جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در مباحث کلامی معروف است که اصول دین اسلام عبارت است از: توحید، نبوت و معاد؛ شیعه بنا به انحرافی که در مسیر حقیقی اسلام صورت گرفت، دو اصل به نام های «عدالت» و «امامت» را به آن اصول، اضافه کرد. از آنجا که این دو اصل، اصول ممیزه شیعه نسبت به دیگر مذاهب اسلامی است، از آن دو به «اصول مذهب شیعه» یاد می کنند. علامه ابن شهر آشوب ساروی با توجه به قرار گرفتن در روزگاری که از هر جهت بر شیعه سخت می گرفتند و حتی بی حرمتی به مکتب اهل بیت علیهم السلام را روا می دانستند، سعی کرد این دو اصل اساسی شیعه را دوباره احیا و از آن دفاع کند. تحقیق حاضر درصدد تبیین ضرورت اصول مذهب شیعه (عدالت و امامت) از نگاه ابن شهر آشوب است. هدف اصلی آن معرفی مبانی نظری اندیشه ابن شهر آشوب در اثبات عدالت و امامت با دو رویکرد عقلی و نقلی است. روش و پژوهش پیش رو، مانند اغلب پژوهش های علمی در حوزه دین، کتابخانه ای و به نوعی متن محور است و به خاطر ماهیت بحث، بیشتر جنبه گزارشی و توصیفی دارد، گر چه از تحلیل به ویژه در بخش استدلال ها خالی نیست. پیوند دادن منطقی میان بخش های پراکنده آثار موجود ابن شهر آشوب با یکدیگر جهت القای بیان واحد، استخراج نگاه متفاوت ابن شهر آشوب در مواجهه با برخی مسایل مورد بحث و نیز حساسیت دین مدارانه و پردازش عالمانه علامه نسبت به مسایل اختلافی شیعه با دیگر مذاهب اسلامی از یافته های تحقیق حاضر به شمار می آید.

امر به معروف و نهی از منکر از جماه فرامینی است که شرع مقدس اسلام بمنظور کنترل و نظارت همگانی بر رفتارهای اجتماعی و فردی بر آن پای فشرده و آن را بسیار مهم و حساس توصیف کرده است . این مهم در حوزه های متعددی از علوم اجتماعی قابل بررسی و تدقیق است که شاخه های مختلف ارتباطات اجتماعی ،فرهنگ شناسی ، روان شناسی فردی و اجتماعی و حتی علوم سیاسی از مهمترین آنهاست . بی توجهی به ابعاد متفاوت و گاه بظاهر متضاد این فرضیه اجتماعی بی تردید سبب مغفول ماندن فلسفه ، اهداف و مکانیزمهای مناسب آن و در نتیجه فقدان کارایی در نظر گرفته شده بای آن میگردد . امر بمعروف و نهی از منکر همچون سایر پدیده های اجتماعی که موضوع آن موجودی زنده ، هدفدار، هوشمند و با اراده بنام انسان است باید با عنایت جدی به حواشی و سایر ابعاد زندگی فردی و اجتماعی آدمی صورت پذیرد و به موضوع خود یعنی انسان بعنوان یک کل قرار گرفته در کلی دشگر شامل گروه و اجتماع و داشته ها و آموزه های فردی و اجتماعی و نیز احاطه شده توسط بسترهای موجود و سنتها و ارزشهای حاکم و غیر حاکم بنگرد در غیر این صورت صرفا" و حداکثر در نقش قوانین موضوعه خشک حکومتی عمل خواهد کرد و تنها بر زندگی و رفتار ظاهری انسانها و آنهم تا زمانی که ابزارهای امر بمعروف و نهی از منکر یعنی آمران و ناهیان باقی باشند تاثیر خواهد گذارد ، تاثیری که ضمانتی بر نهادینه و درونی شدن آن نیست . اگر چه هر کنش و واکنشی با موضوعیت انسان و رفتارهای انسانی به تبع مختصات و ویژگیهای پیچیده آدمی دچارپیچیدگیها و ظرافتهای خاص میگرد و با نگاههای ساده انگارانه یک یا چند بعدی نمیتوان به تفسیر و تعلیل و تحلیل و از همه مهمتر تعیین رفتارهای