان برای درک و دریافت معانی دشوار و پیچش های کلام او، خواننده باید به شناخت زبان رازآمیز و روح عناصر لفظی و معنوی و شیوه بیان وی مجهز باشد.وی که در تاریخ ادب زبان فارسی، شاعری برجسته و صاحب سبک به شمار می آید، قصایدش به جهت ویژگی هایی چون نازک خیالی های بی نظیر، ترکیبات بدیع و شگفت آور، التزام ردیف های دشوار قابلیت بررسی از منظر نظریه های ادبی جدید ازجمله صورت گرایی (فرمالیسم) را منطقی می سازد. زیرا شگردها و فنونی که شاعر، آگاهانه در بیان مقصود خویش به کار می گیرد، زبان وی را از شکل خودکاری به مرحله برجسته سازی ارتقا می دهد و گَرد عادت را از امور و اشیا کنار می زند و منجر به بیگانه سازی (آشنایی زدایی) می شود.در این مقاله تلاش شده است هرچند گذرا، زوایایی از هنر شاعرانه وی بر اساس روی کرد صورت گرایی باز نموده شود.آنچه در این جستار بدان رسیدیم بازگوی آن است که شاعر در بیان خود سعی داشته است که معانی جدید خلق کند و اگر هم ناچار به تکرار مضامین و مفاهیم گذشتگان بوده به زیوری دیگر از بیان، کلام خود را می آراید و آن را در هیات الفاظ و واژه ها و تصویرسازی های بدیع به صورت دیگر می نمایاند که این جلوه گری رنگارنگ را عمدتا در حوزه انواع هنجارگریزی ها به دست می دهد.

مکتب فرانکفورت یکی از جریان ‌های فکری است که وظیفه اندیشیدن به زمان حال و درک زمان خود به کمک اندیشه را مولفه ‌ای برای هر گونه فعالیت عقلانی می‌ داند. تجزیه و تحلیل فرانکفورتی ‌ها از جامعه تا حدود زیادی به اندیشه ‌های کارل مارکس باز می ‌گردد؛ اما محور اصلی اندیشه مکتب فرانکفورت را باید در نظریه انتقادی جست که مبین بررسی و تجزیه و تحلیل جنبه‌ هایی از واقعیت اجتماعی است که مارکس و پیروان او اهمیت چندانی برای آن قایل نشده ‌اند. این مکتب در برگیرنده انتقاد از جامعه و جنبه‌ های گوناگون زندگی اجتماعی و فکری است. نظریه زیبایی شناسی انتقادی (Critical aesthetic theory) از دل این مکتب بیرون می ‌آید. این نظریه، در حوزه ‌ها و رشته ‌های متعددی از علوم انسانی و اجتماعی برای تجزیه و تحلیل مسایل و مشکلات جوامع معاصر به کار گرفته شده است. در این مقاله از دیدگاه این نظریه درباره هنر و ادبیات بهره گرفته ‌ایم. اندیشمندان نظریه انتقادی برای هنر و ادبیات ویژگی ‌هایی برشمردند تا بر اساس بینش انتقادی خود مرز میان هنر اصیل از هنر نااصیل را مشخص کنند. در نوشتار حاضر، ابتدا مفاهیم اصلی در زیبایی شناسی انتقادی؛ چون انتقاد در هنر (Critical of art)، منش ایدئولوژیکی - قوه سیاسی - هنر (Ideological nature of art)، هنر انقلابی (Revolutionari art) و خودمختاری در هنر (Autonomy of art)، مورد بررسی قرار گرفته؛ در ادامه، با تحلیل مهمترین موضوعات سیاسی و اجتماعی دیوان فرخی یزدی اصالت هنر او طبق این نظریه نشان داده شد.

بزرگ علوی، نویسنده ای واقع گراست. و رمان او (چشم هایش) از نوع رمان سیاسی - اجتماعی است. مقاله حاضر، نقد و تحلیل مسایل اجتماعی رمان مذکور است. پس از بیان مقدمه ای درباره رمان، نویسندگان می کوشند درون مایه های اصلی رمان را نشان دهند و به تشریح و تبیین درونمایه های مانند اشرافی گری، عشق، تجدد و مدگرایی زنان اشرافی، مبارزه اجتماعی، اختناق سیاسی - اجتماعی، سرسپردگی و اطاعت کورکورانه، ناکامی روشن فکران مبارز و... بپردازند.

اسطوره یکی از عناصر عمده سامان دهی زبان و معنای شعر معاصر است. گرچه اسطوره ها اساسا متعلق به دنیای باستان اند و از رهگذر روایات قدسی و مینوی، جهان بینی مردمان آن عصر را تدارک می دیده اند، در دنیای جدید و در عصر خردگرایی نیز هم چنان در ذهن و زبان انسان امروزی حضوری تاثیرگذار دارند. شاعران بنابر ذهنیت تخیلی و به جهت نیروی خیالین اسطوره ها، فراوان از آن تاثیر می پذیرند و به بازتولید و باززایی آن دست می زنند. هر شاعری بنابر فکر و فرهنگ خویش و زمینه های ذوقی و اندیشگی، به برخی از اسطوره ها بیشتر توجه دارد. سیاوش کسرایی به خاطر ذهنیت سیاسی و ایدئولوژیک خود و نیز بر اساس مقتضیات عصر، از برخی از اسطوره ها با کارکردهای خاصی بهره گرفته و گاه در شکل آنها تغییراتی نیز داده است. او حتی از برخی شخصیت های تاریخی اسطوره سازی نموده و به آنها خصلت اسطوره ای داده است. در این مقاله به چگونگی و چرایی باززایی و خلق اسطوره ها در شعر سیاوش کسرایی پرداخته ایم.