جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «دولت متعالیه؛ ماهیت و مسائل(مجموعه گفتگو)» به اهتمام مجتبی جاذبی است که در پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۴۹۵ صفحه به چاپ رسید. مصاحبه‌هایی که در این دفتر با اندیشمندان حوزوی و دانشگاهی درباره دولت متعالیه صورت گرفته، ذیل دو دسته کلی جای دارند: ماهیت دولت متعالیه؛ مسائل دولت متعالیه. در مصاحبه با فلاسفه و حکمایی که سابقه تدریس، تألیف و پژوهش در حوزه حکمت نظری متعالیه دارند، تلاش بر آن بوده با محوریت الگوی فلسفی علل اربعه از مبانی، غایات، کارگزاران و ساختارهای دولت متعالیه سوال شود تا ماهیت دولت متعالیه روشن گردد. اما مصاحبه با اندیشمندان و استادانی که در حوزه اندیشه سیاسی صاحب اثر و نظر هستند، متمرکز بر مسائل دولت متعالیه بوده است. جایگاه و اهمیت مسائلی همچون عدالت، امنیت، عقلانیت و کارآمدی محور پرسش‌ها در مصاحبه با این دسته از استادان بود. ساختار اثر این کتاب در دو بخش تألیف شده است؛ بخش اول با عنوان «ماهیت دولت متعالیه» به نگارش درآمده و مصاحبه‌های آن عبارتند از: تمایز مبانی، کارگزاران و ساختارهای دولت متعالیه از دولت‌های متدانیه(مصاحبه با آیت الله سید محمد خامنه‌ای)، نسبت شریعت و سیاست در حکمت متعالیه و اقتضائات آن در دولت متعالیه(مصاحبه با آیت الله احمد بهشتی)، سرشت قدسی دولت متعالیه در پرتو ابتنای حکمت عملی بر حکمت نظری(مصاحبه با آیت الله حسن رمضانی)، بنیادهای هستی شناختی و معرفت شناختی(روش نقدی - شهودی) دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین محمدمهدی گرجیان)، جایگاه توحید در مبادی، مسائل و غایات دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین مجتبی مصباح)، دیرینه شناسی مبادی متافیزیکی متعالیه و امتداد سیاسی - اجتماعی آن در دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین یارعلی کرد فیروزجایی)، ماهیت و غایت دولت متعالیه(مصاحبه با شریف لک‌زایی)، استلزامات بنیادهای انسان شناختی متعالیه در دولت متعالیه(مصاحبه با مهدی مشکی) و نظریه دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین مهدی امیدی). «مسائل دولت متعالیه» عنوان دومین و آخرین بخش از کتاب حاضر است که مباحث آن عبارتند از: چیستی و جایگاه امنیت در دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین نجف لک‌زایی)، چیستی و جایگاه کارآمدی در دولت متعالیه(مصاحبه با علیرضا صدرا)، چیستی و جایگاه عدالت در دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام یزدانی مقدم)، چیستی و جایگاه مدینه فاضله در دولت متعالیه(مصاحبه با سید مهدی امامی جمعه)، چیستی و جایگاه قدرت در دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا)، چیستی و جایگاه عقلانیت در دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین بهرام دلیر)، چیستی و جایگاه اخلاق سیاسی در دولت متعالیه(مصاحبه با نجمه کیخا)، چیستی و جایگاه حکمرانی مجازی در دولت متعالیه(مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین ابوالحسن حسنی) و چیستی و جایگاه محیط زیست در دولت متعالیه(مصاحبه با علیرضا صدرا).

كتاب، با دو مقدمه از آقاى خسروشاهى و علامه طباطبايى در بيان نكاتى پيرامون مكتب تشيع و خلاصه‌اى از نحوه ديدار علامه با پروفسور كربن آغاز و مطالب در چهار بخش، ارائه شده است. توضيحات كتاب، آن قسمت كه مربوط به آيات قرآن مجيد و استدلال به آن‌هاست، مانند توضيح شماره 1، 2 و 99 تا 120، از خود علامه است و بقيه توضيحات كه به‌طور مستند و محققانه‌اى پس از مراجعه به مدارک و مآخذ معتبر تنظيم شده است، از آقاى على احمدى ميانجى و سيد هادى خسروشاهى بوده كه هركدام به‌طور مستقل، از طرف يكى از دو نفر، تهيه شده است. براى تكميل مطالب اين توضيحات، به بيش از 250 كتاب و مدرک از اهل سنت و شيعه مراجعه شده است. گزارش محتوا نویسنده در بخش اول، در سه قسمت، به دنبال معرفى تشيع است. در قسمت اول، چگونگى به وجود آمدن شيعه پاسخ داده شده است. علامه معتقد است كه نبايد شيعه را در اسلام، اقليتى فرض كرد كه با اكثريتى كه در مقابل خود داشته، در اصول و مبادى اسلام، اختلاف نظر داشته و پاره‌اى از آن‌ها را نمى‌پذيرفته‌اند، لذا با اكثريت به مقام مخامصه و مشاجره درآمده و مذهب نوبنيادى تأسيس نموده است و يا به عللى سياسى يا تعصبات قومى، ملى يا انتقام‌هاى