جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین موضوعات در سبک‌شناسی، بررسی سطح آوایی و موسیقایی متن ادبی است که به تشریح واحدهای آوایی (صدا و آهنگ) در موقعیت زبانی می‌پردازد. بی‌شک نهج‌البلاغه یکی از متونی است که توجه پژوهشگران و زبان‌شناسان در بررسی‌های آواشناسی به آن جلب شده است. این توجه باعث کشف جلوه‌های ادبی کاملاً منسجم و به هم پیوسته آن شده است. این نوشتار برآن است که با توجه به عناصر سبک‌ساز آوایی کلمات قصار در نهج‌البلاغه و تشریح هماهنگی توازن میان لفظ و معنا با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، تشریح عناصر آوایی و ارتباط آن را در جملات قصار بررسی کند. نتایج این نوشتار حکایت از آن دارد که عناصر آوایی مثل تکرار، جناس، سجع، تکرار اصوات و... به عنوان نمونه‌هایی از عناصر آوایی نقش مهمی در رساندن مفاهیم و معانی بر دوش دارند. این عناصر در عبارات قصار نهج‌البلاغه همسو با احساسات درونی و عواطف امام علی (ع) به‌کار گرفته شده‌اند.

اراده به معنای خواستن، محبّت، طلب و امر و دستور آمده است. در قرآن کریم به انواع مختلفی از اراده اشاره شده است که ارادة الهی در بالاترین سطح آن قرار دارد و پس از آن ارادة انسانی، فطری و شیطانی قرار دارند. ارادة انسانی به فرد این اختیار را می دهد که اعمال خیر و شر انجام دهد و خویشتن مسئول پاسخگویی به این اعمال در روز قیامت باشد. اراده در مواضع خیر و شر به کار می رود که ارادة خیر شامل ارادة اصلاح و تغییر، نصحیت، تلاش برای آخرت، شیردهی مادر و خویشتنداری (شکیبایی) می گردد و نیز ارادة شر شامل اموری مانند ارادة گمراهی، نیرنگ و فریب، خیانت، فجور، قتل و جبروت، فرار از امر واجب، کفر و الحاد و ولایت کافران می شود. مقالة حاضر می کوشد با بررسی متن قرآن کریم و با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و به شیوة کتابخانه ای، انواع اراده را در قرآن کریم با ذکر مثال هایی دربارة هر یک، مورد تبیین و بررسی قرار دهد.

اوضاع پر تنش جهان اسلام کشورهای اسلامی را درموقعیتی قرارداده که بیش ازپیش نیازمند گردهم آمدن و کنارنهادن تفرقه ونزاع، می باشند. گفتگو امروزه با توجه به درگیریهای منطقه ای، وظهور گروههای تکفیری ضرورت بیشتری یافته است. با توجه به این تغییرات و نیز اهمیت آینده بشر برروی زمین نیاز به تجدید مفهوم گفتگو میان همه فرقه های امت اسلامی ملموس تر شده است. از مهمترین عواملی که تهدیدی بزرگ برای همگرایی جهان اسلام به شمار می رود، تفرقه ناشی از انگیزه های دینی بوده که برخی ازحاملان فکرشرعی درآن سهیم هستند. این نوشتار برآن است تا بااستناد به دومنبع قرآن وسنت نبوی، به بررسی ضرورت تجدیدگفتگو میان مذاهب اسلامی، آداب گفتگو، همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان وراهکارهای پیاده سازی برنامه های تقریبی بپردازد.

إشتهر فی عصرنا وفی حضارتنا الإسلامیة والأدبیة نقاد کثیرون فی الأدب، لکن قلما یطرح إسم العلامة الأدیب عبد الحسین الأمینی صاحب الغدیر کناقد أدبی، فی الواقع هو فذ فی نقده ودقیق فی عطائه الأدبی والفنی، لکن نسته أو تناسته الأقلام کناقد أدبی، ففی هذه المقالة أحاول أن اکشف عن جوانب خفیة من شخصیة العلامة الأمینی الأدبیة والنقدیة ودرست تتبعه وإمعانه فی آرائه النقدیة حول الأدب وخاصة الشعر الشیعی، فالعلامة له الذوق الأدبی الرفیع وبه یقوم بردود أدبیة ویطرح آراء فی الأدب لا تطرح إلا من ناقد مطلع علی الأدب وخاصة الأدب الملتزم الشیعی والشعر والشعراء، والمنهج المتبع فی البحث هو المنهج التوصیفی- التحلیلی.

