جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه در گفتگو‌های بین ادیانی اصطلاح «ایمان ابراهیمی» کاربرد فراوانی دارد اما تا کنون ابعاد کلامی آن کمتر مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این پژوهش درصدد است تا این اصطلاح را بیشتر تجزیه و تحلیل کند تا ابعاد مختلف آن از حیث دین شناسی روشنتر گردد. در این جستار از میان «ادیان ابراهیمی» مسیحیت و اسلام را برگزیده ایم و می کوشیم سطوح کاربرد متفاوت اصطلاح «ایمان ابراهیمی» در میان پژوهشگران حوزه‌ی دین بررسی کنیم. به این منظور ابتدا باید بطور گذرا وجوه گوناگون تشابه و اختلاف کلامی مسیحیت و اسلام حول مفهوم «ایمان» نشان داده شود تا از این رهگذر اصطلاح «ایمان ابراهیمی» و نقش مهم و کلیدی آن در گفتگوهای مسیحی – اسلامی برجسته شود. یادآوری این نکته مهم ضروری است که مسیحیت ایمان را علاوه بر پرستش خدا، ناظر به پرستش مسیح نیز می‌داند، اما در اسلام مفهوم ایمان که از نظر لغوی برگرفته از «امن» است، شامل مراتب و سطوح مختلفی است که از تصدیق قلبی به یگانگی خداوند تا عمل بر بنیاد احکام الهی را در بر می گیرد.

آتش در طول تاریخ یکی از عوامل مؤثر و بنیادین در زندگی مردمان ایران باستان و از آخشیج‌های (عناصر) مقدس، در آیین مزدیسنا است. آتش پیش از ظهور زرتشت و از همان ابتدا میان ایرانیان از قداست برخوردار بود و به عنوان یکی از خدایان برجسته، مورد پرستش و پس از ظهور زرتشت، با آیین ویژه‎ای در آتشکده‎ نگهداری می‎شد، چراکه آتش را از همان ابتدا به عنوان یکی از نیروهای قهار طبیعت که دارای نیروی سحرآمیز مقتدری باشد می‎دانستند. آنچه این نوشتار در صدد واکاوی آن است تحولاتی است که آتش پس از ورود اسلام به ایران و اسلام آوردن تدریجی بیشتر ایرانیان به لحاظ جایگاه و کارکرد از سر گذرانده است. لذا، این پژوهش، با روش تحلیلی و با شیوۀ کتابخانه‎ای به این امر پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، آتش در ایران پس از اسلام همچنان جایگاه مهمی داشته و در آیین های ایرانیان در اشکال و گونه‌های مختلف از جمله سوگند به آتش در دعاوی بعضی از اقوام و همچنین در آیین های مربوط به ازدواج و نیز سوگواری همچنان ادامه یافته است.

در بررسی تاریخی اندیشه های فلسفی سر زمین هند به موضوعات مشترکی بر می‌خوریم که سبب بحث های عقلانی زیادی در میان متفکران آن سرزمین شده است. این بحث ها به گونه ای بوده که هریک از حکما و اندیشمندان آن دیار مطابق با دیدگاه خود به آن وارد شده و نظرات و دلایل خود را نسبت به آن موضع بیان داشته اند .یکی از این موضوعات چالش برانگیز مسئله نفس یا روح و سرنوشت آن می باشد که از دیر باز مورد توجه آنان قرار گرفته است.در این مقاله تلاش بر آن است تا مفهوم نفس راابتدا به شکل عام در ادبیات دینی آیین هندو و سپس به شکل خاص در کتاب مهابهاراتا مورد بررسی قرار دهیم و به این سوالات پاسخ دهیم که مفهوم و ماهیت نفس در مها بهاراتا چیست؟ و چه سرانجامی دارد؟به این منظور به روش تحلیلی به سیر مفهوم نفس در این کتاب می‌پردازیم.

