جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، با هدف تبیین ارتباط سیاست و سعادت در نظام فلسفی فارابی و تأثیر آن بر ملاصدرا تدوین و تنظیم شده است. به این منظور که؛ دو مولفه‌ی سعادت و سیاست و ارتباط بین آن دو، از جمله مفاهیمی هستند که در طول تاریخ، همواره مورد توجه بشر و فیلسوفان قرار گرفته‌اند، سیاست که بستری مناسب برای وصول به سعادت و کمال، ارزیابی می شود، بیشتر مورد توجه فیلسوفان سیاسی بوده است تا فیلسوفان غیر سیاسی. سعادت و سیاست در نظام فلسفی فارابی و ملاصدرا ، مبتنی بر هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و فلسفه‌ی سیاسی این دو فیلسوف بزرگ اسلامی، است، که راه را برای فهم بهتر حقیقت سعادت و سیاست در سرنوشت بشر، هموار خواهد کرد. فارابی نخستین فیلسوف اسلامی است که لقب فیلسوف سیاست را یافته است. بنیان فلسفه فارابی، به کارگرفتن راه‌های صحیح رسیدن به سعادت و برداشتن موانع وصول به آن بوده است. وی با طرح مدینه فاضله و جامعه آرمانی خود، سیاست را مهم‌ترین عامل برای تدبیر امور و نیل به کمالات مطلق می‌دانست زیرا؛ هدف از سیاست، درواقع، رسیدن به سعادت می‌باشد. در حوزه فلسفه‌ی فارابی، عوامل نیل به سعادت و ارکان اصلی سیاست ، تعقل، قوه ناطقه و عقل فعّال، است که به سعادت منتهی می‌شود. از این رو؛ فضایل اعم از نظری، فکری، اخلاقی و عملی، ابزار و وسیله‌ای برای نیل انسان به سعادت شمرده می‌شوند. فارابی دین ، فلسفه و سیاست را ماهیتاً یکی می داند؛ چراکه، منبع معرفت، فیض عقل فعّال، یعنی "فرشته‌ی وحی" و غایت، شناخت خداوند است. در ملاصدرا، معرفت عقلانی بر نظام سیاسی او سایه‌افکن بوده، و نقش محوری ایفا می‌کند و در پرتو عقل و وحی هدایت می‌شود. ملاصدرا سعادت را کمال واقعی بشر می‌دانست، که انسان به منظور رسیدن به آن آفریده شده است. وی جامعه‌ای را تکامل یافته می‌داند که در سایه‌ی احکام و شریعت الهی رشد کرده و به بالاترین درجه‌ی فضایل اخلاقی نایل شده باشد. ملاصدرا و فارابی، سعادت و سیاست، را کمال علی‌الاطلاق، ذات اقدس الهی می‌دانند و مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن اندیشه‌ی این دو فیلسوف، تفکر توحیدی آن‌هاست. زیرا؛ حاکمیت مطلق را از آن خداوند می‌دانند و هرگونه ولایتی چه تکوینی و چه تشریعی تنها به اذن او تحقق می‌یابد؛ بنابراین، آن‌ها یگانه قانون-گذار در عالم وجود را، خداوند می دانند و بر این باورند که در سایه‌ی رهبری انسان کامل و حاکمیت حکیمانه، نه‌ تنها امر معاش انسان‌ها سامان می‌یابد، و عدالت در حکومت برپا می‌شود بلکه، جامعه در پرتو رهبری معنوی از شرور و کثرت‌ها فاصله گرفته، و به سمت غایت و خیر حقیقی نزدیک‌تر می‌شود. خلاصه این-که، ملاصدرا بر نظریات فارابی در سعادت و سیاست، نکته جدیدی نیفزودند، بلکه، بیشتر به بسط و تفصیل مباحث مجمل فارابی همت گماشتند.

سید قطب الدین محمد نیریزی شیرازی از عرفای متأخر از صدرالمتألهین است. از وی آثاری در عرفان وحکمت و همچنین علوم مدرسی باقی مانده است که اغلب به نظم عربی هستند؛ در این کتب وی متعرض مسائل مهمی از حکمت الهی می شود، همچون عدم اشتراک لفظی ومعنوی وجود، رابطه بین حادث و قدیم، وجود ظلی ماسوا، عدم تشکیک در حقیقت وجود، تشکیک در مظاهر و مجالی، عینیت صفات حق با ذات، وحدت حقیقیه واجب و نفی وحدت عددی از ساحت حق و همچنین ایراداتی به بخش تصورات منطق نیز وارد می کند. و به این مباحث مبتنی بر احادیثی که در کتب معتبر شیعه وارد شده می پردازد. این رساله شامل سه فصل است، در فصل اول این رساله ابتدا به بررسی احوال وی بر پایه آنچه در آثارش آمده پرداخته می شود و سپس کتابشناسی توصیفی آثارش ارائه می گردد. در فصل دوم به آرای عرفانی وی بر اساس کتاب اصلی وی یعنی فصل الخطاب پرداخته می شود. این فصل شامل دوازده بخش است، در این بخش ها به اهم آراء او پرداخته می شود. سید نفی اشتراک معنوی از حقیقت وجود و به تبع آن نفی وحدت تشکیکی از آن همچنین نفی اشتراک لفظی از حقیقت وجود می کند، او رابطه حق وخلق را چونان ظل و ذی ظل می داند و برای تبیین آن به تمثیلی از ثامن الحجج تمسک می جوید، بعلاوه او از مخالفان منطق ارسطویی است و به بخش تصورات آن ایراداتی وارد می کند. در این تحقیق نظرات دیگران علی الخصوص صدرالمتألهین نیز آورده شده است. در انتها دو رساله کوتاه از وی که به نظر می رسید برای فهم نظراتش مهم است، با استفاده از نسخ خطی کتابخانه شاه چراغ(ع) و مجلس تصحیح شده است.

قرآن جوامع‌الکلم است و مخاطب آن انسان‌ها هستند؛ انسان‌هایی که گستره وجودی یکسانی ندارند. در برخورداری از معارف قرآن و بطون آن، شرح صدر، طهارت ظاهری و باطنی فرد نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند. سید جلال‌الدین آشتیانی کوشیده است رابطه مستقیمی بین مراتب وجودی انسانی و بطون قرآنی برقرار کند و نقش طهارت را در ایجاد این سنخیت نشان دهد. در این نوشتار می‌کوشیم با بررسی آثار مختلف او، این رابطه بین انسان و قرآن را، که مبتنی بر اصل صدرایی کثرت نوعی انسان‌ها است، روشن کنیم. در این راه از دیدگاه‌های حکمای معاصر نیز کمک گرفته‌ایم. سپس رابطه هر مقام از انسان (اطوار قلب) با بطن متناظر آن واکاوی می‌شود. آشتیانی قائل به اطوار هفت‌گانه قلبی است. وی شرط ورود به هر مرتبه را پاکی از مرتبه قبلی و اشتداد وجودی و تعالی مقام می‌داند. بنابراین، هر چه طهارت فرد بیشتر باشد دسترسی او به معارف و حقایق قرآنی بیشتر است، تا جایی که فقط انسان‌های کامل، که از طور هفتم انسانی بهره‌مند هستند و به اراده الهی به قله طهارت بار یافته‌اند، به تمامی حقایق و بطون قرآن احاطه دارند.