جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه پر اهمیت «مهدویت» در میان مسلمانان جهان و خاصه شیعیان ، ایجاب می کند که این مسئله از زوایای گوناگون مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. نظرات و آراء اندیشمندان غربی درباره مهدویت یکی از مقولات شایسته بحث در این حوزه می باشد. پس از شکل گیری مطالعات شرق شناسی در مقطع زمانی بعد از رنسانس؛ دو موضوعِ دین اسلام به عنوان کامل ترین دین و نبی اکرم (6) به عنوان ختم المرسلین مورد توجه مستشرقان قرار گرفتند. فراگیری دین اسلام و حوزه های مختلف آن، مقولات متنوعی را برای تحقیق و پژوهش شرق شناسان فراهم آورد. با گذشت زمان و در پی بروز برخی تحولات تاریخی، کانون توجه شرق شناسان به موضوع «مهدویت» نیز جلب شد. مستشرقان در تحقیقات خود پیرامون مهدویت به منابعی مراجعه کردند که از نظر صحت با منابع اصیل اسلامی و شیعی تفاوت معنی داری داشتند. آنها با بررسی فرقه های دروغین و افراد مهدی نما ، از راه صحیح تحقیقات خارج شدند. بالطبع این گونه تحقیقات ، آنهم از جانب کسانی که از کمترین اعتقاد درونی نسبت به مهدویت بی بهره بودند ، نتیجه ای جز انحراف از مسیر اصلی به بار نمی آورد. لذا ، در این تحقیق تلاش می شود شناخت کلی پیرامون دیدگاه های دو شیعه شناس به نام های «برنارد لوئیس» و «مارشال گودوین سیمز هاجسن» در زمینه مهدویت به عمل آید. این دو اندیشمند معاصر ، از مستشرقان با سابقه در انجام تحقیقات و پژوهش در مورد شیعه می باشند. تالیفات آنها در موضوع فرقه اسماعیلیه ، نشان از علاقه مندی مشترک آنان نسبت به تشیع دارد. با لحاظ نمودن برجستگی این دو اندیشمند در عصر خود و الگو قرار گرفتن آنان می توان حدس زد که حتی اندکی انحراف در عقاید آنان می توانسته موجب گمراهی بسیاری از محققین بعدی بشود. در این پایان نامه ضمن بررسی دیدگاه های آنها در مورد مهدویت ، انحرافات و کژاندیشی های آنها در این زمینه ریشه یابی و علاوه بر آن علت بروز انحراف نیز مشخص می شود. در نهایت هم با مراجعه به منابع شیعی و در نظر گرفتن اعتقادات شیعه دوازده امامی ، به شبهات آنان در مورد مهدویت پاسخ لازم داده خواهد شد.

امام سجاد(ع) (95-38 ه.ق.) ,چهارمین پیشوای شیعیان در سالهای 61 تا 95 ه.ق. بوده است.در این سالها, پس از واقعه کربلا ، اختناق وفشارسیاسی برجامعه مسلمین مستولی بود.بعلاوه ستمگریهای خاندان اموی(مانند واقعه حره) بر شدت اختناق می افزود. امام سجاد (ع) وشیعیان به پیروی از ایشان ( متناسب با اوضاع زمانه )روشهای ارشادی خود را در سه محور سیاست ، فرهنگو جامعه برای حفظ و تقویت بنیادهای شیعه پی ریزی و اجرا کرد. در صحنه سیاست خاندان اموی با خشونت ، تکبر و یک جانبه گرایی( که حاصل اندیشه های جاهلی و تعصبات قبیله ای بود ) چنان بر جامعه عراق و حجاز سخت گرفت که ناگزیر ، برخی از بزرگان همچون عبداله بن حنظله ، عبداله بن زبیر از حجاز و مختار ثقفی و سلیمان بن صرد خزائی از شیعیان عراقسر به شورش و قیام برداشتنددرحالیکه شیعیان آماج تند ترین حملات بودند. هرچند که تلخی واقعه کربلا و حوادث پس از آن به همراه کناره گیری ظاهری امام ( بدلیل تقیه سیاسی و نقش پنهان آن حضرت) از عرصه سیاست سبب شده بود که کمتر متعرض شخص امام شوند ، در عین حال امام همواره جایگاه امامت و خاندان پیامبر(ص)را در قالب دعا و نیایش و اعمال خویش به جامعه یاد آور می شد.