النقد الأدبی علم حی ومتطور بتطور المجتمع والأفکار و هو ذو صلة بالعلوم الإنسانیة الأخری و لهذا له إفرازات عدة منها نظریة التناص التی لها مفاهیم قریبة فی النقد الأدبی العربی القدیم من اقتباس و سرقة أدبیة و تضمین إلا أن التناص ممهد له و مقصود و لا یأتی عفو الخاطر، ففی هذا البحث نحاول دراسة أثر القرآن فی روایة «حکایات حارتنا» للأدیب نجیب محفوظ، و کما سنری فی البحث أنه استخدم القرآن الکریم فی روایته هذه التی یحکی فیها سیرته و خاصة أیام طفولته ویبین لنا امتزاجه بالقرآن الکریم حیث لم یفارق فکره ولسانه ونحاول کشف ماوراء هذا التناص القرآنی من تلمیحات و إشارات و رموز حتی نصل إلی المفاهیم الماورائیة للتناص القرآنی فی هذه الروایة.

یکی از مهمترین نظریه‌های نقد ادبی معاصر، نظریه بینامتنیت (تناص) است. بن مایه این نظریه، بر آن استوار است که هر متنی با متون دیگر در تعامل است؛ و هر متنی، ترکیبی از متون گوناگون است. این سخن پایه و أساس نظریه‌ای گردید که ژولیا کریستیوا، ناقد فرانسوی، درقرن 20 میلادی آن را«intertextuality» نامید که معادل عربی آن «التناصّ» و به فارسی «بینامتنیت» ترجمه شده است. قرآن کریم، مهمترین میراث الهی که به زبان عربی نوشته شده است؛ و نجیب محفوظ (1911- 2006م) رمان نویس مشهور مصر در رمانهای فلسفی‌اش از آن متاثر متأثر شده است. دو رویکرد مهم در مان‌های فلسفی محفوظ از نگاه دلالت‌های بینامتنی با قرآن مشاهده می‌شود: الف)بینامتنیت قرآنی خارجی، ب) بینامتنیت قرآنی داخلی؛ و هر دو نوع در عملیات بینامتنیت مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. در تحلیل بینامتنیت قرآنی داخلی، نظریه تلقّی کار برد پیدا می‌کند، از سویی، در رمان‌های فلسفی نجیب محفوظ که شامل رمان‌های دزد و سگها، بلدرچین وپاییز، راه، گدا، گپی بر روی نیل، میرامار و بچه های محله ما هستند، دو نوع شخصیت خوب و بد از دیدگاه قرآنی مورد توجه قرار گرفته‌است؛ خوبان، أنبیای الهی هستند؛ و بدان، ستمگران تاریخ که هر دو توجه بشر را به خود جلب نموده و صفات هر دو به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته‌است.این رساله حاضر، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، بینامتنیت قرآنی را در آثار نجیب محفوظ مورد بررسی قرار داه‌ایم که از جمله نتایج آن، یک) کشف جنبه‌های پنهان شخصیت نجیب محفوظ؛ دو) آشکارسازی گرایش‌های اسلامی وی بر مبنای دلالت‌های قرآنی که در رمان‌های فلسفی‌اش به کار برده‌است؛ سه) بیان شیوه پرداختن وی به مشکلات جامعه؛ چهار) کشف چارچوب‌های نظری بینامتنیت؛ ته‌نشین‌سازی (ترسیب)، جایگزینی (احلال یا ازاحه) و تشویق (اقناع) در رمان‌های فلسفی‌اش؛ پنج) تبیین کارکرد معاصر قرآن کریم در آثار وی.

