جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این نوشته حاصل پژوهشی است، نقادانه درباره کتاب امثال و حکم دهخدا که نگارندگان با هدف بررسی و برطرف کردن برخی از کاستی های این مجموعه به آن پرداخته اند. با این که امثال و حکم دهخدا، یکی از مهم ترین کتاب ها در زمینه امثال فارسی و یکی از منابع معتبر در تحقیقات زبان و ادبیات فارسی و پژوهش های مربوط به مثل شناسی تطبیقی است، باز به سان همه آثار قلمی خالی از نقص نیست و در مواردی به بازنگری و بازنگاری نیاز دارد.از جمله کاستی های این کتاب نداشتن مقدمه و تعریفی جامع از مثل، عدم تفکیک مثل، تمثل، تضمن مثل، جاری مجرای مثل و حکمت، نداشتن فهرست موضوعی، مطابقت نداشتن برخی از زیرمدخل ها با مدخل های مربوط به آن، عدم تفکیک امثال عامیانه از مثل های فصیح ادبی، وجود خطاهای فراوان چاپی و غیر چاپی، نداشتن شیوه ای یکسان در ارجاع ابیات و سخنان حکمت آمیز و نیاوردن نام گوینده یا ماخذ در بیشتر موارد، بی نظمی و عدم انسجام کتاب از نظر اسلوب و ساختار و نقل عبارت های منظوم و منثور بدون توجه به سائره بودن یا نبودن آنهاست.نگارندگان پس از بررسی این کتاب و با در نظرداشت نوشته ها و مقالاتی که در نقد این مجموعه به نگارش درآمده، به جمع آوری و بررسی این نواقص همراه با ذکر شواهد و نمونه های فارسی و عربی اقدام نموده اند.

عبارت شریفه «بعوضه فما فوقها» (پشه و فراتر از آن) یکی از عبارت های قرآنی است که فهم دقیق معنای آن، در دریافت گوشه ای از معارف قرآنی و مفاهیم کلام باری تعالی از این آیه کریمه، نقش بسزایی دارد. این عبارت از دیر باز موضوع بحث مفسران و مترجمان قرآن کریم بوده است. به نظر می رسد واژه «فوق» در آیه شریفه 26 سوره بقره در معنای متداول آن «بالاتر و بزرگتر» استعمال نشده است، بلکه با توجه به این که در مقام تمثیل است، در معنی متضاد آن یعنی «کمتر و پائین تر» به کار رفته است؛ بنابراین، با استناد به کتب لغت، نحو و تفسیر، و با عنایت به تفاوت های ظریف واژه های «ف»، «ما» و «فوق» از منظر زبان شناسی و نحو، همچنین با توجه به بافت سخن، برآنیم در پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی، نقد و تحلیل عبارت یاد شده از رهگذر بیش از 60 ترجمه از ترجمه های قرآن کریم، اعم از ترجمه های کهن و معاصر، منظوم و منثور، فارسی و انگلیسی پرداخته، مقصود این عبارت را مشخص کنیم.

«قرّه العین» از جمله ترکیب هایی است که در ادبیات عربی به ویژه در منابع دینی مانند قرآن و حدیث بسیار تکرار شده است. در زبان فارسی برای این ترکیب معادل هایی چون «خنکی چشم»، «روشنی چشم» و مانند آن در نظر گرفته شده است، ولی به نظر می رسد این ترجمه ها چندان گویای معنای مورد نظر این تعبیر نیست. بر این اساس در این مقاله، نگارندگان در جستاری گسترده با تکیه بر کتب معتبر لغت، و استناد به نمونه های نظم و نثر کهن عربی، و آیات و روایات و با توجه به نکات بلاغی و ویژگی های بافتی کلام، در باره معنی و کاربرد ترکیب «قرّه العین» در زبان عربی و ترجمه درست و گویای آن به زبان فارسی به بحث و بررسی پرداخته، نادرستی یا نارسایی برگردان های آن را به اثبات رسانده و برابر نهاده هایی برای آن پیشنهاد کرده اند.

خواجه نصیرالدین طوسی (597-627 هجری) درباره اخلاق دو اثر مستقل تالیف کرده است. یکی اخلاق محتشمی و دیگری اخلاق ناصری که پس از آن نگاشته است.هدف این مقاله بررسی مقایسه ای این دو کتاب است که این هدف با روش توصیفی تحلیلی محقق گشته است.به همین روی هر دو کتاب مورد مطالعه قرار گرفت و سپس تفاوت ها و شباهت های آن از نظر قالب، سبک و اسلوب نگارش و مضمون و محتوا بررسی شد.