دينى، بازيچه دست بيگانگان قرار گرفته و در نتيجه، گروه قابل توجهى از مسلمين را جدا كرده است. بلكه شيعه، طايفه‌اى است از مسلمين كه به واسطه مخالفت‌هايى كه از اكثريت نسبت به مسلمات كتاب و سنت مشاهده كرده، در مقام اعتراض و انتقاد برآمده و به ملازمت مسلمات كتاب و سنت برخاسته و دعوت كرده است. وى ضمن بررسى و نقد نظريات مخالفين درباره پيدايش شيعه، به معرفى واقعى شيعه و مذهب تشيع پرداخته است. در قسمت دوم، مشكلاتى كه پيش روى شيعه قرار داشت، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. به نظر نویسنده، شيعه حس مى‌كرد كه پايمال كردن نص ولايت و چسبيدن به مسئله «صلاح مسلمين» از يك عقيده مخصوص سرچشمه مى‌گيرد و آن اين است كه احكام و قوانين ثابت اسلام، تابع مصالحى باشد كه با اختلاف شرايط و عوامل، اختلاف پيدا كند. نویسنده نتيجه اين عقيده را در دو امر زير دانسته و آن‌ها را مفصلا بررسى نموده است: ولايت و حكومت اسلامى، به دست اشخاصى خواهد افتاد كه هيچ‌گونه مصونيت خدايى نداشته باشند و در نتيجه محيط آزاد اسلامى، تبديل به يك محيط فاسد و بى‌بند و بارى خواهد شد كه روح تقوا و آزادى اسلامى را از دست داده و از اسلام، جز نامى نخواهد ماند. پيشرفت اين وضع، براى اينكه موانع را از پيش پاى خود بردارد، طبعا در خانه اهل‌بيت(ع) را بسته و در نتيجه اصول و معارف اسلامى بى‌سرپرست مانده و از نشو و نما افتاده و تدريجا تغيير ماهيت خواهد داد. نویسنده در قسمت سوم، روش شيعه در علوم را مورد مطالعه قرار داده است. وى معتقد است كه روش اين مكتب در علوم، اين است كه از اولين روز بعد از رحلت پيامبر(ص)، در تعلم علوم و معارف اسلامى و درك حقايق اصول و فروع دينى، به اهل‌بيت(ع) پيوسته و از ديگران گسسته است و در جميع شؤون دينى، از اول اصول معارف گرفته تا آخر فروع و جزئيات آن‌ها، به بحث و انتقاد پرداخته و فراورده‌هاى روايتى آن‌ها، پاسخگوى هرگونه سؤال بوده است. در پايان اين بخش، سؤالاتى از سوى دكتر كربن مطرح شده و علامه به‌خوبى به آن‌ها پاسخ داده است كه برخى از آن‌ها عبارتند از: در حقيقت درونى مذهب تشيع، درك معنوى و باطنى قرآن، چه معنايى دارد؟ چگونه اين درك معنوى و باطنى، مستلزم امام‌شناسى است؟ چرا افكار فلسفى اسلامى، حيات جديد خود را فقط در ايران يافته و در هيچ جاى ديگر، در عالم اسلام، فلسفه رونقى ندارد و... بخش دوم، پاره‌اى از اخبار پيشوايان شيعه را كه با طرز تفكر فلسفى وارد شده است، به همراه بخشى از اخبار مربوط به ولايت، در خود جاى داده است. نویسنده، معتقد است كه پايه و اساس تفكر فلسفى (فلسفه الهى) روى منطقى است كه انسان با نهاد خدادادى خود، صحت آن را درك نموده و افكار خود را با آن مى‌سنجد. به اعتقاد وى، بياناتى كه در زمينه طرز تفكر فلسفى در بيانات پيشوايان شيعه وارد شده است، بسيار بوده و هر متتبّعى به صدها حديث از اين قبيل مى‌تواند دست يابد؛ ازاين‌رو، وى از هر باب به‌عنوان نمونه، يكى دو حديث يا خطبه را انتخاب نموده و به‌عنوان «مختار» وارد كرده و اجمالا به مورد نظر؛ يعنى به اينكه كلام منقول، مربوط به كدام مسئله از مسائل ماوراءالطبيعه است، اشاره كرده است. وى معتقد است ابحاثى كه در اين احاديث مطرح شده، اگرچه مربوط به يك رشته مسائل خصوصى مى‌باشد، ولى چنان‌كه از تعمق و تدبر در اطراف بيانات روشن است، پايه عمومى آنها روى ابحاث عامه فلسفه عاليه گذاشته شده است؛ اين نظريات عميق و مسائل الهى را با طرز مخصوصى كه بيان شده‌اند، با صرف نظر از يك رشته نتايجى كه از ابحاث عامه فلسفه استنتاج مى‌گردند، نمى‌شود توجيه نمود. برخى از اين مسائل عبارتند از: وجود حق عزّ اسمه و اطلاق وى؛ وحدانيت حق و معناى آن؛ صفات حق و عينيت آنها با ذات؛ علم حق به ذات خود و به هر شىء؛ معلوميت حق براى هر شىء و... در پايان اين بخش، مسئله ولايت و ارتباط آن با نبوت، توضيح داده شده است. در بخش سوم، نقدهایی كه به كتاب شده، پاسخ داده شده است. اين نقدها، پيرامون مسائل زير مى‌باشند: تماس با خارجى‌ها براى معرفى دين؛ تشيع و فلسفه؛ اتحاد سياسى؛ تفكر فردى و اجتماعى؛ اجماع در اصول؛ خلقت ارواح قبل از ابدان؛ عقل قطعى؛ تفسير قرآن به قرآن. بخش آخر، مربوط به توضيح برخى از مسائل و غوامض متن مى‌باشد كه با اعداد مشخص شده‌اند. اين توضيحات مربوط به آقايان على احمدى ميانجى و سيد هادى خسروشاهى بوده و براى تكميل مطالب و بحث و بررسى آن‌ها ارائه شده است.