جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر به نقد معرفت‌شناختی انسان‌گرایی شاعران معاصر، از دوره مشروطه تا انقلاب اسلامی، پرداخته است و با نگاهی آسیب‌شناختی تبیین کرده است که از دوره مشروطه که سرآغاز جریان تجددگرایی و متعاقب آن ورود اندیشه‌های فلسفی غربی بوده تا پایان دوره مورد بررسی، انسان‌گرایی اغلب برکنار از محوریت دین و بی‌توجه به واقعیت‌های ساختار اجتماعی سیاسی جامعه ایرانی، توأم با برداشت‌های فردی حزب‌گرایانه و غرب‌گرایانه بوده است. اصرار بر انتقال این‌گونه از ادبیات و فرهنگ، بدون توجه به زیرساخت‌های فرهنگی ادبی مبدأ و مقصد نیز خطایی بوده است که شاعران متجدد، اغلب مرتکب شده‌اند. در ادامه تأکید شده است که بسیاری از شاعران، ادای بینش‌های اومانیستی را در شعر معاصر در آورده‌اند. از سوی دیگر، میان شاعر مدعی انسان‌گرایی با شعرش و مخاطبش، به علت عدم صمیمیت و عدم تجربه عینی و همین‌طور کلی‌گویی و کلی‌بافی، هم‌سویی و هم‌رایی مشاهده نمی‌شود و وجهی تصنعی در این میان حاکم است. این شرایط بیش از هر چیز به علت نگرش لوکس‌گرایانه و تقلیدی شاعران به این مقوله از شعر پدید آمده است.

پروین شاعر بیان خواست ‎ها، نارسایی ‌ها، کمبودها و نادیده انگاری ‎های مردمان عصر خویش درباره زنان است. او بسیار کوشیده است تا با درک و دریافت شرایط موجود، با نگاهی دقیق و واقع ‌گرایانه دیدگاه ‌های نادرست و رایج در جامعه ایران را ارزیابی کرده و ریشه این همه مصائب و مشکلات را که خود زنان نیز بوده ‌اند، یافته و در بیان چاره اندیشی ‌ها پیشگامانه باشد.در این مقاله دیدگاه‌ های پروین در مورد زن در دو بعد سنتی و مدرن مورد بررسی قرار گرفته است. در بعد سنتی به ویژگی ‌های یک زن به ‌عنوان مادر و همسر که شامل پایداری، مهربانی و شفقت و عفت و پاکدامنی است، پرداخته شده است و به موازات آن در بررسی هویت مدرن، این مساله در اشعار پروین تبیین شده است که زن با کسب علم‌ و ‌دانش و داشتن اصالت فکر و اندیشه، در ایفای همان نقش ‏ها می ‌تواند موثرتر باشد، به طوری که رابطه او با همسرش مبتنی بر تعامل و همکاری است، نه فرمانبرداری و همچنین فرزندانی را پرورش می ‏دهد که می ‏توانند در جامعه منشا خدمات بزرگ باشند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در سروده های قیصر امین پور دو دسته نماد می توان یافت. یکی نمادهای مرسوم که با نمادهای معمول در ادبیات فارسی و کاربردهای نمادین دیگر شاعران به نوعی همپوشانی دارد. در این مورد هر چند امین پور کوشیده است که در حوزه این ابزار زیبایی آفرین نوآوری هایی داشته باشد؛ میان نمادهای او و دیگران اشتراکاتی می توان یافت. نمادهای دیگری که در سروده های امین پور قابل توجه هستند، نمادهای ابداعی یا نمادهایی هستند که پیش از قیصر در شعر فارسی دیده نمی ‌شوند. درست است که در این مورد می توان امین پور را نوآور ساخت های نمادین دانست؛ اما نباید فراموش کرد که خاستگاه هر دو نوع نماد به کار رفته؛ طبیعت، باورها و اعتقادات مذهبی و ملی او است. برخی از نتایجی که نویسندگان این مقاله با بررسی نماد در سروده های امین پور به آنها دست یافته اند؛ عبارت است از:1. خاستگاه بیشتر نمادهای امین پور دین و مذهب است.2. دفتر شعری «تنفس صبح» بیشترین نماد را در خود جا داده است.3. لاله، رنگ های زرد، سرخ، سبز، کال و ... در سروده های او دارای معنای نمادین هستند.

