جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علامه محمد باقر مجلسی از متکلمان بزرگ و بنام شیعه در دوره صفویه به شمار می‌آید. وی در آثار مستقل و غیرمستقل کلامی خود به شکلی روشمند به استنباط و دفاع از آموزه‌های اعتقادی شیعه در این دوره مهم پرداخته است. در تحقیق حاضر با مراجعه به آثار کلامی وی، روش‌های کلامی وی اصطیاد و مورد بررسی و تحلیل واقع شده است. ایشان در علم کلام از دو روش عقلی و نقلی استفاده کرده است. از نظرگاه او در اعتقادات تنها یقین معتبر بوده و از این رو خبر واحد را در کلام حجت نمی‌داند. از دیدگاه علامه قرآن تحریف لفظی شده است و روایت‌هایی که بر تحریف دلالت دارند از جهت سند متواتر و از جهت دلالت نص هستند. با وجود این که از نظریه تحریف قرآن دفاع می کند ولی از آیات قرآن نیز در مباحث کلامی استفاده کرده است. استفاده وی از روش نقلی به ویژه روایات سبب ورود مسائل جدید به علم کلام رایج شده است. استفاده وی از اخبار به گونه اخباریان نیست و می‌توان به صورت قطعی حکم کرد که وی در مسائل کلامی اخباری به شمار نمی‌آید. استفاده حداکثری از روایات، تاکید بر نقش اهل بیت (ع) در علوم حقیقی، قول به تحریف قرآن و مخالفت با فلسفه و عرفان و حتی قول به صحت روایات کتب مهم و اصیل شیعه هیچ یک نمی‌تواند اخباری بودن وی را اثبات نماید. وی به حجیت عقل برای اثبات پایه های اولیه دین اعتقاد دارد و عقل را به عنوان یکی از منابع اصول دین قبول دارد. از سوی دیگر پذیرش حجیت استقلالی عقل در کنار آیات محکم قرآنی و روایات متواتر به معنای نادیده گرفتن محدودیت‌های عقل نیست. از این رو به محدودیت‌های عقل نیز تاکید دارد. از این رو ایشان از روش عقلی حتی قواعد و ادله فلسفی نیز در اثبات و دفاع از آموزه‌های کلامی استفاده کرده است؛ هر چند که با فلاسفه مشاء و اشراق به شدت مخالفت ورزیده است. علامه مجلسی به شیوه‌های مختلف به دفاع از آموزه‌های کلامی امامیه پرداخته است. وی به دلیل تسلط به مبانی کلامی شیعه و هم چنین آگاهی خوب از مکاتب و مذاهب دیگر و هم چنین مراعات سطح فکری مخاطب هم در تبیین آموزه‌های امامیه موفق بوده و هم در پاسخ دهی به شبهات و رد عقائد معارض به توفیقات خوبی دست یافته است.

اصول دین که امروزه با پنج مولفۀ توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد شناخته می‌شود از اصطلاحاتی است که کاربردهای متفاوتی دارد و به حسب همین کاربردهای متفاوت، معیارها و جهات مختلفی نیز پیدا می‌کند. از کاربردهای اصول دین می‌توان به اصول عقاید، علم کلام، اصول اعتقادی‌ـ عملی و منابع معرفت دین اشاره کرد. مقاله حاضر سعی نموده با نشان دادن این تفاوت‌ها بیان کند که اصول دین در اندیشه شیعی با معیار فقهی و کلامی و همچنین با آثار فقهی و کلامی که معتقدات دینی دارند، معیار اصل قرار گرفتن واقع می‌شود. نمود این واکاوی در مسئله امامت جلوه می‌کند که سبب شده است امامت در اندیشه شیعی یک اصل دینی، معرفتی، اعتقادی، اسلامی، ایمانی، شیعی، عقلی، نقلی، کلامی و فقهی باشد. همچنین در این واکاوی روشن شده که تفکیک بین اصول دین و مذهب ثمره کلامی نداشته و ثمره آن فقهی است.