مسأله نفس یکی ازمسائل مهم فلسفی است که در طول تاریخ بشرموردتوجه فیلسوفان وحکیمان چه درغرب و چه درسرزمین های اسلامی قرارگرفته است. درطول تاریخ بشر درمورد ماهیت و وجود نفس نظریه های گوناگونی از جانب اندیشمندانی مختلف همچون ارسطو،افلاطون،ابن سینا،و دیگر حکمای بزرگ مطرح شده است. پژوهش حاضر بر آن است تا مسائل مربوط به نفس شناسی مانندتعریف نفس، تجرد نفس، قوای نفس، حدوث وبقا ء نفس ونحوه ارتباط نفس و بدن و سرانجام آن ازدیدگاه اخوان الصفاء مورد بررسی قرارگرفته است. اخوان الصفاء تحت تأثیر افلاطون و دیگر فلاسفه پیرو آن از قبیل نوافلاطونیان و در پی آن در جهان اسلامی تحت تأثیر فلاسفه اسلام، نفس راجوهری روحانی، آسمانی، نورانی، زنده به ذات خود، فعال بالطبع، قابل تعلیم، دانای بالقوه، فعال دراجسام وبه کارگیرنده آنها می دانند. کیفیت ارتباط نفس مجرد با بدن مادی مهم‌ترین مسأله ازمسائل نفس شناسی است. اخوان الصفاء نفس وبدن را دوجوهرمتمایز دانسته، نفس را مجرد و بدن رامادی می دانند.

در میان ادیان خاورمیانه، یهودیت شریعتی شدیدتر و کم­انعطاف­تر دارد که در مفهوم «اطاعت» خلاصه می­شود. اطاعت در یهودیت دو بعد قومی و فردی دارد؛ یعنی رابطه‌ای میان یهوه و قوم برقرار است که براساس آن، اطاعتی از قوم خواسته می‌شود که همه‌جانبه و کامل تلقی می‌شود؛ البته این اطاعت، علاوه بر این‌که اصالتاً و ذاتاً از یهوه و در چارچوب ده فرمان تجلی می‌یابد، به امر خدا به پیروی از مطاعان قوم، چون حکما، انبیا و والدین و... تسرّی می‌یابد. هدف این نوشتار آن است که اوّلاً، با تأکید بر شدّت شریعت یهود، به تبیین اهمیت اطاعت و زوایای آن بپردازد؛ ثانیاً، از رهگذر واکاوی عهد عتیق، به­عنوان سند اساسی یهودیت، تلقی منصفانه­ای از مفهوم مهابت یهوه و اطاعت­خواهی حداکثری او از قوم به ­دست­ دهد؛ می‌توان گفت براساس آموزه‌های عهد عتیق، اطاعت‌خواهی یهوه از قوم یهود که عمدتاً پاداش­هایی این جهانی درپی­­دارد، چنان شدید و انعطاف‌ناپذیر است که سرپیچی از آن عواقبی سخت و گاه درازدامن در طیّ تاریخ به دنبال می‌آورد که مهم‌ترین آن‌ها عدم استقلال قومی و محرومیت از نیل به سرزمین موعود و نیز مخدوش­شدن یا حتی بطلان برگزیدگی ایشان است.

منظومة گلشن راز شبستری را به حق می­توان یک دورة کامل عرفان نظری و حتی شناسنامة عرفان نظری دانست. این کتاب به­رغم اختصار در حجم و تعداد ابیات، مضامین بلند و عمیق عرفانی را به شایستگی تبیین کرده و همین امر، فهم دقیق محتوای آن را حتی برای اهل فن نیز بسیار دشوار نموده است؛ لذا شرح­های بسیار زیادی بر آن نوشته شده و این نوشتار درصدد آن است که ضمن معرفی مهم­ترین شروح گلشن راز، به اختصار به نقد و بیان اهم ویژگی­های آنها بپردازد. در نتیجه می‌توان گفت در میان مهم­ترین شرح‌هایی که در این پژوهش مطالعه شده­­اند، شرح مفاتیح الاعجاز، هم به لحاظ پرداختن به تمام ابیات گلشن و هم به لحاظ عمق مطالب برجسته­ترین و تأثیرگذارترین شرح به شمار می­آید که شروح پس از آن کمابیش وام‌دار آن هستند.