قیصر امین پور (1338-1386) یکی از بزرگترن و تأثیرگذارترین شاعران دوران انقلاب اسلامی ایران است. بررسی سبک شعر او با تکیه بر نوآوری های بلاغی، موضوع مقاله حاضر است. شعرهای وی از جنبه بلاغی ارزش فراوانی دارد و بر ظرفیت ها و توانمندی زبان فارسی افزوده است. سه عنصر مهم بلاغی و سبکی در شعر امین پور عبارتند از: ایهام، متناقض نمایی و ایجاز. ایهام در شعر او انواع گوناگونی دارد که در این مقاله بررسی شده است. بسیاری از ایهام های او جدید است. متناقض نمایی نیز از نظر بسامد و انواع در شعر وی تحلیل شده است. ایجاز در شعر امین پور عواملی دارد از جمله: ایهام، نمادپردازی، شعرهای طرح وار و روایی کوتاه، بهره گیری از قالب های رباعی و دوبیتی و کم کردن ابیات غزل. امین پور توانسته است ویژگی های سبکی و بلاغی شعر کلاسیک و شعر نیمایی را هم در شعر نوی خود تلفیق کند و هم در شعرهایش در قالب های کلاسیک. یکی از عواملی که در نهایت، باعث برجستگی سبکی اوست، نوآوری در عناصر بلاغی مذکور و درک انتظار مخاطبان امروز از شعر است.

هنجارگریزی از نظریه‌های ادبی جدید و از شیوه‌های آشنایی‌زدایی است که توسط مکتب فرمالیسم روسی در سال (1917م.) مطرح شد. این نظریه ارتباط تنگاتنگی با علم بلاغت و آرایه‌های ادبی به کار رفته در آن دارد. به اعتقاد فرمالیست‌ها -به ویژه رومان یاکوبسن- سخنگوی زبان، نشانه‌ای را از روی محور جانشینی انتخاب نموده و با سایر نشانه‌های زبانی بر روی محور هم‌نشینی ترکیب می‌کند و از این طریق پیامی را به مخاطب انتقال می‌دهد. با توجه به این دیدگاه برخی مباحث علم بیان از جمله استعاره و کنایه، عملکردی مشابه با محور جانشینی دارند و برخی دیگر چون مجاز و تشبیه در بحث محور هم‌نشینی قابل طرح است.عرب‌ها پس از آشنایی با اصول و مبانی این نظریه، به دلیل پیوند آن با علم بلاغت که از جمله مباحث مهم و ریشه‌دار در تاریخچه ادبیات عربی است، تلاش نمودند تا از دریچه هنجارگریزی به متون و آثار ادبی خویش نگاهی نو و تازه بیفکنند و در پاره‌ای موارد به تطبیق اصول و مبانی آن، با میراث بلاغت عربی و اندیشه‌های صاحب‌نظران گذشته‌ی آن بپردازند.در این میان علاقه فراوان عرب‌ها به شعر و ادبیات و نیز توجه به جنبه‌های اعجاز بیانی قرآن کریم و کارکرد آرایه‌های ادبی در بافت روایی آیات، موجب شد تا شاعران و ادیبان -گذشته و معاصر- پیوسته به متن قرآن و صنایع ادبی به کار رفته در آن توجه نمایند. توجه به قرآن از جنبه‌های ادبی و زیبایی‌شناختی، گویای کارکرد هنجارگریزی در قرآن کریم است. حضور آیات و مفاهیم قرآنی در اشعار شاعران معاصر هم‌پای شاعران گذشته، ظرافت و لطافت خاص خود را داراست. شاعران این دوره با ابتکار و نوآوری، زیبایی آیات را به کلام خود پیوند زده و بر ارزش سخن خویش می‌افزایند. از جمله این شاعران می‌توان به محمد عفیفی‌مطر،‌ أمل دنقل و صلاح عبدالصبور اشاره کرد. این سه شاعر از شاعران برجسته مصری هستند که با تأثیرپذیری از سیر تحولات شعری در غرب و نیز بهره‌مندی از رمز و اسطوره، قدم به عرصه نوینی در عالم ادبیات نهادند. این شاعران به یاری عناصر ادبی و زیبایی‌شناسی در سروده‌های خویش، اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی کشور مصر را منعکس می‌سازند و از میراث ادبی و دینی گذشته برای هر چه پربارتر نمودن کلام خود بهره می‌برند.در این رساله خوانش اشعار این شاعران بر مبنای اصول بلاغی صورت می‌پذیرد و تأثیرپذیری این شاعران از قرآن کریم از دریچه‌ی علم بلاغت و مباحث علم بیان (هنجارگریزی معنایی) نگریسته و بسامد هریک از هنجارگریزی‌های معنایی و نیز چگونگی تعامل هر یک از این سه شاعر در برخورد با آیات و مفاهیم قرآنی تبیین می‌گردد و در پایان با تحلیل آماری و ارائه جدول‌ها در خصوص هنجارگریزی معنایی قرآن در شعر این سه تن، نحوه‌ی حضور متن قرآن در شعر آنان و نیز عملکرد هر یک از شاعران در استفاده از آیات الهی ارزیابی می‌گردد.

