جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تأثير جنسيت در فهم متون يكي از مباحثي است كه در دهه هاي اخير در حوزة فهم متون ديني مطرح شده است. با ورود دانش هاي فمينيستي، اين نظريه حتي تا خوانش زنانة متون ديني و اسلامي پيش رفته است. آمنه ودود (1952, Wadud Amina) ، نومسلمان امريكايي افريقايي‌تبار، يكي از محققان فعال در اين حوزه است كه قرآن را كانون اصلي كارش قرار داده است. مقالة حاضر به بررسي ديدگاههاي آمنه ودود در مهمترين اثرش قرآن و زن اختصاص دارد. ودود در اين اثر مدعي شده است آنچه تاكنون در سنت اسلامي در حق زنان اعمال ميشده، چندان عادلانه نبوده و اين امر بيش از هر چيز ناشي از اين واقعيت بوده كه تفاسير قرآن يكسره به دست مردان نوشته شده و مطابق با فهم و نيازها و دغدغههاي آنان سامان يافته است. در نتيجه، وي كوشيده است از طريق بازخواني قرآن، مطابق با فهم و انتظارات زنان در دنياي جديد، به تفسيري نو از برخي مفاهيم و احكام اسلامي دربارة زنان دست يابد.

«آمنه ودود» ادعای بی‌توجهی قرآن به زن را تضعیف می‌کند/ویژگی‌های هرمنوتیک توحیدی «قرآن و زن»: اعظم پویازاده، عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به مناسبت چاپ و انتشار کتاب «قرآن و زن» اثر آمنه ودود، با ترجمه اعظم پویازاده و معصومه آگاهی، به بیان نکاتی در باب این کتاب و نویسنده آن پرداخت. پویازاده در اشاره‌ای مختصر به زندگی آمنه ودود گفت: نویسنده کتاب «قرآن و زن»، بعد از این که اسلام آورد، نام «آمنه ودود» را بر خود گذاشت و پیش از آن نام وی «مری تسلی» بوده است. پدر او یک مسیحی پروتستان بوده و هم پدرش و هم خود او یک آمریکایی آفریقایی‌تبارند. او در سال ۱۹۷۲ مسلمان شد و دو سال بعد هم رسماً نام خود را به آمنه ودود تغییر داد. خانم ودود دوره کارشناسی ارشد خود را در رشته مطالعات خاورمیانه گذرانده و دکترای ایشان نیز در رشته ادبیات عرب و مطالعات اسلامی از دانشگاه میشیگان بوده است. وی ادامه داد: خانم آمنه ودود در دانشگاه قاهره زبان عربی را آموخت و بعدها در سه دانشگاه تدریس کرد؛ چند سال در دانشگاه مالزی، در دانشگاه اندونزی و همین طور در دانشگاه ویرجینیا در آمریکا. خانم ودود متأهل است و پنج فرزند و سه نوه هم دارد و الان چند سال است که بازنشسته شده است. تأثیرپذیری آمنه ودود از اندیشه‌های فضل الرحمان: پویازاده با اشاره به این که آمنه ودود شاگرد فضل الرحمان و تحت تأثیر اندیشه‌های روش‌شناسانه او بوده است، عنوان کرد: به همین دلیل نیز خانم ودود تلاش کرده است که در کتاب «قرآن و زن» یک شیوه هرمنوتیکی را که متأثر از دیدگاه‌های فضل الرحمان بوده است، برای بررسی جایگاه زن در قرآن استفاده کند. ویژگی‌های هرمنوتیک توحیدی آمنه ودود: عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به این مطلب که خود آمنه ودود نام روش هرمنوتیکی‌اش را هرمنوتیک توحیدی یا روش تفسیر توحیدی می‌خواند و ویژگی‌هایی را برای آن برمی‌شمرد، بیان کرد: او معتقد است که ما برای بررسی یک متن باید سه نکته