جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده زمانی که سوت قطارها، زنگ تلفن‌ها و روشنایی لامپ‌ها مجالی برای مردم قرن نوزدهم برای شک دربارۀ علم جدید و فواید فناورانه آن باقی نگذاشته بود، نیچه آن را به چالش ‌کشید. او با نقد این تصور که جهان طبیعت به‌گونه‌ای تنظیم شده است که با «قواعد» یا «قوانین» علمی ما مطابقت داشته باشد، اصلی‌ترین بنیان علم جدید را زیر سؤال ‌برد. او همچنین با نقد اصل علیّت که برای فهم علمی جهان بسیار ضروری است، نقد خود را عمق ‌بخشید. البته تفاوت‌های مهم و ظریفی میان نقد وی از مفاهیم «قانون» و «علیت» در آثار دورۀ اولیه و میانی نیچه و آثار دورۀ نهایی‌اش وجود دارد. نیچه در لایه‌های ژرف‌تری از نقد خود تلاش می‌کند با کشف پیوندی عمیق میان علم و مابعدالطبیعه، افسانه از کار درآمدنِ «جهان حقیقی» را بی‌بنیان شدن کل بنای علم جدید جلوه دهد. از این رو، نیچه علم را نیهلیستی می‌داند و با مقایسۀ علم و الهیات، علم را والاترین صورتِ آرمان زهد و بهترین هم‌دست آن معرفی می‌کند. البته باید توجه داشت که هدف نیچه نهایتاً نه کنارگذاشتنِ علم و خواستِ حقیقت به‌عنوان رانۀ اصلی آن، بلکه تجدید بنای آن بر ستونِ ارزش‌های نویی است که به زندگی آری گویند.

ون‌فراسن از زمان نگارش کتاب تصویر علمی واقع‌گرایی علمی را به باد انتقاد گرفته و تجربه‌گرایی برساختی خود را به‌عنوان جانشینی مناسب برای آن ارائه کرده است. او با تمسک به این آموزۀ تجربه‌گرایی که «تجربه یگانه منبع ما برای شناخت جهان است» هر گونه آگاهی از سطح مشاهده‌ناپذیر جهان طبیعت را ناممکن اعلام می‌کند. ون‌فراسن اعتقاد واقع‌گرا‌ها به صدق (تقریبی) نظریه‌های علمی را فاقد هر گونه مبنای معرفتی می‌داند و در این مورد فقط باور به کفایت تجربی این نظریه‌ها را مجاز و معتبر می‌شمارد. در این مقاله عناصر محوری تجربه‌گرایی برساختی و نوع تقابل آن با واقع‌گرایی علمی به بحث، بررسی، و ارزیابی گذاشته می‌شود. نتیجۀ بررسی‌های این مقاله حکایت از آن دارد که نکات و استنادات ون‌فراسن در رد واقع‌گرایی و دفاع از مواضع خویش فراهم‌کنندۀ توجیه‌های لازم و کافی برای جانشین ‌کردن تجربه‌گرایی برساختی به جای واقع‌گرایی علمی نیستند

بازخوانی گفتمان علمی و روش شناسی حاکم بر تمدن اسلامی در دوره های گذشته،به ویژه دوره نوزایی،در ارتباط با شناخت تمدن اسلامی دارای اهمیت راهبردی است.به طور کلی دوره نوزایی تمدن اسلامی به دلیل مواجهه با اندیشه یونانی و کتب ترجمه شده از سایر تمدن ها از لحاظ فکری و علمی دارای ساختاری مجموعه ای است.بر همین اساس در این پژوهش سعی گردیده با مقایسه روش شناسی زکریای رازی و ابونصرفارابی به عنوان دو نمونه بارز دوران نوزایی،مختصات گفتمان علمی دوره نوزایی تمدن اسلامی(قرون سوم و چهارم) مورد بازشناسی قرار گیرد.یافته های این پژوهش حاکی از آنست که زکریای رازی دارای معرفت شناسی واقع گرا و روش شناسی تجربه گرایانه ی محض به سبک اثبات گرایان فعلی است و فارابی دارای معرفت شناسی آرمان گرایانه با تاکید بر عقلانیت استعلایی و دارای روش شناسی ترکیبی و عقلانیت همراه با تجربه است.در نهایت بر اساس یافته های این پژوهش می توان این طور نتیجه گیری نمود که روش شناسی متکثری بر گفتمان علمی دوره نوزایی تمدن اسلامی- ایرانی حاکم بوده است.

فایرابند در آثار خود، ارجاعاتی به آثار مردم­شناسان شهیر داشته است. بررسی این ارجاعات نشان از تاثیر تعیین­کننده یافته­های مردم­شناختی بر فلسفه فایرابند دارد. این تاثیر به حدی است که فایرابند، روش مردم­شناسی را به عنوان روش ایجابی مناسب برای مطالعه علم پیشنهاد می­کند. توصیه این روش به معنای پذیرش ضمنی مقومات آن مانند تکثر، نسبیت، تفاوت در ذهنیت­ها، قیاس­ناپذیری فرهنگ­ها و سنت­ها و ...است. در این مقاله ضمن بررسی ارجاعات فایرابند به مطالعات مردم­شناختی، نشان خواهیم داد که فایرابند در چه موضوعاتی متاثر از یافته­های مردم­شناسی بوده است و چگونه این یافته­ها را در فلسفه علم بازسازی نموده است. تلاش خواهیم کرد تا تاثیر مردم­شناسی بر هستی­شناسی، معرفت­شناسی و روش­شناسی فایرابند را با تکیه بر مفاهیم واقعیت، ذهنیت، زبان، مشاهده مشارکتی و ...نشان دهیم.