مرگ و زندگی از دیرباز همچون دو دشمن سازش ناپذیر تجسم شده اند. با وجود این، چنین می‌نماید که تعارض میان این دو مفهوم آشکار و بدیهی نباشد. در شعر اغلب شاعران این مفاهیم وجود دارد، لیکن شیوه برداشت‌ها متفاوت است. زندگی و مرگ از تصویرهای هستند که با کلام سپهری، در آمیختگی جاودانه دارد. سپهری با تعریف دوباره‌ی آن‌ها در اشعارش، برداشت قابل توجهی از این مفاهیم ارائه داده است.در این پژوهش با رویکردی میان رشته‌ای و با استفاده از مبانی ادبیّات و روان شناسی نشان داده خواهد شد که سپهری در دفتر‌های اول تا چهارم که مربوط به دوره‌ی جوانی اوست، متأثر از شعر پیشنیان است و این دفتر ها تجربه‌های اولیه‌ی اوست که یکدست نیستند، اما اوج خلاقیت او در دفتر های پنجم تا هشتم که مربوط به دوره‌ی میانسالی است دیده می‌شود، و ویژگی‌های که این روان شناسان برای خلاقیت انسان بیان می-کنند، در این دفترها مشاهده می‌شود. در ادامه با اتکا به نظریه‌ی معنا درمانی (لوگو تراپی) فرانکل به بررسی مفهوم مرگ و زندگی در شعر سپهری پرداخته می‌شود. مفهوم مرگ و زندگی در دفتر مرگ رنگ به دلیل تأثیر شرایط اجتماعی و فضای حاکم بر شعر آن دوره با بدبینی همراه است. مرگ در این دفتر به مفهوم زوال، نابودی و پایان زندگی است. به نظر می‌رسد، در دفتر زندگی خواب ها، سپهری دوره‌ای از بی معنایی و پوچی را تجربه کرده است؛ با توجه به این که معنای هستی و زندگی چیست ؟. سپهری از میانه‌های دفتر آوار آفتاب با مجذوب شدن در طبیعت و فرهنگ و هنر که از راه‌های معنایابی در نظریه‌ی فرانکل است سعی می‌کند در مسائل هستی ژرف اندیشی کند و معنایی برای زندگی اش بیابد.در دفتر شرق اندوه، سپهری به عرفان رویمی‌آورد و به دلیل پرداختن به عرفان، شور و تحرک وارد زندگی او می‌شود، و مرگ مفهومی عارفانه می‌یابد و به عنوان امری حتمی پذیرفته می‌شود. سپهری از منظومه‌یصدای پای آب به بعد با گرایشی که نسبت به مرگ و سرنوشت در پیش می‌گیرد، زیبا- ترین مفاهیم را از مرگ و زندگی ارائه می‌دهد؛ به طوری که مرگ مفهوم کامل‌کننده‌‌ی زندگی را دارد و با مرگ است که زندگی معنا پیدا می‌کند. در منظومه‌ی مسافر نیز مرگ در تمام لحظات در کنار زندگی و انسان حاضر است و همچنان معتقد است که مرگ به زندگی معنا می‌دهد. سپهری در دفتر حجم سبز خواننده را به لطیف ترین لحظه‌های تجربه‌ی شاعرانه از هستی فرا می‌خواند. و با یاد آوری دلخوشی‌های زندگی خواننده خود را معنا‌درمانی می‌کند. در دفتر ماهیچ، ما نگاه معتقد است انسان در دوران اساطیری زندگی خوشبخت تری داشت. هر اندازه از آن دوران دور شده و به پیرایه‌های تمدن آلوده شده اندوهگین تر شده است.کلید واژه‌:شعر معاصر، روان شناسی، سهراب سپهری، مرگ، زندگی

