جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني اثر محمود بن عبدالله آلوسى به زبان عربى است. روح المعانى گسترده‌ترين و جامع‌ترين تفسير در نوع خود، ميان اهل سنت مى‌باشد. جامع آراء گذشتگان از روايت و درايت بوده، اقوال آنان را با كمال امانت و عنايت، بيان داشته است. كتاب خلاصه‌اى از تفاسير پيش از خود محسوب مى‌گردد، تفاسيرى همچون تفسير ابن‌عطيه، ابوحيان، كشاف، ابوالسعود، بيضاوى، فخر رازى و ديگران. آلوسى ضمن نقل نظرات متفاوت مفسرين برخى از آنها را به نقادى پرداخته است. بيش از همه از تفسير فخر رازى بهره برده و احيانا بخش‌هايى از منقولات رازى به‌ويژه مسائل فقهى آن را نقد كرده است. اين تفسير، تفسيرى است عقلى و اجتهادى كه روش بلاغى، بيانى و ادبى را پيش مى‌گيرد. آلوسى در تفسيرش دربارۀ مسائل اصول و فروع، نسبت به مذهب سلف تعصّب ورزيده و آشكارا آن را بيان مى‌دارد، به همين علت در بسيارى از موارد، ادب نويسندگى را رعايت ننموده است، به معتزله و شيعه بسيار مى‌تازد از جمله ذيل آيۀ 15 سورۀ بقره ج1 ص148 كه به زمخشرى مى‌تازد. وى شيوۀ بدبينى به شيعه و تهمت‌هاى نارواى سلف خويش را دنبال كرده، در هر مناسبت، تهمتهايى بيان نموده كه در كلام گذشتگان نبوده است. مانند، سورۀ ساختگى «الولاية» كه نويسندۀ زردشتى «دبستان المذاهب» بى جهت آن را به شيعه نسبت داده و در هيچ‌يك از منابع شيعه يافت نشده است، آلوسى با كمال جسارت آن را به «ابن شهر آشوب» نسبت مى‌دهد و مى‌گويد: «آن را در كتاب «مثالب» آورده است» (ج 1 ص 23 فائده ششم از مقدمه). با بررسى دو نسخه خطى از كتاب «مثالب» در كتابخانه‌هاى هند اثرى از آن يافت نشد، بلكه در بخشى از كتاب، مسألۀ تحريف با انكار شديد، مطرح شده بود. وى مسائل فقهى نيز به طور گسترده بيان مى‌كند و آراى فقها و مناقشات و مجادلات آنان را يادآور مى‌شود، چنانكه از تفسير به كتاب فقه تبديل مى‌شود مانند آيه 236 سورۀ بقره. در مسائل كلامى هم سخن را به درازا مى‌كشاند و تعصب خود را نيز ابراز مى‌دارد. در تفسير آياتى كه متعلق به طبيعت و آسمانها و زمين مى‌باشد، با نقل كلام اهل حكمت و هيئت چنان كلام را بسط مى‌دهد كه از مدار تفسير خارج مى‌شود و نظر خود را به اثبات مى‌رساند، مانند آيات 38-39 و 40 از سورۀ يس، و آيه 12 سورۀ طلاق. اسرائيليات و روايات دروغ و جعلى، يكى از مشكلات برخى تفاسير پيشينيان بوده است، آلوسى در اين باب ضمن نقل آنها، به نقد و بحث مى‌پردازد و دروغ بودن آنها را آشكار مى‌سازد مانند آيه 12 سورۀ مائده و رواياتى كه بغوى در اين مورد نقل مى‌كند. آلوسى متعرض قراءات نيز مى‌گردد، امّا مقيد به متواتر بودن آنها نيست. همچنانكه مناسبات بين سور و آيات را نيز بيان مى‌دارد. در روح المعانى، اسباب النزول آيات، مورد توجه قرار مى‌گيرد. در بحث‌هاى نحوى نيز آلوسى سخن را به دراز مى‌كشاند و جاى جاى تفسير آشكار است. وى از تفسير رمزى و عرفانى نيز چشم نمى‌پوشد و پس از تفسير ظاهرى آيات، در حدّ توان به آن مى‌پردازد، در اين مورد از تفاسير نيشابورى، قشيرى، ابن عربى و مانند آن، بهره مى‌گيرد و گاهى نيز در وادى خيال و وهم سرگردان مى‌ماند. خلاصه اينكه، روح المعانى، دايرةالمعارف تفسيرى طولانى و مفصل است كه تقريبا از حجم و حدود تفسيرى خارج شده است. مى‌توان گفت: تفسير آلوسى، گسترده‌ترين تفسيرى است كه پس از فخر رازى به شيوۀ كهن ظهور يافته است، بلكه نسخۀ دوم تفسير رازى است ولى با اندكى تغيير. روش كلى وى در ورود به تفسير بدين‌گونه است كه: ابتدا به نام سوره، مكى، مدنى بودن و اقوال موجود در اين قسمت، مى‌پردازد، سپس به ذكر فضل سوره و خواص آن همت مى‌گمارد، بعد از آن تفسير سوره را آيه به آيه و كلمه به كلمه، بيان مى‌دارد، كه در آن به لغت، ادبيات، قرائت، مناسبت بين آيات و سور و اسباب نزول، مى‌پردازد و در مباحث لغوى و ادبى به اشعار عرب استشهاد فراوان دارد. جلد شانزدهم به تفسیر سوره کهف از آیه 75 تا آخر، سوره مریم و سوره طه می‌پردازد.

