جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: مهدی و هزاره بحثی است درباره گروه‌های شیعی در قرن هشتم و نهم در عراق و ایران، که ایده‌های آن‌ها آمیزه‌ای از آموزه‌ها و شیوه‌های مذهبی غیرمسلمان بومی در عراق در قرن‌های اولیه حکومت اسلامی را منعکس می‌کرد. این سیال بودن مرزهای مذهبی دوره را نشان می دهد. توجه ویژه ای به انتظارات هزاره ای و فعالیت های سیاسی انقلابی این فرقه ها می شود. به طور خاص، به دنبال تعریف واژه «هزاره»، توضیح این است که چگونه این گروه ها این تعریف را منعکس می کنند، و نشان می دهد که چگونه باید در زمینه ای بسیار بزرگتر از تاریخ شیعه یا حتی مسلمان دیده شوند. بنابراین، نویسنده بر نقش تاریخی - جامعه شناختی این جنبش ها تمرکز می کند. تز این پژوهش این است که آنها اولین گروه‌های شیلیستی انقلابی در تاریخ اسلام بودند و به همراه تأثیرات بعدی برخی از آموزه‌های آنها، به تعالیم تعدادی از گروه‌های فرقه‌ای شیعی یا شبه شیعی بعدی کمک کردند.

در طول تاریخ تشیّع برخی از فرقه‌ها به وجود آمدند که باورهایی غلوآمیز نسبت به ائمه اطهار علیهم‌السلام ابراز کردند. درواقع با بررسی و کنکاشی در این خصوص می‌توان به عللی برای شکل‌گیری چنین باورهایی دست‌یافت. مستشرقان زیادی با نگاه برون دینی به تحقیقات در این زمینه پرداخته و یک نظر کلی راجع به تمام فرق تشیع ابراز داشته‌اند. «ویلیام تاکر» ازجمله این محققان است که به بررسی دو فرقه مغیره و جناحیه همت گماشته است. «تاکر» در این پژوهش اطلاعاتی را در خصوص مغیره بن سعید از منابع متقدم اسلامی نقل کرده و جاعل بودن شخصیت رواییِ مغیره را مورد تأکید قرار می‌دهد. نظر کلی تاکر در خصوص پیروان مغیره و جناحیه نوعی بازگشت به نظریه هزاره گرایی است که معتقد به رجعت و موعودگرایی هستند. تاکر در خصوص جابر جعفی نتوانسته است به‌درستی او را از شیعیان غالی متمایز کرده و براثر رجوع به اخبار غیرمستند او را در عداد غالیان برشمرده است، و در مورد عبدالله بن معاویه نقش پیروانش را پس از مرگش؛ در انحرافات به وجود آمده، نادیده گرفته است. در این تحقیق سعی بر آن شده است تا ضمن ارائه ترجمه از دو بخش مغیریه و جناحیه کتاب مهدی‌ها و هزاره گرایان یک بررسی نسبت به اعتقاد این دو فرقه که در این کتاب منعکس‌شده است؛ ارائه شود و در انتها به‌نقد دیدگاه مؤلف پرداخته‌شده است.

پژوهش حاضر ترجمه و نقد کتاب مهدی‌ها و هزاره‌گراها ـ شیعیان تندرو در عراق نخستین اسلامی ـ ، نوشته آقای ویلیام إف تاکر، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه آرکانزاس (آمریکا)، می‌باشد. وی در این نوشتار در پی اثبات یک کلان نظریه است که در هر فصل با ارائه دلائل گوناگون، موجبات اثبات و تحکیم کلان نظریه خویش را فراهم می‌آورد. به طور مختصر نظریه اصلی او را می‌توان در قالب ـ سیَّالیت مرزهای دینی و اعتقادی تشیع در دوران نخستین اسلام (دو سده نخست) که سبب ورود برخی از آموزه‌های کنونی تشیع، از جانب فرق و گروه‌های منحرف و شورشی به داخل تشیع گردید، مطرح ساخت. وی معتقد است تصویر ذهنی ما از تفکرات اسلامی، متعلق به دوره‌ای است که این گروه‌ها فعال بوده‌اند. در آن دوران که هنوز مرزهای اعتقادی تشیع تعیُّن و تشخّص نیافته بود، این گروه‌ها موفق شدند برخی از تفکرات شیعی را شکل داده و مرز آن را گسترده‌تر نمایند. به عنوان مثال، سبئیه اعتقاد به غیبت رهبر دینی را پایه گذاری کردند و کم‌کم رجعت برای شیعیان بعدی مفهوم پیدا نمود. کیسانیه پایه گذار نظریه بدا و نصب ائمه از طرف أجداد گذشته بوده‌اند. به علاوه، تحت تعالیم مختار بود که مفهوم مهدی شکل گرفت. گروه دیگر، بیانیه، اولین کسانی بودند که معتقد به انتقال قدرت پیامبری و استمرار نبوتگردیدند.مغرییه، دیگر گروه مورد مطالعه هستند که در مورد حضرت علی افراط زیادی نموده، ایشان را بالاتر از انبیاء گذشته می‌خواندند. به علاوه، معتقد به نخبه سالاری دینی بودند که این اعتقاد، سرلوحه‌ی گروه‌های تروریستی و هزاره‌گرای بعدی قرار گرفت. البته درست است که در آن زمان این گروه‌ها به عنوان گروه‌های مخالف دینی شمرده شدند، اما تفکرات ‌آ‌ن‌ها ریشه کن نشد و نقش مهمی را در تفکرات اسلامی ـ شیعی ایفا نمودند.در باب ارزیابی مطالب کتاب، پس از بازسازی استدلال اصلی نویسنده، مشخص خواهد گردید که استدلال آقای تاکر از نتیجه ایشان حمایت نمی‌کند؛ چرا که ایشان دچار مغالطه مصادره به مطلوب گردیده‌است. یعنی در تمام استدلال‌های خود مقدمه‌ای را پیش‌فرض در نظر گرفته‌ که جایگاه مناقشات بسیار زیادی می‌باشد و اساسا ادعایی باطل است. آن مقدمه این است ‌که قبل از زمان غالیان، بخشی از اعتقادات در میان شیعیان وجود نداشته است. همین سبب شده که ایشان نتیجه‌گیری نمایند که آن‌ها اعتقادات کنونی خود را تحت تاثیر تفکرات غالیانه شکل داده‌اند. لذا به عنوان نمونه به بررسی دو آموزه بدا و مهدی پرداخته و نشان دادیم که این تفکرات ریشه در منابع اصیل اسلامی دارند. سپس در پی برخی از ادعاهای نویسنده، به بررسی مفهوم مهدی در کاربردهای برگزیده مختار، عدم توجه نویسنده به آموزه خاتمیت و نقل نادرستی که در مورد جابر جعفی آورده است پرداخته شده است.