خلاصه البحث بالّلغه الفارسیّهبا نام و یاد خداوند متعال و صلوات بر محمد و خاندان پاکش، همانا که جامعه اسلامی در زمان حکومت بنی امیّه تجربه تلخی را چشید. و اگر انسانمسلمان تاریخ اسلامی نگاشته شده توسط برخی تاریخ نویسان مدافع بنی امیّه را مطالعه کند، وقایع تاریخی نوشته شده او را از مسیر و راه درستی که پیامبر آن را را به ارمغان آورده است، گمراه خواهد کرد. دستهای رشوه گیر و منتفع به مال و جاه، شکافی بزرگ را در تاریخ مسلمانان بوجود آورد که غیر قابل ترمیم است و جوامع دیگر نسبت به أمر ولایت. آنچه که انسانرا شگفتزده و متحیّر می کند، بودن مدافعینی از حکّامی چون حکّام بنی امیّه است، که هیچ دلیلی را برای آن نیافتیم جز اینکه، در فرهنگ مسلمانان عادت بر آن شده است. که از حاکم وقت دفاع شود، هر چه انجامدهد، خوب و بد، فرقی نمی کند زیرا که او حاکم است.از این رو می بینیم که حاکمان بنی امیّه با اینکه تعداد بیشماری از فرزندان پیامبر را به شهادت رسانده اند ولی باز به آنها امیرالمومنین گفته می شود و از طرف تاریخ نویسان مورد تحسین و تمجید واقع می شوند؛ و تا به امروز این عادت جاری است.لذا بر اندیشمندان مسلمان واجب است که نگارش تاریخ اسلامی خود را بازیابی کنند و در پی تصحیح نگاشته های غلط آن باشند. تا درهای انحراف بسته شده و آسمان اندیشه و تفکّر به روی خوانندگان باز شود. لذا با توجّه به اینکه در روز عرض اعمال انساننیازمند و مکلف به دوستی و محبّت اهل بیت علیهم السّلام است و با توجّه به خطاب خدای تبارک و تعالی در مورد محبّت فرزندان و اهل بیت پیامبر، که می فرماید: «قُل لا أَسَئلُکُم عَلیهِ اجراً إِلّا الْمَوّدَه فِی القُربی». ای پیامبر به آنها بگو که من در مقابل این رسالت، اجر و پاداشی را از شما نمی خواهم جز محبّت و دوستی اهل بیتم.که متأسفانه ذرهّ ای از محبّت اهل بیت، در وجود بنی امیّه، هیچ یافت نمی شود. وظیفه خود دانستم که به یاری خداوند متعال و به همّت اساتید محترم، پایان نامه خود را که موضوع انتخابی آن «ألوَلاء وَ البُراء فِی شِعر الِکُمیُت بَن زَیدِ الأسدی» است، مورد بحث و بررّسی و تجزیه و تحلیل قرار دهم و به نتایجی در مورد أثبات ولایت اهل بیت و شخصیّت أدبی والای کمیت بن زید اسدی دست یابم. پایان نامه خود را به سه بخش تقسیم کرده که به شرح ذیل است. بخش اوّل پایان نامه را به رویدادهای سیاسی و اجتماعی دوران حکومت بنی امیّه پرداخته‌ام و چگونگی رسیسدن آنها را به سلطه و تغییر سنّت پیامبر و شرایع دینی اسلام و در آخر کشتار و به شهادت رساندن اهل بیت پیامبر و همچنین شتم و سب و وصیّ پیامبر یعنی، حضرت علی (ع) را مورد بحث و بررّسی قرار دهم.یکی از مهمترین موضوعات این بخش چگونگی به خلافت رسیدن معاویه است. که چگونه توانست با کمک عثمان، حاکم سرزمینهای اسلامی از جمله شام و بعلبک و بلقاء شود و همچنین با استفادهاز لقب طائفه ای خود رضایت اهل شام را جلب کند. و برای خود سپاهی از اهل شام تجنید کند.