در این پایان نامه که با یک « مقدمه » کوتاه در مورد تعریف ، انگیزه ، اهمیت واهداف موضوع وروش کار آغاز می شود بخشهایی از نهج البلاغه از نظرگاه دستور زبان عربی مورد بحث وبررسی قرار گرفته است. کسانی که به گونه ای با آهنگ دلنشین سخنان امیرالمومنان (ع) انسی دارند وزمانی نیز با نحوه اعراب همدم بوده اند ، جای خالی نهج البلاغه را در کتب دستور زبان عربی به خوبی احساس می کنند. « اعراب » یا « تطبیق قواعد نحو با نمونه های اصیل نظم ونثر عربی ونمایاندن نقشهای دستوری واژه ها وجملات موجود درآنها »، اغلب با مشکلاتی روبروست زیرا ممکن است در یک واژه یا یک عبارت چندین وجه اعرابی وبه تبع آن چندین معنی ، قابل طرح باشد ، از این روبازشناسی وجه صحیح اعراب ودر مواردی تعیین مفهوم درست گفتار نیازمند بررسی وتحقیق بوده که در این رساله به این مهم پرداخته شده است. براین اساس باید این پایان نامه را کوششی بدانیم در راستای بازشناسی ، عرضه وتبیین وجوه صحیحی از موارد مشتبه اعرابی در بخشی از نهج البلاغه ، که با نگاه نخست نمی توان نظری قاطع در مورد وجهی از وجوه اعرابی به آنها دست داد. در مورد ارزش وبایستگی این کار باید تاکید کرد که بهره گیری درست از مفاهیم والای گفتار ونوشتار پیشوایان دین به عنوان سرچشمه اندیشه واعتقاد مسلمانان وجهت دهنده نظام اجتماعی انان ، مستلزم آن است که نخست مفهوم صحیحی از آن سخنان برداشت شده باشد ، در این راستا نقش اساسی وتعیین کننده پرداختن به اعراب کلام وبررسی وجوه گوناگون آن در فهم دقیق معانی ودرک صحیح مفاهیم قابل انکار نیست. اهتمام به اعراب در حوزه قرآن پیشینه بسیار افتخار آمیزی دارد وصدها کتب مستقلا" ویا در ضمن مطالب خود به این امر پرداخته اند ولی در زمینه اعراب نهج البلاغه تاکنون کتاب مستقلی نگاشته نشده واین رساله نخستین اثر تحقیقی مستقل است که به بررسی این موضوع در بخشی از نهج البلاغه دست یازیده است . در این رساله در حدود 65 مبحث اعرابی مورد بحث قرار گرفته ودر ضمن آن دیدگاههای شارحان نهج البلاغه نقادی شده وشواهد ونمونه هائی برای موضوعات گوناگون نحوی نیز ارائه شده است.

«ما» یکی از مبهم ترین و متنوع ترین و پرکاربردترین واژگان عربی است. یکی از انواع آن «ما» موصوله است که برای ابهام زدایی آن از جمله یا شبه جمله ای به عنوان صله استفاده می کنند. گاهی عبارت صله با عبارت قبل از «ما» شباهت داشته، «ما» یا ضمیر راجع به آن برای هر دو عبارت، یکی از چهار نقش کلیدی: فاعلی، نائب فاعلی، مفعولی، یا مبتدایی را ایفا می کند. در این میان، نمونه هایی مثل «فیه ما فیه» وجود دارد که در آنها دو عبارت طرفین «ما» یکسان است. نگارندگان در این مقاله ضمن نام گذاری چنین کاربردهایی به «اسلوب معادله»، با توجه به نکات دستوری و بلاغی، به بازنگری در مفهوم آن پرداخته و پس از گزارش ترجمه نمونه هایی از آن در قرآن و حدیث و متون ادبی، ترجمه های قابل قبول را نمایانده اند.

صحیفه سجادیه یکی از متون دعایی مهم و زیبای اسلام است که علاوه بر مناجات پیشوای چهارم شیعیان، مطالب و مفاهیم بلند عرفانی نیز دارد. در بررسی و تطبیق مناجات صحیفه سجادیه با مناجات منثور فارسی، مشاهده می شود که پاره ای از مضامین این مناجات منثور، متأثر از صحیفه سجادیه است. در مقاله پیش رو، نتایج جستجوی نویسندگان در مناجات نامه های فارسی، با نظرداشت مضامین دعاهای صحیفه سجادیه، با سامانی نو عرضه شده است. در این پژوهش، با ارائه نمونه هایی بر مبنای روش توصیفی تحلیلی، نشان داده شده است که عارفان ایران زمین چگونه و چقدر، از نیایش های امام سجاد علیه السلام متأثر بوده اند.

در نوشتاری که با عنوان «استشهاد به نهج البلاغه در کتب متعبر نحوی» فراهم آمده، نگارنده پس از ارائه مقدمه ای درباره «استشهاد» و «شاهد» و گونه های آن و گزارشی از استشهاد به نهج البلاغه در کتب نحوی - و به طور خاص کتاب شرح رضی بر کافیه - یک نمونه از این استشهادها را که قاعده نحوی نسبتا مسلمی را به چالش فرا خوانده، مورد بحث قرار می دهد.