هدف از انجام این پروژه آن است که با تفکر و تعمق در آیات نورانی وحی و استفاده از سایر منابع معتبر اسلامی موجبات آشنایی بیشتر و عمیق نسبت به زندگانی حضرت مریم (ع) ، تولد حضرت عیسی (ع) ، تثلیث بعنوان بزرگترین انحراف جامعه مسیحیت ، پیامبری حضرت مسیح ، معجزه های آن حضرت ، حواریون حضرت مسیح ، برخورد یهود با حضرت و عروج آن حضرت و نزول حضرت عیسی از آسمان و شخصیت ایشان از دیدگاه بزرگان فراهم آید . در فصل اول ، ضمن پرسشهای ذیل مسأله بودن موضوع و اهمیت آن از جهت اخلاقی و مذهبی تحلیل شده است . 1- فضایل و ویژگیهای حضرت مریم از دیدگاه قرآن کدامند ؟ 2- علت اینکه حضرت عیسی بی پدر خلق شده از دیدگاه قرآن کریم چیست ؟ 3- معنا و مفهوم تثلیث از دیدگاه قرآن کریم چیست ؟ 4- پیامبری حضرت عیسی از دیدگاه قرآن کریم در چه سنی بوده است ؟ 5- معجزه های حضرت عیسی که نشانه پیامبری ایشان بودند از دیدگاه قرآن کریم و انجیل کدامند ؟ 6- یاران حضرت عیسی از دیدگاه قرآن کریم و انجیل چه کسانی بودند و به آنها چه می گفتند ؟ 7- علت کشته نشدن حضرت عیسی و افسانه صلیب از دیدگاه قرآن کریم چیست ؟ 8- نزول حضرت عیسی از آسمان از دیدگاه قرآن کریم چگونه خواهد بود ؟ در فصل دوم ، مرور مطالعاتی که مبنای نظری موضوع و نقد و بررسی تعدادی از آثار کتب مرتبط با آن از قبیل « درآمدی بر تاریخ ادیان در قرآن » اثر عبدالکریم گواهی و « آشنایی با ادیان بزرگ » اثر حسین توفیق و « ادیان زنده جهان » تألیف رابرت هیوم و « تاریخ جامع ادیان » تألیف جان بی ناس و « تحقیقی در دین مسیحیت » اثر جلال الدین آشتیانی پرداخته شده است تا در راستای پیشینه و زمینه مذکور ، تحقیق حاضر شکل گیرد . در فصل سوم با توجه به ماهیت و اهداف موضوع روش تحقیق توصیفی – تحلیلی برای موضوع انتخاب گردیده است . فصل چهارم ، شامل هشت بخش است که در بخش اول به مقدمه ای بر زندگانی حضرت مریم و فضایل ایشان با توجه به اینکه ایشان مادر حضرت عیسی و یکی از چهار زن برگزیده خداوند است پرداخته شده ، در بخش دوم تولد حضرت عیسی (ع) مورد بررسی قرار گرفته ، در بخش سوم تثلیث که اعتقاد مسیحیان است مورد تحلیل قرار گرفته و در بخش چهارم رسالت حضرت مسیح و در بخش پنجم معجزه های حضرت عیسی مورد بررسی قرار گرفته در بخش ششم حواریون و پندهای حضرت مسیح و در بخش هقتم مبارزه حضرت عیسی با رجال دینی یهود و جریان عروج و توفی عیسای مسیح مورد تحلیل قرار گرفته و بخش هشتم نزول حضرت عیسی و شخصیت ایشان از دیدگاه بزرگان دین مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است . فصل پنجم : پس از بحث و بررسی موضوع نتایج ذیل حاصل گردید : 1- حضرت عیسی (ع) بنده و پیامبر خداست و بدون پدر متولد شدنش دلیلی بر فرزند بودن خدا ندارد زیرا در غیر این صورت حضرت آدم که نه پدر و نه مادر داشتند به فرزند خدا بودن سزاوارتر است . 2- حضرت عیسی کشته و به صلیب کشیده نشدند بلکه عروج یافتند و صلیب فقط یک افسانه است . محقق در انجام این پژوهش با محدودیتهایی چون کمبود منابع مستقل که به تحلیل و بررسی شخصیت حضرت عیسی پرداخته باشند رو به رو بوده است و پیشنهاد می گردد در این زمینه تحقیقات میدانی انجام گیرد تا شخصیت آن حضرت بهتر شناخته شود و شبهات وارده بر زندگانی ایشان تا حدودی برطرف گردد و با فهرست آیات و منابع این تحقیق به پایان رسیده است .

