جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده در این رساله نظر اشاعره به نمایندگی فضل بن روزبهان و امامیه به نمایندگی علامه حلی و قاضی شوشتری و علامه طباطبایی در مورد «اثبات نبوت خاصه» و «عصمت انبیاء از معاصی» با توجه به کتاب احقاق و تفسیر المیزان مطرح و در پایان هر گفتار به تحلیل نظرات شوشتری و مرحوم علامه طباطبایی پرداخته‌شده است. قاضی شوشتری عادت الله اشاعره را از طریق حسن و قبح عقلی و وجود اغراض در افعال الهی رد می‌نماید، علامه طباطبایی علاوه بر پذیرش حسن وقیح عقلی و وجود اغراض در افعال الهی، از طریق ذات و ماهیت معجزه و دخالت نفس شریف نبی در صدور معجزه که همراه با اذن الهی و مبتنی بر اسباب و مسببات است، به ابطال عادت الله پرداخت و به رابطه نفس در صدور یا عدم صدور معجزه عقیده دارد، لذا ازنظر ایشان صدور معجزه به دست کاذب ذاتاً منتفی است. شوشتری فعل الهی را دارای اغراض دانسته که این اغراض یا به‌نظام موجود یا به بندگان برمی‌گردد. علامه طباطبایی افعال خداوند را عین مصلحت و حکمت دانسته است، نه این‌که مصلحتی خارج از افعال الهی وجود داشته باشد تا افعال الهی با آن قیاس گردد بلکه ایجاد فعل همان مصلحت است ولی مصلحت در ذات او تأثیر ندارد و مصلحت افعال خداوند عاید خلقش می‌شود نه عاید خداوند. وی با توجه به آیات شریفه قرآن غرض متوسط از خلقت انسان را عبودیت و غرض اقصی را معرفت بالله می‌داند. شوشتری حُسن و قبح را ذاتی فعل دانسته و معتقد است امرونهی شارع بر حسن و قبح آن می‌افزاید. علامه طباطبایی معتقد است فعل از حیث فعل بودن، فاقد حسن و قبح است و آن را اعتباری و منطبق بر مصالح و مفاسد می‌داند. وی به عقل نظری اشاعره اشکال وارد می‌کند که آنان از احکام عقل نظری جهت اثبات وجود خدا کمک گرفته و از همین احکام عقل جهت اثبات صفات فعل خدا عدول نموده و قائل شدند کارهای خداوند، معلل به اغراض نیست و عقل را که درصدد است از طریق اوامر و نواهی الهی، به مصالح فعل خدا و مصالح و مفاسد کارهای خود پی ببرد، از تشخیص چنین امور مهمی ناتوان و معزول دانستند. شوشتری در مورد عصمت، به طرح ماهیت عصمت نپرداخته بلکه به رفع شبهات آیه‌ای و روایی اشاعره اقدام نموده و از این طریق به اثبات نبوت مبادرت ورزیده است و از طریق رد و نفی تک‌تک شبهات مطرح‌شده در کتاب احقاق، به اثبات اصل عصمت از معاصی پرداخته است و در این زمینه بعضاً از نظرات سایر اشاعره که مخالف با نظرات فضل بوده است، استفاده کرده است و روش استقرایی را در اثبات عصمت به‌کاربرده است. علامه طباطبایی نظر اشاعره را در مورد چگونگی اعتقاد آنان به عصمت انبیا ازجمله، عدم عصمت مطلق حضرت محمد (ص) و اعتقاد بعضی از آنان به صدور کبایر عمدی قبل از نبوت و اعتقاد همه‌ی آنان به کبایر سهوی، صغایر سهوی و عمدی، خطا و نسیان توسط انبیاء، رخنه افکار یهودی در مسلمانان و عدم درک صحیح از حقیقت عصمت و مقام نبوت و غفلت آنان به قرائنِ لفظی و مقامیِ آیات دانسته، ایشان حقیقت عصمت را از سنخ علم، اما مغایر با علوم دیگر دانسته که منافی با اختیار نیست. عصمت را از «مقام علم» و اختیار را از «شئون عمل» می‌داند که تأثیر متقابل بر همدیگر دارند. عصمت و مقام نبوت را هم مبتنی بر ویژگی‌های خاص روحی پیامبران و هم مبتنی بر اراده و خواست الهی دانسته که در راستای هم و منطبق باهم است. چون ظرف و مظروف هم‌سنخ باید باشد. عصمت در دریافت و حفظ و ابلاغ وحی ایجاب می‌کند نبی از ویژگی‌های خاص معنوی و عنایات خاص حق‌تعالی برخوردار باشد. لذا نبی باید دارای عصمت مطلق باشد. وی نه‌تنها شبهات آیه‌ای اشاعره را به‌طور مستدل و بر اساس مبانی فلسفی رد نموده بلکه از آن آیات شریفه، جهت اثبات عصمت بهره گرفته است. مبانی علامه در اثبات عصمت، مبانی فلسفی و بعضاً عرفانی و روش وی قیاسی برهانی است. کلیدواژه‌ها‌:شوشتری، فضل‌‌بن‌روزبهان، علامه‌حلی، طباطبایی، احقاق‌الحق، ابطال‌الباطل، عصمت، نبوت، معجزه