جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عدالت از شوون و مقومات وجود و محور زندگی انسان است . چه بدون آن نه دایره وجود به هم رسیدی و نه آدمیان زندگانی را در می‌یابند. بنیاد هستی و آدمی بر عدل سرشته شده است . و راه یابی انسان به سوی سعادت جز با انتخاب آگاهانه طریق عدل و قسط محقق نمی‌گردد. جامعه بشری نیز جز با قیام و بسط عدل قوام نمی‌یابد. در راه تبیین عدالت در طول تاریخ نظریه‌های متعددی ارائه شده که اغلب آنها به دلایلی چون تک بعدی، اعتباریت ، نسبیت گروی، کثرت گرایی اخلاقی، برخورداری از مبانی ضعیف یا فقدان مبنا و... عملا تبدیل به ابزار ایدئولوژیک نظامهای حاکم گشته‌اند. در اسلام، نیز، هر چند این مسئله به وضوح در کتاب و سنت طرح شده است . ولی در طول تاریخ با ورود به حوزه منازعات کلامی و فقهی و... به تدریج ابزار سلطه دستگاههای حاکم گردیده و همین امر باعث ایجاد رکو.د و انحراف در نگرش غالب مسامانان به مساله عدالت شده است . البته در نگرش شیعی، عدل به عنوان یکی از اصول دین و مرتبط امامت و رهبری جامعه و عصمت امام باعث خود انگیختگی و ظلم‌ستیزی شیعیان گردید ولی در این حوزه نیز بستری که توانست زمینه‌های لازم برای نظریه پردازی در باب عدالت را در درون خود فراهم آورد، حکمت سیاسی عدالت است . که با ابونصر فارابی تاسیس شد و بویژه در حکمت صدرایی جایگاه حقیقی خود را بازیافت و اندیشمندانی چون امام خمینی و شهید صدر در جهت شکوفایی آن همت گماشتند. حکمت سیاسی ما که در بنیان، ماهیت و محتوا اسلامی است با هدف قرار دادن سعادت حقیقی انسان و عبور او از مدینه برای رسیدن به آن، عدالت را به مثابه خط مستقیم و سیر اعتدالی ترسیم کرد که تنها راه رسیدن به سعادت است . بر همین اساس ما در این نوشتار با توجه به دیدگاههای اندشمندان مورد بحث به ارایه نظریه‌ای در باب عدالت پرداختیم که براساس مفاهیمی چون فطرت ، حکمت (بیان) و عدل وجودی شکل می‌گیرد. در این نگاه عدالت امری فطری-مدنی و در عین حال عینی-انسانی است که بر سه اصل اساسی (وجدان)، (عقل) و (آزادی) ابتناء می‌یابد. براساس این نظریه، عدالت به مفهوم اعتدال، تناسب توازن، وسطیت حقیقی، طریقه مستقیم و استقامت بر آن است و مساوات ، قانونی بودن، احقاق حقوق، رعایت شایستگیها و... از مصادیق آن تلقی می‌شوند. به علاوه در قالب چنین نظریه‌ای عدالت دارای مفهوم مطلق و غیرنسبی، ذاتی، غیرتاریخی، عقلانی و منطقی، غیر عقلانی، عام و فراگیر، واقع گرایان، آرمان جویانه و قابل اجراست . عدالت صفت حقتعالی (ذات و فعل)، مقوم کائنات ، خصوصیت انسان، خصلت و ویژگی جامعه و نهادهای اجتماعی، قانون، اخلاق، مدنیت تعلیم، و تربیت ، قضاء و غیره بوده، به علاوه امری طبیعی، تک بعدی،تک گفتاری، تک موضوعی، قرارداری و نسبی گرایانه نمی‌باشد. همچنین عدالت معیار و ملاک اولیه دین، شریعت ، قانون، فقه، حکومت و تمام اعتباریات زندگانی انسان است .

ضرورت پرداختن به مباحث مربوط به حوزه اندیشه امام خمینی (ره )در دوران پس از انقلاب شکوهمند اسلامی و بخصوص در این زمانه بر کسی پوشیده نیست امروزه بازکاوی اندیشه های مربوط به آن حضرت مارا در جهت پیشبرد انقلاب اسلامی و هدایت به راهی که آن حضرت به عنوان معمار بزرگ این انقلاب مد نظر داشته است یاری می دهد . آنچه پیش رودارید سعی و تلاشی است در توصیف وتبیین موضوع راهبردهای دفاعی و بنیانهای اسلامی آن و نوع نگاه خاص حضرت امام خمینی(ره)به این موضوع ، به عنوان یک فقیه سیاسی و رهبر انقلاب اسلامی وبنیانگذار جمهوری اسلامی و فرمانده کل قوا که در طول هشت سال از عمر کوتاه رهبری شان درگیر مسئله مهمی همچون جنگ تحمیلی بوده اند.مهمترین نکته در باب اندیشه دفاعی امام خمینی (ره ) رعایت دقیق احکام اسلامی براساس آیات وروایات و هدایت ساختار دفاعی جنگ براساس آن بود