در عرصه فرهنگ فعالیت امام وشیعیان بسیار جدی و چشمگیر بود. چه با منع رسمی نگارش حدیث توسط خلفا دایره آگاهیهای دینی مسلمانان چندان تنگ شده بود که پس از 70 سال بخش قابل توجهی ازاحادیث نبوی از خاطرهامحوشده بود.همزمان حکومت اموی با ترغیب عالمان مزد بگیر و راویان جاعل در توجیه اعمال و رفتار خویش وتحریف اسلام و مبانی علمی وشیوه های عملی، نظرات و ایده های خود ساخته را جایگزین می کرد، طرح و ترویجاندیشه جبر ، ارجاء و نسبت دادن عقاید انحرافی و موهوم به اسلام و فرقه سازی از جمله این موارد بود .امام سجاد (ع)بیشتر در قالب دعا در اماکن عمومی و در قالب آموزش و درس دراماکن خصوصی و میان اصحاب، با انحرافات مبارزه می کرد. ایشان شاگردانی همچون ابوحمزه پرورید که بعدها بالندگی فرهنگی و تشکیل جامعه شیعیان را با مختصات سیاسی،عقیدتی،فقهی در عصر صادقین(ع)موجب شد.در عرصه اجتماع نیزجریان شیعی به رهبری امام سجاد (ع) برای مبارزه با فساد (که حتی در مدینه النبی(ص) بسط یافته بود) تلاشهای فراوانی کرد. ایشان با پدیده شوم برده داری و تبعیض نژادی و رفتارهای غیر اسلامی با بردگان و زیر دستان و خشونت و رفتارهای متکبرانه با مردم و فرو دستان مقابله کرد، که هر یک ازاین اقدامات فصلی سترگ در تربیت جامعه ، بستر سازی و هویت سازی و شکوفایی تشیع در عصر صادقین (ع)گردید .

اين رساله با موضوع ويژگي هاي اجتماعي - فرهنگي شيعه در عصر غيبت صغري درصدد تبيين و تشريح دقيق تر اوضاع اجتماعي - فرهنگي شيعه در آن عصر با استفاده ازمنابع كهن و اصيل و معتبر از آن جمله كتاب كمال الدين و تمام النعم ة، شيخ صدوق والغيبة، شيخ طوسي، اصول ك افي، كليني المقالات و الفرق، سعد بن عبدالله اشعري، تاريخيعقوبي، احمد بن ابي يعقوب، تا ريخ طبري ، محمد بن جرير طبري، الكامل في التاريخ ، ابناثير، مقاتل الطالبيين، ابوالفرج اصفهاني با روش مطالعه كتابخانه اي و كنكاش در آثاردانشمندان صاحب نظر م يباشد.اين رسا له با هدف شناخت جهات مختلف اوضاع اجتماعي - فرهنگي دوران غيبتصغري به سوالات اساسي زير پاسخ دهد.نقش امام مهدي (عج) و نواب خاص آن حضرت براي عبور از بحران خط ي ر دورانغيبت صغري چگونه بوده است؟مشكلات و مسائل اجتماعي- فرهنگي شيعه در آن عصر چه بوده است؟خلفاي عباس ي فشار و اختناق بي سابقه اي بر جامعه به ويژه نسبت به شيعيان حكمفرماكردند.در عصر غيبت صغري شيعيان در شهرهاي مختلفي زندگي مي كردند . اما در شهربغداد بخاطر حضور نائبان خاص حضرت مهدي (عج) نوعي مركزيت علمي و اجتماعيبراي جامعه شيعه پديد آمد . خاندان ها و شخصي ت هاي علمي شيعي در گسترش مسائلاجتماعي و فرهنگي تشيع نقش بسزايي داشتند و با تمام توان در مقابل هجوم فرهنگي وشبهات كلامي و فقهي گروه هاي مخالف ايستادند؛ گسترش نفوذ عالمان در بين شيعيان،يكي از عوامل بسيار مهم عبور شيعه از بحران غيبت امام معصوم بود.جامعه ي شيعه كه در آغاز غيبت صغري به سبب جو سياسي حاكم دچار وضعيتدشوار و بحراني گرديد با تدبير و عملكردهاي آگاهانه امامان و عالمان شيعه از ايناوضاع نابسامان رهايي يافت.