این تحقیق در سه فصل نوشته شده است. فصل نخست به شخصیت مریم در آیات قرآن اختصاص داردو در آن از زندگی مریم از زمان تولد تا پس از ولادت عیسی (ع) سخن به میان آمده است. قسمت دوم درباره مریم از دیدگاه مسیحیت است و در آن زندگی مریم ازمنظر عهدین بررسی شده است و بالاخره قسمت سوم درمقایسه سیمای مریم میان اسلام و مسیحیت است و درآن موضوعات چندی مثل عیسی پسر خدا و به صلیب کشیده شدن آن حضرت مورد مقایسه قرار گرفته است.

متن اصلی این پایان نامه مشتمل بر پنج بخش باعناوین ذیل است: سرگذشت مریم (ع)، حضرت مریم از دیدگاه قرآن، موضوعات مهم زندگانی آن حضرت ازدیدگاه مورخین نظیر محیط تربیتی، خدمت در بیت المقدس، جایگاه در محراب، مفهوم مکان شرقی،ملاقات فرشته وحی با مریم، باردار شدن، هجرت،بازگشت به میان قوم و سرزنش، صفات کمالی زن ازدیدگاه قرآن، معرفی الگوهای قرآنی زن، وجوه اشتراک حضرت مریم (ع) و حضرت فاطمه (ع).

هدف پژوهش شناخت مقام و شخصیت برجسته مریم (ع) از دیدگاه قرآن و نفی مطالب غیرمنطقی و غیرواقعی در اناجیل است.در بررسی این پژوهش که با روش کتابخانه ای و مراجعه به منابع مختلف از جمله کتب تفسیری و تاریخی و اناجیل، که در ابتدا بصورت فیش برداری و در انتها تدوین و نگارش آنها در قالب نوشته های منسجم با عنوان پایان نامه صورت گرفت.نتایج نشان می دهد که اینکه مریم صدیقه (ع) شخصیت مورد تائید قرآن، پس از ولادت عیسی تا پایان زندگی همواره مورد تهمت و آزار قوم بنی اسرائیل قرار گرفت اما با اتکاء به خدا خود را برای هر پیشانمد ناگواری آماده کرد، متاسفانه در اناجیل اربعه ناشناخته مانده است.

در این پایان نامه حضرت مریم (ع) در آیات قرآن و تورات و انجیل مورد تحقیق قرار گرفته و حاوی مطالبی چون عفت، پاکدامنی، کمال و تقرب او به پروردگار، نیز صبر و تواضع و سایر فضائل اخلاقی آن حضرت است.

در این پایان نامه سیمای مسیح و مریم(ع) در دو بخش بررسی تطبیقی شده است: بخش اول به بررسی سیمای مریم و مسیح(ع) در قرآن اختصاص یافته و در آن آیات قرآن در زمینه سرگذشت مریم، تولد عیسی، معجزات عیسی و الوهیت او مورد بحث قرار گرفته است. در بخش دوم سیمای مریم و مسیح(ع) در اناجیل اربعه بررسی شده است. حاصل تحقیق این است که میان شخصیت مریم و مسیح(ع) در قرآن و اناجیل اربعه مشابهت های بسیار و تفاوت های اندکی وجود دارد.