اندلس تحت سيطرة حکومت اموي توانست در دوراني که اروپا در رکود قرون وسطايي بسر ميبرد، رهبري فکري اروپا را برعهده گيرد و بر سر رهبري جهان اسلام نيز با بغداد رقابت کند که اوج آن در قرن چهارم هجري رخ نمود. اما برغم پيشرفت علمي مسلمانان و فضاي مطلوب فرهنگي در اين دوره، فلسفه کمتر مورد توجه قرار گرفت و حتي با تنگناهاي شديدي نيز روبرو شد. از اينرو همين امر، مسئله محوري نوشتار حاضر است تا بر اساس تحليل منابع تاريخي کم‌توجهي به فلسفه را که با شکوفايي تمدن اسلامي در آنجا هماهنگي ندارد، مورد واکاوي قرار دهد. در تبيين اين مسئله ميتوان گفت، مسلمانان با فتح اندلس، وارد سرزميني شدند که پيش از آن، کليسا بطور نهادينه خرد¬گرايي را در آنجا و ممالک پيرامون آن منکوب کرده بود. اما مهمترين عامل عدم اقبال به فلسفه در اندلس، همانا استقرار مذهب مالکي بود که با رويکرد اخباري‌گري، به خردگرايي مجال بروز نداد.

در بطن اقوام کرد وار مکتبی عرفانی به نام اهل حق به وجود آمد که با اصول و عقاید و آیینهای فاحش (سرسپردگی، جم و جمخانه، دو نادون و ذکر و نذر و نیاز و ....) با نگاهی خاص می‌توان آن را در حاشیه اسلام قرار داد. آیین اهل حق بسیار قدیمی است و در قرن ششم، در زمان شخص به نام سلطان اسحاق برزنجی به اوج خود رسید و با آیین و قوانین خاص در زمره صوفیان و طالبان قطب و پیروان حدیث مراد و مریدی پایه ریزی شد.سلطان اسحاق فرزند سید عیسی برزنجی همدانی و مادرش خاتون دایراک دختر حسین بیگ، رئیس ایل جاف بوده و مقبره وی در حال حاضر مابین یاوه و نو سود در دهی به نام شیخان زیارتگاه عاشقان و طالبان این نحله فکری می‌باشد.جماعت اهل حق بصورت پراکنده در استانهای کردستان، لرستان، تهران، زنجان، آذربایجان غربی و شرقی، مازندران و .... دیده می‌شوند. کتاب مقدس اهل حق، که به زبان کردی نوشته شده «سرانجام» نام دارد. جامعه اهل حق اعتقاد به ارسال سلاله مطهر انبیاء عظام و اعتقاد به روز رستاخیز نهایی و بسیاری از آرای توحیدی دیگر، دارند. آنان را به وجه مشخصه مشاربهای پرپشت می‌توان در جامعه شناخت. اهل حق شارب را یکی از رموز حق دانسته و نمی‌توانستند آنان معتقد به وحدت نهایی ادیان می‌باشند و می‌گویند که (یهودیت، مسیحیت و اسلام) و حتی آیین‌های توحیدی دیگر فقط نامهای متفاوت یک حقیقت واحدند.

آرلیوس اوگوستینوس در سال 354 م. در تاگاست متولد شد. محور افکارش تصوری است که از خدا دارد و آن ایمان به خدای قادر، عالم و خیر مطلق است. او خدای پسر را ظهور خدای پدر می داند. امام محمد غزالی در سال 450 ه.ق در طابران متولد شد. او می گفت: خدا غیر قابل توصیف، علت العلل، منشاء هستی و نورالانوار است. او فراتر از معقولات عقلی، عالم و قادر است؛ بنابراین می توان گفت غزالی و اوگوستین منشأ عالم را خدا می دانند؛ خدایی که نور الهی و تنها وجود حقیقی است و به همه چیز داناست. خدایی غیر قابل توصیف که با اراده مطلق و غیر قابل تغییر، جهان را آفریده است.هدف این مقاله، این است که نشان دهد اگر چه تفاوت هایی از نظر مذهب و جامعه بین این دو وجود دارد، شباهت هایی نیز با یکدیگر دارند، که از نوعی رابطه روحی مشترک و اشتیاق درونی آنها ناشی شده و باعث شده است تا هر دو از فلسفه و عالم ظاهر به الهیات و عرفان کشیده شوند؛ بنابراین هدف، طرح مبانی اندیشه های این دو تن در زمینه خداشناسی است.