معاویه با نیرنگ و کشتن و مسموم کردن، مخالفان خود از سر راه بر می داشت. و با این کار خود رسم و راه و روش یهودی را برای حکّام اینده بنی امیّه می‌نگاشت. تا اینکه آنها سیاست شوم آن را در قتل عام اهل بیت بکار گرفتند. و چه فجایعی را در تاریخ اسلام مرتکب شدند. گفتنی است که رسیدن بنی امیّه به سلطه، برنامه‌ای از پیش تنظیم شده توسط حزب سقیفه و بنی قریش است.در بخش اوّل موضوعات زیر را مورد بررسی و تحقیق قرار دادیم.بنی امیّه در قرآن کریم و در احادیث و اشعار عرب، صفات بنی امیّه و کارهای منافی با شرایع اسلامی، آنها چگونگی به قتل رسیدن عثمان بن عفّان، حکّام بنی امیّه و ائمّه اطهار در زمان بنی امیّه، به صورت گزرا و خلاصه ذکر شده‌اند.و امّا بخش دوّم پایان نامه را به زندگی سیاسی و اجتماعی و اعتقادی خود شاعر اختصاص دادیم. در فصل اوّل: قبیله و خانواده کمیت، تولّد او، نوجوانی و زندگی اش را مورد بحث قرار دادیم و گفتیم که قبیله بنی‌أسد یکی از شاخصترین قبیله‌ها از بین قبائل عرب می‌باشد، چرا که این قبیله بعد از ظهور اسلام، بزرگمردانی را نثار و فدای دین محمّدی کردند. که بزرگترین و پرشأن ترین مواقف آنها ایستادن در کنار امام حسین (ع) چه در جنگ و چه بعد از شهادت امام است. و به درجه اولین زائر امام حسین (ع) نائل آمدند.سپس شخصیّت ادبی و جایگاه اجتماعی او را به ارمغان گذاشتیم که از بین شعرای زمانه خود، بنا به استناد تاریخی، شاعرترین آنها بوده است. رویارویی او را با شاعر نامدار عرب، فرزدق و همچنین طرمّاح و حمّاد روایه، جوابهای ساکت کننده که دالّ بر درایت لغوی و ادبی شاعر و حضور ذهن اوست مورد بررسی قرار گرفت.در فصل دوّم این بخش وضع سیاسی حاکم زمان بنی امیّه را به چهار طرف تقسیم کردیم، 1- طرف اموی 2- طرف علوی 3- طرف عبّاسی 4- طرف یمانی. رابطه کمیت را با این چهار طرف مشخص کردیم، چگونگی دشمنی او را با طرف یمانی که به وسیله خالد قسری راه اندازی می شد، و همچنین دشمنی او را با هشام بن عبدالملک با افشاء کردن قصائد هاشمیّات کمیت اسدی توسّط خالد قسری صورت گرفت و منجر به دور شدن کمیت اسدی از صحنه شعر و ادب به مدت 20 سال شد که در نهایت شاعر با زرنگی و لباقت، و درایت لغوی توانست توجّه هشام بن عبدالملک را به خود جلب کند و رضایت او را کسب کند. و در به ثمر رساندن رساله خود کوشش کند. فرهنگ ادبی کمیت و منابع پر بار آن را یاد کردیم و گفتیم که از سه منبع، معرفت لغوی کمیت فزونی یافته است که در سروده‌های اشعارش نمایان و واضح است. 1- قرآن کریم 2- احادیث و روایات اهل بیت علیهم السّلام 3- دیوان شعر جاهلی.و گفته شده است که کمیت اسدی معرفت تاریخی و لغوی خود را از دو مادر بزرگ خود که در زمان جاهلیّت زندگی می کردند، فرا گرفته است.