انسانی پرداخت لیکن در نظر داشتن ابعاد و عنایت به همینن پیچیدگیها میتواند ما را از استنتاجات و فرمولهای ساده و سطحی بازدارد . دست کم در مقام بررسی علمی و دقیق فرایض و وظایف اجتماعی همچون امر بمعروف و نهی از منکر جامع نگری و پرهیز از ساده نگری و ساده انگاری از اولیات است و فارغ از مکانیزمهای اجرایی ضروری توجه عمیق به فلسفه، تعاریف ، مفاهیم و اهداف برای دستیابی به الگوهای اجرایی مناسب و کارآ ضروری و لازم است . با توجه به ضرورتهای فوق الذکر و مسائل خاص اجرای دستورات اجتماعی دینی همچون امربمعروف و نهی از منکر در جامعه ایران که فرض بر آن است که هدف عمل بر مبنای الگوها و روشهای حکومت دینی میباشد ضروریا است علاوه بر بررسیهای جداگانه در خصوص تاثیر شرایط اجتماعی خاص و دوره های گذار بر رفتارهای اجتماعی و فردی ، رفتار افراد براساس اوامر و نواهی سایرین نیز در بسترهای علمی بررسی شود . از جمله این بسترها که رفتارهای انسانی را تفسیر، تحلیل و حتی پیش بینی می نماید حوزه روان شناسی فردی و اجتماعی است . در این بستر یک اصل مسلم فرض می شود و آن عبارت است از اینکه رفتار مورد نظر یا مطلوب انسانها برآیندی از نگرشها و باورهای آنان است که بر اثر علل و عوامل مختلف شکل گرفته و آنان را به پرد اختن و یا خودداری کردن از برخی اعمال وامیدارد . نحوه شکل گیری نگرشها و باورها، عوامل تاثیر گذار بر آن ، میزان دخالت و سهم واقعی آن در رفتارهای ارادی و غیر ارادی ، و در نهایت جایگاه مکانیزمهای کنترلهای بارز اجتماعی نظیر امر به معروف و نهی از منکر در نگرشها و باورها در حوزه روان شناسی فردی و اجتماعی مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد. در این پایان نامه موضوع امر بمعروف و نهی از منکر از منظر دانش روان شناسی مورد بررسی قرار گرفته است . پیش از این بررسی تطبیقی ضروری است اساسا" مقصود شرع مقدس از مفاهیم امر و نهی و نیز معروف و منکر دانسته شود . این مساله میتواند تا حدودی نمایانگر اهداف کوتاه مدت ، میان مدت و دراز مدت تشریع این فرضیه بسیار مهم باشد . از این رو نخست واژه ها و مفاهیم مذکور از دیدگاه قرآن و حدیث و نیز علم اصول بررسی و تعریف عملیاتی شده است . سپس حوزه های مختلف دانش روان شناسی از قبیل شخصیت ، رشد ، انگیزش و هیجان ، یادگیری و بطور ویژه روان شناسی اجتماعی بررسی و مفاهیم و مسائل مرتبط با امر بمعروف و نهی از منکر در این بررسی باز تعریف شده است . از این رهگذر و منظر آیات و روایات مربوط به این فرضیه نیز مورد مطالعه دوباره قرار گرفته است . نگاه این پایان نامه نگاهی تطبیقی به مفهوم انطباق بخشیدن مصنوعی به مفاهیم و آموزه های امر بمعروف و نهی از منکر با مباحث روان شناسی فردی و اجتماعی و دستکاری در مفاهیم مذکور نیست بلکه هدف نخست بازیافت و دریافت مجدد مقاصد شرع مقدس از تاکید بر این فریضه و سپس نگاه دوباره به اصول و نظریه ها و مکانیزمهاو یافته های روان شناختی است که دستیابی به مقاصد فوق الذکر را تسهیل می سازد . امید است نگارنده توانسته باشد این واقعیت را برجسته نماید که عمل به اصول مسلم دینی و فقهی نیز بدون تعمیق و توجه به مبانی علمی اصول یاد شده بسادگی محقق نخواهد شد .