شعر عربی از آغاز تا به امروز بستر مفاهیمی بوده که گاه، گفتن نشاید و شاعران، ترفندهایی را آزمودندکه در نهایت به فرآیند نمادگرایی انجامید. عرب‌ها از دیرباز، تجربه‌های خطاب غیرمستقیمرا به صورت پراکنده در متون عرفانی از سرگذرانده اند؛ در شعر معاصر نیز به تبعیت از غربی‌ها برآمده و برای تصویر واقعیت‌های تلخ جوامع عربی به این فن روی آوردند. آن ها رمزهایشان را از حوزه های گوناگونی چون اسطوره‌ها برگزیدند. این دسته از سمبل ها پیشینه‌ای نمادین داشته و در ناخودآگاه شخصی و جمعی مردم حضوری پویا دارند. شاعران این صنعت را در سطوح مختلف کیفی به کار گرفتند که عالی‌ترین مرتبه‌اش در تلفیق شخصیتشان با شخصیت فراخوانده‌ تجلی می یابد. شاعر مصری، أمل دنقل، از جمله مشهورترین شاعران نمادگراست که رسالت شعریش را در ارتباط با مردم می‌دانست. خاستگاه تجربه‌اش حوزه‌های دین، تاریخ، افسانه‌ها، ادبیات ملی و زندگی روزمره می‌باشد. وی با توجه به مضامین شعریش شاعر تمرد، انقلاب، آزادی و غیره نام گرفته و واقعیت‌ها را در قالبی نمادین عرضه نمود؛ تا آن‌جا که بسیاری از فنون بلاغی را نیز به خدمت طبع نمادگرایانه‌اش درآورد. او توانست بخشی از ایدئولوژی‌هایش را از ورای رمزهای غیرشخصیتی ابراز دارد؛ حجم انبوهی را نیز از زبان شخصیت‌های تاریخی یا اسطوره ای تصویر نماید. شخصیت‌های تاریخیش غالباً از میان وجوهی هستندکه در آگاهی جمعی مردم چهره‌ای آشنا بوده و به شکل جزئی یا کلی به خدمت درآمده‌اند . برخی از شخصیت‌های فراخوانده ، تصویری از وجدان و حالات روحیش هستند ؛ شماری نیز تنها برای القای مفاهیم ذهنیش مورد استفاده قرار گرفته‌اند. بیشترین نمادهای شخصیتی وی، از میان چهره‌های ملی است و این امر در کنار مضامین غالب ملیش، مصداق مناسبی برای یک شاعر ملی به شمار می‌رود . این رساله با تکیه بر این مشخصه اصلی شاعر و برخی وجوه دیگر به تحلیل نمادهای شخصیتیش پرداخته است.

تکرار که یکی از شگردهای زیبایی‌آفرین در کلام و از مختصات سبک ادبی است، در شعر امروزی عنصری نیست که از ارزش و زیبایی شعر بکاهد و به فصاحت خلل وارد کند، بلکه به معنای تأکید بر نکته‌ی خاصی در عبارت است. این پایان نامه با هدف بررسی لفظی و معنوی تکرار، یعنی تکرار اسم علم، منادی، ضمیر، اسم استفهام و فعل (ماضی، مضارع، امر و نهی)، حروف و جملات در اشعار سیاسی «نزار قبانی» شاعر معاصر سوری تنظیم شده است. نتایج برآمده نشان‌دهنده‌ی این است که نزار قبانی با استفاده از آرایه‌ی تکرار دردهای درونی و اوضاع جامعه را به تصویر می‌کشد و در قالب تکرار فعل، گذشته‌ی تلخ و حوادث واقع‌شده را به مخاطب می‌رساند و با شهامت و بدون هراس واقعیت کنونی را به تصویر می‌کشد. این آرایه باعث موسیقایی شدن شعر شاعر شده است.