را مد نظر قرار بدهیم؛ یکی فضایی که آن متن در آن نوشته می‌شود، دیگر ساختار نحوی متن و سوم جهان‌بینی متن. وی ادامه داد: ودود می‌گوید که علت تفاوت تفاسیر مختلف از یک متن و در این جا اختصاصاً متن دینی یعنی قرآن، تفاوتی است که در یکی از این سه پدید می‌آید؛ یعنی شناخت مفسر از فضایی که متن در آن نوشته می‌شود و همین طور آگاهی‌های نحوی و دستور زبانی مفسر در مورد آن متن و علاوه بر این دو، شناختی که از جهان‌بینی آن متن پیدا می‌کند. هر گونه اختلاف مفسران در یکی از این سه، به تفاوت شیوه تفسیری‌شان منجر خواهد شد. تفاوت جایگاه زنان در قرآن و وضعیت موجود زنان در فرهنگ مسلمانان؛ انگیزه آمنه ودود از نگارش کتابش: وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به هدف آمنه ودود از نگارش کتاب «قرآن و زن» اشاره کرد و گفت: او می‌گوید هدف من از این پژوهشی که انجام داده‌ام این است که در واقع وضعیت موجود زنان را در فرهنگ مسلمانان می‌بینم و فکر می‌کنم که فاصله زیادی بین این وضعیت و آن چه که در قرآن هست، وجود دارد. او می‌خواهد نشان دهد که نگاه قرآن به زن نگاهی است غیر از آن نگاهی که در جوامع مسلمان نسبت به زن وجود دارد. وی با اشاره به این که این کتاب در واقع پایان‌نامه دکترای آمنه ودود بوده است، اظهار کرد: ایشان از آن زمان به بعد، طی چند مقدمه که بر کتاب می‌نویسند می‌گوید که دغدغه‌های من ابتدا از این شروع شد که ببینم قرآن چه می‌گوید و چگونه آن چه را که می‌خواهد بگوید می‌گوید، اما کم کم دغدغه‌هایی دیگر هم بر این دغدغه اولی من اضافه شد و آن هم این بود که چه چیزهایی در قرآن گفته نشده است و در واقع سکوت‌هایی که در قرآن هست چه معنایی دارد. توجه به ناگفته‌های قرآن؛ روش راه بردن به مقصود اصلی قرآن، از نظر آمنه ودود: پویازاده افزود: به عقیده آمنه ودود فقط با آن پرسش‌های پیشین، یعنی این که قرآن چه می‌گوید و چگونه می‌گوید، ما نمی‌توانیم جهان‌بینی متن و جهان‌بینی قرآن را بفهمیم. حتماً باید به این ناگفته‌های قرآن هم توجه بکنیم تا بتوانیم مقصود اصلی قرآن را دریابیم. وی با اشاره به یکی از نکته‌هایی که نویسنده کتاب «قرآن و زن» در این اثر خود بر آن تأکید دارد، گفت: ترم و اصطلاح «عام و خاص» برای کسانی که در زمینه علوم قرآنی کار می‌کنند یک ترم و اصطلاح آشناست؛ الفاظ عام قرآن و الفاظ خاص قرآن و این که آیا از الفاظ عام قرآن می‌توان اراده خصوص هم کرد و این که آیا از الفاظ خاص قرآن اراده عام هم می‌شود کرد، یکی از مباحث عمده در علوم قرآن است. آمنه ودود این ترم و این اصطلاح را بسط می‌دهد و به خوبی روی آن کار می‌کند. دلالت عام جمع‌های مذکر در قرآن بر مرد و زن، از نظر آمنه ودود وی در مورد نتیجه بررسی‌های ودود در این باره عنوان کرد: نویسنده کتاب «قرآن و زن» به این نتیجه می‌رسد که در جاهایی که قرآن به زن و مرد، اختصاصاً اشاره کرده است، نکته روشن است، اما در جاهایی که از جمع مذکر استفاده کرده و یا الفاظ عام به کار برده است، در اکثر موارد، هم زن مورد نظر است و هم