نسبت سنجی بین خطبه شقشقیه وکلیت میراث پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و امیرمؤمنان علیه السلام، سنت فرهنگی اسلام را در قالب معرفت سیاسی امامت و ولایت پدیدار می­سازد. این داوری از آن رو اهمیت می­یابد که "خطبه ناتمام شقشقیه" را از سویی می­توان آیینه تمام نمای مهم­ترین تحولات سیاسی­ و اجتماعی­ دانست که نه تنها در جامع نهج­البلاغه که در کلیت میراث خاندان عصمت بازتاب یافته است و از سویی دیگر، می­توان آن را به مثابه تصدیق کننده راستین مسائلی دانست که زوایایی از فکر و فلسفه راستین زندگانی را در علم و عمل دینی- حکومتی امام علی علیه السلام ترسیم می­کند. بدین سان، درمسیر اولیه ارائه پاسخ به این پرسش که وجود تقارن معنایی وتناسب محتوایی در بین میراث فرهنگی امامj و خطبه سوم نهج البلاغه در خصوص آسیب شناسی حکومت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و تحولات جامعه عصر آن حضرت حامل چه پیامی است؟ امکان این فرضیه فراهم می­شود که امیرمؤمنان علیه السلام در اندیشه سیاسی و کنش­های سیاسی و اجتماعی خود دارای ملاحظاتی اساسی و تعیین کننده بود که از جهان بینی توحیدی، عقلانیت مدنی و درایت سیاسی آن حضرت ناشی شده و براساس "آموزه­های اسلام" مبتنی بر قرآن کریم و سنت پیامبر اکرمk قوام یافته و بیانگر نگاه متعالی و انسانی او به سیاست و رهبری جامعه و ارتباط صیانت ذات حضرتش با آن است. چنین فرضیه­ای رساننده این معناست که وحدت نظر و عمل در همه شئون اعتقادی و سیاسی امیرالمؤمنین جریان یافته و در قالب "سیاست متعالی" و"صیانت ذات"1 که بدون تردید مهم­ترین ارکان رهبری و حکمرانی راستین در یک جامعه دینی محسوب می­شود متجلی گردیده است. در مسیر اخذ این معنا روش تفسیری "هرمنوتیک عام" را به منزله چارچوب روشی این نوشتار برگزیده­ایم تا به واسطه آموزه­های شلایرماخر بتوانیم عمل تفسیر متن (خطبه شقشقیه) را در تبیین موقعیت زیست دینی- سیاسی گوینده آن، معطوف به شرایط زمینه­ای متن به کار گیریم.

نظریه‌پردازان منطق فازی با وجود شاخصه‌هایی چون عدم قطعیت، نسبیت و کثرت متغیرها، و نیز با پیشرفتی که در سال‌های اخیر در حوزه‌های گوناگون علوم و معارف داشته‌اند، مدعی ارائه نوعی روش جدید در راستای تبیین و رسیدن به نتایج دقیق‌تر در تحقیق هستند. بر این مبنا، می‌توان دریافت که پدیده‌های سیاسی امور ارادی انسانی‌اند و از آنجا که عدم قطعیّت و دخیل بودن متغیّرهای فراوان در این‌گونه امور و پدیده‌ها نقش دارند؛ بنابراین، بنیان‌هایی نظری که بتوانند از ‌یک‌سو این امور و فرایندها را به لحاظ زیربنایی تبیین کنند و از سوی دیگر، چهارچوبی منطقی برای حصول نتایج صحیح را فراهم آورند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. از این‌رو، در این نوشتار به موضوع کاربرد منطق یا نظریه فازی در علوم سیاسی توجه می‌شود. در این راستا، پس از معرفی مختصر منطق فازی و نگاهی کوتاه به مبانی معرفت‌شناسی آن، سعی خواهد شد تا چگونگی کاربرد آن در تبیین امور، پدیده‌‌ها و روند تصمیم‌گیری‌های سیاسی ارائه شود. درحقیقت، تلاش بر این است که براساس نظریه یا منطق فازی، نوعی نگرش جدید در باب معرفت سیاسی پیشنهاد شود و امور و تصمیمات سیاسی بر مبنای آن تفسیر شوند. پس با تولید نظریه یا ساخت چهارچوبی نظری است که واقعیت‌ها در درون آنها معنای تازه‌ای پیدا می‌کنند و در ادامه آن با نقد و بررسی صاحب‌نظران تکامل می‌یابند. منطق فازی نیز با ورود در حیطه علوم انسانی و مبنا قرار گرفتن آن در تشریح امور اجتماعی و سیاسی از این فرایند مستثنا نیست.