سنت رسول اکرم?، به‌عنوان آخرین ذخیره انبیاء الهی، همواره نزد مسلمانان کامل‌ترین الگوی انسانی است. این موضوع، هم براساس تأکید و سفارش خداوند در قرآن مبنی بر الگوی حسنه از بُعد نظری، و هم بنا به بروز عملی آن در سیر? پیامبر? و سفارش معصومان بوده است.اما این سنت در دوران خلفا دچار تغییراتی شد و به دنبال این تغییرات، مشکلات عدیده‌ای نیز با خود در بستر جامعه ایجاد کرد که موجب تغییر ساختار جامع? اسلامی و نارضایتی عموم مسلمانان و اکثریت اصحاب پیامبر? در جامعه شد، تا این‌که تود? مردم به سرکردگی اصحاب پیامبر? بر علیه خلیف? سوم قیام کردند و او را به قتل رساندند.اکنون آن‌چه مهم به نظر می‌رسد این است که پس از رحلت پیامبر? چه تغییرات و انحرافاتی در ابعاد حکومتی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی جامع? اسلامی رخ داده است؟مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد، پس از رحلت پیامبر تغییرات و انحرافاتی در سنت نبوی در ابعاد حکومتی، اقتصادی، قضایی و فرهنگی پدید آمد و موجب نابسامانی‌هایی نیز در اوضاع جامعه شد.امیرالمومنین علی? به‌عنوان یگانه وصی برحق پیامبر و اصلی‌ترین پاسدار سنت نبوی، از دوران خلفا شاهد این تغییرات و تحریفات بود و آن‌ها را با تمام وجود لمس ‌می‌کرد ایشان با تصمیمی آرمانی و عزمی جدی بنای بازگشت به سنت نبوی را سرلوح? تمامی شئونات حکومتی خویش قرار داد تا سنت فراموش‌شده را دوباره احیا کند و به جامعه بازگرداند.امام در تبیین افکار خویش در ابتدای حکومت، به افراد جامعه اسلامی فرمود: همانا موضع من نسبت به رسول خدا? پس از رحلت او، همچون موضع من به روزگار زندگی اوست. من شما را به راه و روش پیامبرتان خواهم بُرد و به آنچه فرمان داده شده‌ام در مورد شما عمل خواهم کرد.امام با جدیت و دقت نظر تلاش کرد، جامع? زمان خویش را منطبق بر آرمان‌های نبوی پی‌ریزی و احیا کند. و این امر را در تمامی زمینه‌های اجتماعی و ابعاد حکومتی در حد امکان و توان خویش تبیین و اجرا کند.بنابراین، امام? با رویکردی جامعه‌گرا نسبت به سنت پیامبر?، تمامی اعمال، رفتار و گفتار خویش را منطبق با آن قرار داد و به تهییج و تشویق افکار و افراد جامعه به بازگشت به سنت نبوی پرداخت. بدین‌گونه نسل جدید و نوپای‌ تازه‌مسلمان و موالی را با پیامبر? و سیر? ایشان آشنا کرد و فرهنگ نبوی را دوباره در جامعه گستراند.ایشان با تغییرات و دگرگونی‌های زیادی در جامعه روبه‌رو بودند، اما این موارد امام را از تصمیمش باز نداشت؛ هرچند عده‌ای از احزاب و گروه‌های سیاسی به شیو?‌ امام در برقراری سنت نبوی در جامعه معترض بودند و در برابر امام موضع خصمانه گرفتند و جنگ‌های طاقت‌فرسایی را به ایشان تحمیل کردند امام هرگز در مقابل این افراد، زیاده‌خواهی‌ها و کج‌رفتاری‌هایشان پای پس نکشید و تا آخرین حد توان در برابر آنها ایستاد و هم? آنها را به عقب راند.امام با تمام توان کوشید با اقدامی انقلابی و عزمی راسخ، تغییرات و بدعت‌های به‌وجودآمده را کنار زند و شیوه و سنت پیامبر? را به جامعه بازگرداند.تحقیق حاضر یک تحقیق تاریخی مقایسه‌ای می‌باشد که به شیو? کتابخانه‌ای و با استفاده از کتاب‌ها و منابع دسته اول شیعه و اهل سنت، جمع‌آوری گردیده است.از ویژگی‌های این تحقیق، بررسی مقایسه‌ای آن می‌باشد، که مطالعه‌ای جامع دربار? موضوعات مختلف حکومتی در ابعاد اجتماعی می‌باشد، که در طی پنج دوره حکومت متوالی از زمان حکومت حضرت رسول? تا زمان حکومت امیرالمومنین? را در برمی‌گیرد.

