جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهمکاتب و فرقه های مختلف کلامی مسلمان در بررسی متون دینی از جمله شناخت صفات خداوند از روش های متفاوتی از قبیل: پایبندی به دلالت ظاهری الفاظ و عدم تاویل عقلانی یا جواز تفسیر عقلی حتی بر خلاف دلالت ظاهری و ... استفاده کرده اند.در این پژوهش از میان تمامی روش هایی که در هندسه معرفت دینی مطرح می شود، تنها دو روش عقلی و نقلی را مورد بررسی قرار می دهیم. هر یک از متکلمان مسلمان یک روش(عقلی یا نقلی) را انتخاب کرده است و ما در صدد آن هستیم که دریابیم آنان از هر روش تا چه حد در شناخت دین بهره گرفته اند؛ همچنین بنا بر آن روش انتخابی چه تصوری درباره صفات خداوند دارند تا آشکار شود هر روش تا چه اندازه در تصور آنان درباره صفات خداوند تاثیر گذار بوده است.فرقه های اهل حدیث اشاعره و معتزله در استفاده از این دو روش به افراط و تفریط کشیده شدند. اهل حدیث و اشاعره به روش نقلی (ظاهر گرایی) روی آورده و آن را تنها روش معرفتی در شناخت صفات خداوند می دانند که نتیجه چنین دیدگاهی نفی توحید صفاتی و ذاتی خداوند است. در مقابل فرقه معتزله روش عقلی را پذیرفتند و در بهره جویی از آن، مسیر درست عقلانی را طی نکردند که به موجب آن در شناخت صفات خداوند، تاویلات نادرستی را بیان کرد ند‌.اما بر خلاف این دو گروه فرقه امامیه روش های عقلیو نقلی در کنار هم و با یک برنامه دقیق در شناخت صفات خداوند مورد استفاده قرار داده است. که بنابر آن توحید صفات ذاتی و صفاتی خداوند محفوظ مانده است.واژگان کلیدی: عقل گرایی، نص گرایی، معتزله، اهل حدیث، اشاعره، امامیه.

آموزش مفاهیم فلسفی وکلامی به کودکان به عنوان روشی برای پرورش قوّه تفکر از دیر باز مورد توجّه بسیاری از اندیشمندان داخلی و خارجی قرار گرفته است. دراین آموزش، درگیر نمودن ذهن کودک با مفاهیم فلسفی و کلامی موجب پرورش قدرت تفکر در آنان می شود. پژوهش حاضر با نظر به اینکه تغییرات سریع اجتماعی و فرهنگی در بسیاری از جوامع سبب ایجاد تضادهای های فکری و کاهش مهارت اندیشه ورزی در کودکان شده است، در ضمنِ مراجعه به منابع و مآخذ متعدد به بررسی امکان آموزش مفاهیم فلسفی و کلامی به کودکان با تاکید بر مفهوم خدا پرداخته است. بنا بر یافته های پژوهش آموزش مفاهیم فلسفی و کلامی در قالب برنامه ای از پیش تعیین شده توسط متیو لیپمن با عنوان برنامه آموزش فلسفه به کودکان (فبک) با برگزاری کلاس های آموزشی و تدریس مربیان متخصص قابل اجرا می باشد. او آموزش مفاهیم را در قالب محتواهایی به صورت طرح بحث، داستان و فعالیت های آموزشی مانند شعر، نمایش، موسیقی، کاردستی محقق ساخته اما عدم بومی سازی محتواهای آموزشی که از نوعی نگاه غربی برخاسته، اجرا نمودن این شیوه آموزشی را در ایران که بر جهان بینی الهی و مبانی کلامی استوار بوده با مشکل مواجه ساخته است. در چند دهه اخیر آموزش این مفاهیم در ایران توسط بنیاد حکمت اسلامی صدرا، با هدف ایجاد مهارت اندیشه ورزی در کودکان شروع به کار نموده اما همواره به آموزش مفاهیمی چون مفهوم خدا کمتر به آن پرداخته شده است. از این رو در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی، موضوع مورد نظر را مورد نقد و بررسی قرار داده و نشان می دهیم که آموزش مفاهیم فلسفی و کلامی چون تفکر، استدلال، صداقت، شجاعت، حسادت، صبر، خشم، غیبت و در نهایت امر آموزش مفهوم خدا توسط والدین کودک و مربیان آموزشی، با در نظر گرفتن رشد ذهنی کودکان درمقاطع سنی مختلف و با اجرای روش های ثمثیلی، نمادین سازی، الگوسازی و ... که منطبق با مبانی دینی و فرهنگی کشورمان است، امکان پذیرمی باشد.

در برخی دعاهای معصومان(ع)، عباراتی وجود دارد که ایشان به گناهان خود اقرار نموده و از خداوند طلب بخشش و استغفار کرده اند. یک نمونه از این گونه روایات، حدیث «لَیُغَان» است که در جوامع روایی اهل تسنن و شیعه از پیامبر اکرم| نقل شده است که فرمود: «در هر روز، حجابی مانند ابر، جلوی قلب مرا می گیرد و من به همین دلیل، روزی هفتادبار استغفار می کنم». این مقاله، برون رفت های صرفاً کلامی یا آنهایی را که می توان در شمار برون رفت های کلامی قرار داد، گردآوری، تحلیل، رویکردشناسی و ارزیابی نموده است و احتمال های گوناگون را در حل اشکال تضاد توبه و استغفار با مقام عصمت معصومان(ع)، اعتبارسنجی کرده است. نویسنده در فرجام به این دیدگاه راه یافته است که اگرچه برخی برون رفت ها به لحاظ دلایل سیاقی یا براساس مبانی کلامی هرگز نمی توانند پاسخ گویی شبهه باشند و مردود به شمار می آیند، پاره ای از آنها مانند حمل طلب آمرزش بر استغفار برای دفع و پیشگیری، نه رفع و درمان، یا استغفار از گناهان امت به واسطه رهبر و پیشوا بودن، پاسخ های کارساز در رفع شبهه مطرح شده به شمار می آیند.