انقلاب اسلامی ایران در عصر تحول دانش بشری و جهانی‌شدن تحولی نو و جدید بود که مبتنی بر بنیان‌هایی انسانی، متعالی و ارزشی بود و ارزش‌هایی متعالی و انسانی را به بشر عرضه کرد. با توجه به تهدیدات جهانی، حفظ و بقای انقلاب اسلامی ‌و ارزش‌های آن مسئله­ای مهم برای جامعه امروز ما محسوب می‌گردد؛ بر این اساس، پرسش اصلی نوشتار حاضر این است که چگونه می‌توان به حفظ انقلاب و ارزش‌های آن همت گماشت و در جهت توسعه آنها کوشید. پاسخ این است که چنین اقدامی منوط به برخورداری از معرفت نظری و نظریه‌های راهگشاست که متکی بر مبانی ارزشی انقلاب اسلامی باشد. نظریه‌پردازی بر این مبنا باید بر مبنای بنیانی‌ترین ارزش‌های انقلاب اسلامی (توحیدمحوری، انسان‌گرایی، جهان‌شمولی، مردمی‌بودن، غایت‌گرایی، فطرت سلیم بشری، بیداری و قیام لله، استقلال، عزت نفس و ستم ستیزی) شکل گیرد تا بتواند راه حفظ و بقای ارزش‌های انقلاب اسلامی وبازشکوفایی تمدن اسلامی – ایرانی را هموار نماید

از موضوعاتی که در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) قابل توجه است، وحدت اسلامی است، از آنجایی که این مفهوم می تواند مورد بازخوانی، قرائت و تفسیر خاصی قرار گیرد و در هر گفتمان خاص، معنایی خاص به خود داشته باشد، لذا مهم تر از هر چیز ماهیت آن در زبان و اندیشه اندیشمند و نظریه پرداز مدافع آن است اما درک چیستی و ماهیت هر امری پیش از هر چیز به ویژگی های معرفتی، هستی شناسانه و ارزشی وابسته است که بدان معنا می دهد. فرضیه اساسی ما در این پژوهش بررسی دیدگاه گفتمانی درباره ماهیت وحدت و همبستگی از دیدگاه حضرت امام خمینی است. و سوال اصلی ما در این نوشتار این است که وحدتی که امام آن را به عنوان یک واجب الهی، امر مقدس و ضرورتی عقلی و شرعی نام می برد؛ دارای چه ویژگی های عقلی و نظری یا ارزشی و جهان شناسانه ای است؟ چرا که ویژگی های هر چیز در کل بیان کننده چیستی حقیقی آن است. بدین معنی که واقعیت وجودی آن را می سازند و شکل می دهند. مهم ترین صفات و خصایل وحدت اسلامی با توجه به آثار و اندیشه امام خمینی (ره) عبارتند از: توحیدباوری و اعتصام به حبل اله، مصلحت باوری عمومی و توجه به منافع عامه انسان های مسلمان، مکتب باوری یا توجه به مصلحت اسلام و شریعت، وحدت باوری یا تاکید بر اهمیت و جایگاه همبستگی اسلام و... که در اندیشه امام از جایگاه خاصی برخوردار می باشند.

بررسی دین از هرمنظری، بی‌‌‌گمان رابطه‌ای بسیار موسع با «وجود انسان» دارد و از دو منظر ذات‌شناسی نیاز آدمی به حضور و سیطرۀ خداوند و معرفت‌‌‌‌‌‌شناسی آدمی از فهم دین، اهمیت خود را باز می‌‌‌کند، اما از آن‌جا که طرح مقولۀ دین، قطع‌نظر از مؤلفه‌های انسانی تأثیرگذار، امری است که با تکیه بر آن به‌وضوح نمی‌‌‌توان به تبیین رابطۀ دین با خشونت‌‌گرایی دست یافت، از این‌رو، سؤال اصلی نوشتار این است که رابطۀ دین با خشونت‌‌‌گرایی از منظر ذات‌‌‌‌‌‌شناسی انسانی و معرفت‌‌‌‌‌‌شناسی چگونه قابل تبیین است؟ در پاسخ، فرضیه ما متوجه دو عنصر اساسی انسانی دین یعنی عقلانیت و فطرت است. یافته‌های پژوهش که با روش تحلیل کیفی محتوایی و رویکرد تحلیلی- تبیینی ومتکی بر روش کتابخانه‌‌‌ای جمع‌آوری داده‌‌‌ها به‌دست آمده است، بیانگر آن است که دین مشخصاً بخشی تفکیک‌ناپذیر از وجود انسان است و عقلانیت و فطرت سلیم انسانی دو رکن اصلی آن را تشکیل می‌‌‌دهند. در نتیجه، از هر نظر با خشونت‌‌گرایی واجبار و تحمیق، رابطۀ امتناعی داشته و تنها با گرایش ناب عقلانی و فطری انسان محقق می‌‌‌شود و در تحقق، از انواع خشونت، ارعاب و اجبار و تروریسم - در هر سطحی - بی‌نیاز است.

نسبت دین و سیاست در اندیشه سیاسی امام خمینی و تحول گفتمانی آن در سه دوره زیستی متفاوت بررسی شده است و تضاد های ساختاری آن ذیل سه گفتار(گفتمان)مشروطه خواهی انقلابی گری و نصلحت جویی برجسته شده است