بسترسیاسی،اجتماعی و علمی فراهم شده در آغاز غیبت کبری موجب می شود که این مقطع سر آغازی باشد بر شکوفایی فکری در عالم تشیع ، حاکمیت آل بویه در بخش وسیعی از عراق و ایرانو حکومت های محلی دیگری که گرایش های شیعی داشته اند فرصتی مغتنم در اختیار علما و دانشمندان شیعه قرار می دهد. فقها و محدثانی که تحت تعلیم ائمه اطهار (ع) برای هدایت جامعه در دوره غیبت شایستگی پیدا کرده اند با استفاده از این فضای باز سیاسی و درک ضرورت تدوین کتب حدیثی شیعه به صورت یکدست به تألیف مهمترین کتب حدیثی مبادرت می ورزند. کتبی که در پرتورحلات حدیثی بسیارعلما و دانشمندان و مناظرات و مباحثات متعدد باصاحبنظران سایر فرق ومذاهب نگاشته می شوند.در این راه موانع متعدد و مختلف پیش روی علمای شیعی جزء به اقتدار هر چه بیشتر ایشان نمی انجامد، تحیر و حیرت مردم پیرامون اصل غیبت و حواشی آن، بروز دهها فرقه مختلف میان شیعیان و فشار اهل سنت بر ایشان، بروز مسائل مستحدثه فقهی، کلامی و حدیثی در حوزه های فردی و اجتماعی برخی از این موانع و سختی ها است.مجاهدت علمای شیعه در شهرهای مهم علمی آن زمان یعنی قم وری و بغداد به افزایش این اقتدار علمی می افزاید. حضور عالمانی مثل شیخ صدوق صاحب کتاب ارزشمند من لایحضر الفقیه و مرحوم کلینی صاحب اثر بی بدیل اصول کافی در این برهه در کنار صدها فقیه و محدث دیگر موجب مدرسه حدیثی قم وری می شود. یکدست بودن مذهب شیعه در قم فضای رشد علوم اسلامی و تدوین احادیث ائمه را فراهم می کند. حضور خاندان های شیعی در قم میل مهاجرت سایر علما از سرتا سر بلاد اسلامی به این شهر را بر می انگیزد. ری نیز در پرتو حمایت دستگاه حاکمیت و بویژه زمان حاکمیت صاحب بن عباد وزیر بویهی علما و دانشمندان شیعه توانستند فضای غالب بر مدرسه فقهی و حدیثی ری را به خود اختصاص بدهند و این شور علمی که در پرتو تأثیر پذیری و ارتباط تنگاتنگ علمی با مدرسه حدیثی قم به وجود آمده بود، جاذبه ای فوق العاده برای رحلات حدیثی دانشمندان به این شهر بود.حدیث-ری-شیعه-غیبت کبری-فقه-قرن چهار هجری-قم

پژوهش حاضر که با روش تاریخی و توصیفی انجام شده است، هدف اصلی آن بررسی تاثیرزمینه های تاریخی و سیاسی بر روند فعالیت های علمی حضرت امام جعفر صادق (ع) است. بر اساس مطالعات انجام شده، با وجود آثار و تحقیقات زیادی که در زمینه ابعاد مختلف زندگی امام صادق (ع) تالیف شده، اما تقریباَ در هیچ کدام به تاثیر سیاست بر گسترش علوم در دوره امام صادق (ع) پرداخته و توجه نشده است، از این رو در این تحقیق این ضرورت حس شده و به آن پرداخته شده است.مهمترین یافته های این پژوهش (بر پایه فرضیه های تحقیق) به قرار زیر است:دوران امامت امام صادق(ع) با فراز و فرودها و اوج و حضیض هایی مقارن بوده است. از مختصات بارز این دوران می توان به موارد زیر اشاره کرد: •