جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کهن ترین منابع کلامی، حدیثی و تفسیری عالمان مسلمان طی قرون نخست به ندرت نظریه ای روشن درباب وجه اعجاز قرآن بیان می کنند. این در حالی است که در آغاز قرن پنجم، این بحث در آثار محققانی چون باقلانی، قاضی عبدالجبار و شریف مرتضی به نحوی بالغ و کامل مطرح می شود. غیبت این امر از یک سو و حضور انبوهی از مباحث قرآنی دیگر در آثار اسلامی قرون نخست اسلامی از سوی دیگر، این پرسش را در میان می آورد که عالمان اسلامی از کی و تحت چه شرایطی به موضوع اعجاز قرآن و تبیین وجه آن پرداخته اند. این مقاله می کوشد با مروری بر پیشینه مباحث مرتبط، دو خاستگاه تاریخی برای پیدایش و نظریه پردازی درباب وجه اعجاز قرآن در قرون نخست بازشناسی کند: نخست مباحثات و مناظرات کلامی مسیحیان و مسلمانان درباب نشانه های نبوت حضرت محمد (ص) و دوم تلاش های ادبی و کلامی معتزله بصره و بغداد. پس از این دوران، متکلمان معتزلی این امر را در قرن چهارم بیشتر و بیشتر مطرح کردند که در اواخر این قرن، درآمد. از آغاز قرن پنجم، نظریه پردازی درباب اعجاز و تبیین وجه اعجاز قرآن هم در آثار کلامی و هم در آثار تفسیری عالمان تمامی فرق متداول و به یکی از مباحث اساسی در دو دانش تفسیر و علوم قرآن تبدیل شده است.

یکی از مسایل مهمی که اندیشمندان مسلمان را ازآغاز نزول قرآن کریم به خود مشغول داشته است، موضوع تبیین وجوه اعجاز قرآن کریم است، زیرا قرآن از حیث اعجاز، وجوه متعددی دارد. وجوه آن، به دلیل عظمت قرآن و گستردگی آن برای انسان های اهل تدبر و بصیرت، در هر برهه ای از زمان،جنبه جدیدی از اعجاز قرآن را، آشکار می کند. پیرامون شناخت و احصای همه وجوه اعجاز قرآن، میان پژوهشگران حوزه علوم قرآنی و مفسرین، اختلاف نظر وجود دارد. می توان گفت که دلیل وجود تعدد وجوه اعجاز قرآن، از طرفی هم به انسان بر می گردد و هم به متن قرآن. به جهت ضعف دانش بشری و محدود بودن حوزه شناخت او نسبت به مسایل جهان هستی و نیز اعتماد کافی بر ابزار شناخت انسانی (علم تجربی) و هم به قرآن مربوط می شود که مشتمل بر محتوای عالی و نکات دقیق و اسرار و رموز لطیف آن از حکمت، امثال، قصص و استدلال می باشد.بی تردید هر چه زمان بگذرد، عظمت قرآن و برخی از وجوه اعجازعلمی قرآن و سری از اسرار و رازهای نهفته آن آشکار می شود، پیرامون این موضوع در بین محققان دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که در این مقاله به تحلیل هریک از آن نظرات پرداخته شده و دیدگاه معتدل که همان برخورداری قرآن از اشارات علمی است، تایید شده است.