جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از محوری‌ترین اصول عقیدتی دین اسلام، اعتقاد به توحید است. این اعتقاد نقش مؤثری در شکل‌گیری تفکرات و کنش‌های جامعۀ دینی داشته و استلزاماتی را در سطوح مختلف اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی برای فرد و جامعه در پی خواهد داشت. با توجه به ابعاد مختلف توحید و استلزامات گوناگون آن در زمینه‌های مختلف، در این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی به استلزامات سیاسی توحید در مالکیت از منظر آیت‌الله مصباح (ره) پرداخته ‌شده است. بر اساس نتایج به‌دست ‌آمده، مشروعیت حکومت، پذیرش نظام سیاسی مبتنی بر ولایت ‌فقیه، لزوم تبعیت قوانین موضوعه از قوانین الهی، ضد ارزش بودنِ جنگ بر سرِ ریاست، توجه به استقلال و آزادی کشور در روابط و مناسبات خارجی، حفظ مالکیت اجتماعی افراد جامعه و ضابطه‌مند بودن آزادی‌های انسان از استلزامات سیاسی توحید در مالکیت از دیدگاه آیت‌الله مصباح (ره) به‌حساب می‌آید.

هدف: در راستای طرح تحول در علوم انسانی، گام نخست استخراج مبانی انسان‌شناختی، هستی‌شناختی و... نظریات غربی و کاربست مبانی اسلامی در این نظریه‌هاست. استخراج و تحلیل مبانی انسان‌شناختی نظریۀ قرارداد اجتماعی جان لاک و کاربست مبانی انسان‌شناختی آیت‌الله مصباح در این نظریه و دستیابی به نظریۀ قرارداد اجتماعی با رویکرد اسلامی هدف این تحقیق بود. روش: در نوشتار حاضر به روش توصیفی- تحلیلی به استخراج مبانی انسان‌شناختی نظریۀ قرارداد اجتماعی لاک و جایگذاری مبانی انسان‌شناختی آیت‌الله مصباح یزدی در این نظریه پرداخته شده است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: اجتماع‌گرایی انسان و میل او به ایجاد حکومت، ریشه در گرایش فطری تعالی‌طلبی و حق‌جویی فرد دارد. انسانها با توافق یکدیگر دستورات و قوانین دینی و الهی را مرجع حل اختلافات خود قرار می‌دهند و برای تضمین سعادت خویش، آنچه حق و درست است را می‌پذیرند. بر این اساس، فردی را که فهم بهتری از دین و دستورات الهی دارد و نظرش به حقیقت نزدیک‌تر است، به عنوان حاکم و داور خویش انتخاب می‌کنند.

سنت پیامبر و امامان معصوم(ع) یکی از منابع اصلی برای دستیابی به آموزه‌های دین است که بدون آن، رسیدن به آموزه‌های دین وحیانی اسلام امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر، با توجه به جامعیت دین اسلام در هدایت انسان، استنباط آموزه‌های دینی مربوط به علوم انسانی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که امروزه فرایند آن با عنوان «اسلامی‌سازی علوم انسانی» دغدغه پژوهشگران شده است. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی نقش سنت پیامبر و امامان معصوم(ع) در اسلامی‌سازی علوم انسانی با تأکید بر اندیشه‌های متفکر بزرگ جهان اسلام، علامه مصباح یزدی را وجهۀ همت خود قرار داده است. اگرچه همگان بر منبع بودن سنت برای دستیابی به آموزه‌های دینی تأکید دارند، اما ادلۀ حجیت و نیز دامنۀ سنت از مسائلی است که نیازمند تأمل جدی است، ضمن آنکه به لحاظ روش‌شناسی استناد به سنت برای اسلامی‌سازی علوم انسانی از دشواری‌های خاص خود برخوردار است که در این مقاله به آنها اشاره شده است.

در رویکرد مبناگرایی برای توجیه معرفتی، اولیّات گزاره‌های ضروری‌اند که پایه و اساس گزاره‌های دیگر قرار می‌گیرند. اشکالی درباره ضرورت صدق اولیات مطرح شده است. همین امر موجب توجه فیلسوفان مسلمان از جمله علامه مصباح یزدی و آیت‌الله عابدی شاهرودی به مسئله تبیین ضرورت صدق این گزاره‌هاست. این نوشتار در تلاش است با مقایسه تطبیقی نظرات این دو اندیشمند، تبیین رویکرد و بیان اشتراکات و تفاوت‌های دو نظریه، به این سؤال پاسخ دهد که کدام یک از دو روش اتقان بیشتری داشته و کارآمدی لازم برای توجیه ضرورت صدق اولیات را دارند؟ روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی بوده، از منابع کتابخانه‌ای بهره خواهد برد. با بررسی نظریات این نتیجه قابل طرح است که روش علامه مصباح با ابتنا بر علم حضوری است. اگرچه تکیه بر اتقان شهود و علم حضوری می‌تواند راهکاری مناسب برای تبیین مطابقت با واقع باشد، چالش‌هایی نیز دارد. درمقابل نظریه آیت‌الله عابدی شاهرودی از راه تحلیل ساختار شناخت به ضروری‌بودن این قضایا برای شناخت می‌رسد. ضمن اینکه شباهت‌هایی مثل توجه به علم حضوری در هر دو نظریه وجود دارد، اشکالاتی به نظریه علامه مصباح قابل طرح است که به نظریه استاد عابدی شاهرودی وارد نیست.

نظریة «علوم انسانی اسلامی» در میان اندیشمندان اسلامی موافقان و مخالفانی دارد که هرکدام به چند دسته تقسیم پذیرند. دیدگاه مصطفی ملکیان در مخالفت با علوم انسانی اسلامی و انکار علوم انسانی دینی شایستة تأمل است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد انتقادی، این دیدگاه را متکی بر اندیشة علامه مصباح یزدی که از موافقان علوم انسانی اسلامی به حساب می آید، بررسی کرده و به این نتیجه دست یافته است که ادعای ملکیان در این حوزه با مبانی معناشناختی، معرفت شناختی و روش شناختی صحیح ناسازگار است. به نظر می رسد علوم انسانی دینی نه تنها ممکن، بلکه محقق است. ملکیان برای داشتن علوم انسانی اسلامی پنج پیش فرض برمی شمارد و چون سه تای آنها را محال می داند، امکان علوم انسانی اسلامی را نفی می کند. وی وجود نقص در علوم انسانی را یکی از این پیش فرض ها برمی شمارد که از سوی طرفداران علوم انسانی اسلامی، تعارض این علوم با آموزه های اسلامی عنوان شده و ملکیان تحقق چنین تعارضی را که نیاز به بازسازی علوم انسانی داشته باشد، رد می کند. این تحقیق نشان داده که چنین تعارض گسترده ای تحقق یافته است. همچنین وجود «روشی برای متقاعد ساختن دیگران به دیدگاه های دینی» را از دیگر پیش فرض های محال می داند. اما نشان داده شده که وی روش تولید علم را با روش تعلیم و تربیت خلط کرده است و می توان با روشی منطقی از منابع اسلامی نیز برای تولید علوم انسانی بهره برد.