در آخر این بخش به عقیده اصلی و ایمان راسخ کمیت و ارتباط او با ائمهّ اطهار و نحوه به شهادت رسیدن او پرداختیم و به اثبات رساندیم که شهادت کمیت در راه عقیده و مکتب اصیل محّمدی بوده است. و علّت آن سرودن قصیده مذهّبه توسّط شاعر که برای ایجاد فتنه میان قبایل عرب که در براندازی حکومت بنی امیّه نقش بزرگی داشته است. و به سبب همین قصیده سربازان خالد قسری یمانی که قبیله یمنی آنها مورد هجو کمیت اسدی قرار گرفته بود به فرمان یوسف بن عمر، او را شهید کردند. مستهل فرزند کمیت می گوید: پدر تا آخرین لحظه ای که زنده بود یاد اهل بیت را بر سر زبان زمزمه می کرد.بخش سوّم پایان نامه که از دو فصل تشکیل می شود، فصل اوّل را به تجزیه و تحلیل باعثه های شعر و غرض‌های آن پرداختیم و گفتیم که کمیت از قالب شعر، دیگر شعراء، خارج می شود و طرح جدیدی را ارائه می‌دهد. آنها به آثار کهنه دیار محبوب می نگریستند، تا اینکه شعور و احساس و مشاعر آنها بر انگیخته شود و انگیزش شعر سرایی را در خود بوجود می آورند. امّا شاعر حماسه ما، قصیده متفاوت و با طرح جدیدتری مطرح می کند.شاید این به خاطر عشقی و محبّتی که نسبت به مکتب و عقیده خود داشت . زیرا که برخود می دانست که توجّه عموم مردم را به عقیده مذهبی خود جلب کند. و این یکی از پیشرفت های شاخص در شکل گیری قصیده عربی نو بود.می توانیم بگوییم که باعثه شعر کمیت در وحله اوّل، تولّی محّمد و آل محمد (ص) وبراءه از دشمنان آنهاست، جوانب و طرحهای دیگر شعر عربی را برای کامل کردن و فهماندن بیشتر قصائد خود به گوش دهندگان، مورد استفادهقرار می‌داد.کمیت اسدی برای قصیده ناب عربی ظاهری جدیدی که بهتر از شکل جاهلی آن بود ارائه کرد، و این مسئله در قصائد هاشمیّات کاملاً پیداست.از جمله غرضهای کمیت در شعر، وصف، غزل، حکمت و تأمّل، مدح و ذم که به طور خلاصه در پایان نامه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.از همه مهمتر مدیحه سرایی کمیت از محبّت صادقانه و روحی شاد و نورانی به نور هدایت اهل بیت علیهم السّلام سرچشمه می‌گیرد. کمیت اسدی در مدح و رثاء بنی‌هاشم طالب دنیا و مال و جاه نبود که این مسئله را در جوابی که به حضرت امام جعفر صادق (ع) داده است می‌توانیم دریابیم، که می‌فرماید: به خدا سوگند شما را برای دنیا دوست نداشته‌ام و اگر طالب دنیا باشم، به سراغ اهل دنیا می‌رفتم، أمّا شما را برای روز جزایم ذخیره کرده‌ام.در این حال امام می‌خواستند که هدیه‌ای به عنوان پاداش به کمیت اسدی به خاطر سرودن شعرش بدهد. امّا کمیت تکرار می‌کند: همانا که لباسهایی که با جسم مبارک و پاک شما در تماس بوده است، حاجتم می باشد.در فصل دوّم به شعر کمیت که مختصّ ولایت محمّد و آل محمّد و برائت از دشمنان آنهاست پرداختیم و توانستیم آن را در هفت جزء تقسیم کرده و شرح کنیم. در قسمت اوّل تعداد ابیاتی که در حقّ اهل بیت سروده شده است را مورد بحث و بررسی قرار دادیم سپس به هاشمیات کمیت اسدی روی آوردیم و در قسمت دوّم ابیاتی را که در حقّ پیامبر سروده شده است شرح دادیم سپس در قسمت سوّم و چهارم به أبیاتی که در مورد امام علی (ع) و ولایت برحقّش پرداختیم که از مهمترین آنها استدلال منطقی کمیت اسدی به روز غدیر و واقع نصب امام علی (ع) توسّط پیامبر (ص) از جانب حق تعالی است که می گوید:1- و یوم الدّوح دوح غـدیر خمّ