مرد؛ و این طور نیست که چون جمع جمع مذکر است، فقط به مرد پرداخته باشد. آمنه ودود تلاش می‌کند تا در پایان کتاب خود با نمونه‌های مختلفی که از آیات قرآن می‌آورد این را نشان بدهد که جمع مذکر خطاب به زن هم هست. پویازاده افزود: ایشان خودش بر این مطلب تأکید می‌کند که من همیشه علاقه زیادی به بحث‌های واژه‌شناسی داشتم و به همین دلیل هم هست که این شیوه هرمنوتیکی را در پیش گرفته‌ام. تلاش آمنه ودود برای به کمال رساندن تفسیر قرآن از طریق رشد تفاسیر زنانه: این محقق و پژوهشگر علوم قرآن و تفسیر در مورد رویکرد آمنه ودود نیز بیان کرد: ایشان می‌گویند تاکنون تفسیرهایی که در مورد قرآن نوشته شده است، به دلیل این که مفسران مرد بوده‌اند، تجربه‌های مردانه خود را ناخودآگاه بر روی قرآن منعکس کرده‌اند و در واقع وقت این است که زنان هم قرآن را تفسیر کنند تا تجربه‌های زنانه آن‌ها هم مؤثر در فهم آیه‌های قرآن قرار گیرد و بعد تجربه مردانه که تفسیر مردانه نتیجه آن می‌شود با تجربه زنانه که تفسیر زنانه را ایجاد می‌کند، هر دو با هم یک تفسیر کامل‌تری را از قرآن بتواند در اختیار ما قرار بدهد. وی درباره شیوه تفسیری و شیوه هرمنوتیکی آمنه ودود نیز اظهار کرد: ایشان می‌گویند که خواننده متن خودش یک متن دارد که ما اسم این را می‌گذاریم متن پیشین. به تعبیر دیگر وقتی که یک نفر به سراغ متن قرآن می‌رود که آن را تفسیر کند خودش دارای یک متن پیشین است و این متن پیشین یعنی آگاهی‌ها و اطلاعاتی که این مفسر و این شخص دارد و بعد در یک حرکت رفت و برگشتی بین متن پیشین خواننده و همین طور متن قرآن، معنا و مفهوم حقیقی قرآن می‌تواند به دست ما داده شود. انگیزه مترجم/ آمنه ودود نظریه بی‌توجهی قرآن به زن را تضعیف می‌کند پویازاده در مورد انگیزه خود برای ترجمه کتاب «قرآن و زن» نیز بیان کرد: برای من آن چه توجهم را جلب کرد یکی دیدگاه هرمنوتیکی ایشان بود که تحت عنوان دیدگاه هرمنوتیکی توحیدی مطرح کرده بودند و در جامعه خودمان یک شیوه تفسیری با این عنوان را نداشتیم و این برای من مهم بود که ببینم شیوه تفسیر توحیدی چه شیوه‌ای است که ایشان در مورد آن صحبت می‌کنند. دلیل دیگر پرداختنم به این کتاب هم تأکید ایشان بر روی زن بود و این که از شیوه هرمنوتیکی‌شان برای فهم مفهوم زن در قرآن استفاده کرده بودند. وی افزود: من فکر می‌کنم که مباحث مربوط به زن هم در جوامع دیگر و هم در جوامع ما مباحث خیلی مهمی است. مخصوصاً در دنیای امروز که مباحث مربوط به زن هم خیلی مطرح است و بسیاری از اوقات گفته می‌شود که قرآن آن توجهی را که باید به زن بکند نداشته و بیشتر توجهش به مردان است، نگاه آمنه ودود به آیات قرآن و تفسیری که از آن‌ها دارند، این دیدگاه را ضعیف می‌کند و نشان می‌دهد که قرآن برخلاف آن چه که دیگران فکر می‌کنند، توجه لازم را به زن دارد. یادآور می‌شود کتاب «قرآن و زن» نوشته آمنه ودود، با ترجمه اعظم پویازاده و معصومه آگاهی، با شمارگان ۱۰۰۰ نسخه توسط انتشارات حکمت منتشر شده است. (منبع: ایکنا: https://b2n.ir/a86285)