جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صوفيان اهل مولتان مي پرسند از دليل بر حقيقت مذهب شيعه و جواز سب بعض صحابه، اين پرسش توسط عبدالسلام تاجر اصفهاني بفيض تقديم شده است. (سيد احمد اشكوري) مختصري است در پاسخ طائفه اي از اهل مولتان كه پيرو صوفيه بوده اند. و تقاضاي دلايلي بر حقانيت شيعه اماميه كرده اند. سوالات اهل مولتان به وسيله عبدالسلام تاجر اصفهاني به فيض مي رسد. فيض با اقامه براهين عقلي و نقلي اسباب استبصارشان به مذهب حقه را فراهم مي آورد. آغاز كتاب: اما بعد غرض ازاين نوشته بيان آنست كه طايفه اي از صوفيان شهر مولتان كه از خانواده مشايخ كبار آن بلاد بودند مكتوبي به شخصي از قوم خودشان عبدالسلام نام كه در شهر اصفهان بتجارت مشغول بود فرستاده بودند ... الحمد لله و سلام علي عباده ... اما بعد طالبان راه حق بايد بدانند كه براهين عقليه. . انجام كتاب: و اين سخنان را بمشافهه بيان توان نمود و بنوشتن بيش از اين نتوان و العلم عندالله ... [مرعشي 1/101]

پاسخ به سؤال عالم ابهري است درباره چگونگي علم الله تعالي است به موجودات در ازل، واينکه آيا خداوند قبل از خلقت عالم به آنها بوده پاسخ پرسشي است در چگونگي علم خداوند متعال به موجودات در ازل و اينكه آيا خداوند قبل از خلق آنها علم بدانها داشته يانه. اين پرسش از ابهر آمده و سائل مي گويد جوابي بر آن نيافته ام. فيض كاشاني اين رساله را در پاسخ سؤال بعضي از فضلاء‌ ابهر نوشته، موضوع سؤال (كه متن آنرا در آغاز پاسخ فيض نقل گرديده)، درباره كيفيت علم باري بموجودات است قبل از وجود آنها و طريق حل شبهه معروف. اين رساله در 1091 در زندگي مؤلف بدست يكي از شاگردان رونويس شده. رساله از فيض كاشاني در پاسخ يكي از فضلاء ابهر (شماره 4/3262). (عبدالحسين حائري) كتاب بعض الافاضل من الابهر الي الفيض الكاشاني و جوابه في كيفية علم الله بالموجودات في الازل قبل الايجاد. (دانش پژوه) آغاز كتاب: سؤال: كتب بعض الافاضل من سكان الابهر الي المحقق الاستاد العلامه ... يساله عن هذه المسئله بعد ان سأل زمرة علماء‌ العصر ... فلم يجيبوه بما يقوم علي ساق فقال ان كان الله سبحانه و تعالي عالما بالموجودات في الازل قبل وجودها ... فيلزم تحصيل الحاصل من الايجاد ... انجام كتاب: و متساوية في الحضور لديه تراها كلها دفعة لقوة احاطة نظره وسعة حدقته و فوق كل ذي علم عليم و الحمدلله و كتب هذه الاحرف بيده الفانية محمد بن مرتضي المدعو بمحسن الكاشي. . و التزود لاخراه. [التراث العربي 2/225؛ فهرستهاي خودنوشت فيض کاشاني 164؛ الذريعة 5/172؛ مرعشي 34/150؛ ريحانة الادب 4/369؛ دانشگاه تهران 20/178؛ كتابشناسي فيض كاشاني ص 172-173؛ ميكرو فيلمهاي دانشگاه تهران ج1، ص 601؛ مجلس ج10، ص 870-1842]

بحثي نسبتاً مفصل از مبدأ و معاد و اصول عقايدي که از قرآن و احاديث استفاده کرده و شناخت آن بر هر مسلماني واجب است. درچهار مقصدشامل 50 مطلب و هر مطلب داراي فصولي و هر مقصد داراي ابوابي است، تأليف آن درسال 1042 پايان يافته است. عناوين مقاصد عبارت است از: المقصد الاول؛ في العلم بالله تعالي. المقصد الثاني؛ في العلم بالملائکة. المقصد الثالث؛ في العلم بالکتب والانبياء. المقصد الرابع؛ في العلم بالاخرة ويوم الجزاء. كلام شيعي است، در 1 «مقدمه» و 4 «مقصد» . «باب» ها و «فصل» هايي، در ديباچه از «عين اليقين في اصول الدين» (نك: هف) خود ياد مي كند: مقدمه در تعريف علم، با سربندهاي كوچكتر «وصل، فصل» مقصد 1- في العلم بالله، در 8 «باب» و «فصل» ها، 2- العلم بملائكته، نيز 8 «باب» . 3- العلم بالرسل، 16 «باب» 4- العلم باليوم الآخر 18- «باب» در دو مجلد چاپ شده است. (احمد منزوي) كتاب حاضر يكي از تأليفات عالم رباني عارف سبحاني حكيم مدقق و محقق و محدث و فقيه مشهور محمد بن شاه مرتضي ابن شاه محمود ملقب به محسن معروف به ملامحسن فيض كاشي است كه در قرن يازدهم هجري دوران سلطنت شاه عباس ثاني زندگي مي نموده اين كتاب علم اليقين في اصول الدين يكي از ده ها تاليف و تصانيف آن بزرگوار است كه در چندين باب از قبيل - درجات الايمان - در توحيد عزوجل - در تنزيه سبحانه - اسماء خداوند - باب الملائكة المقربين - باب ارواح البشريه - در صفات نبي و اصول معجزات - در تفاصيل الانبياء و الاوصياء - در غيبت امام زمان عليه السلام و علامات ظهور - در شفاعت - در صفات حوض كوثر - و همچنين مطالبي راجع به صراط و حشر و نشر و مجازات كلام شيعي ست. در 1 «مقدمه» و 14 «مقصد» و «باب» ها و «فصل» هايي: مقدمه در تعريف علم، با سربندهاي كوچكتر «وصل، فصل»، مقصد 1. في العلم بالله، در 8 «باب» و «فصل» ها، 2. العلم بالملائكة، نيز 8 «باب» . 3. العلم بالرسل 16 «باب»، ‌4. العلم باليوم الآخر 18 «باب» در 1042ق به انجام رسيده است. در 2 مجلد چاپ شده است. (احمد منزوي) آغاز كتاب: نحمدك اللهم يا مبدئ و يا معيد. و الحمد من نعمائك ... اما بعد، فيقول خادم العلوم الدينية و طالب المعارف اليقينية، محمد بن مرتضي المدعو بمحسن، هذا يا اخواني كتاب علم اليقين في اصول الدين ... انجام كتاب: هذا آخر الكلام في العلم باليوم الآخر و به تم كتاب علم اليقين. . و تاريخ الختام و ايام التصنيف يعرف من هذه الابيات: تم علم اليقين في عامين / غير ثلث كعدة الحرم صار تاريخ عامه الآخر / مصرع الصدر من ذه الكلم بدوه كان في الشهور الحرم / فكذا الختم صار في الحرم بحت يا ذا الذكاء بالشهرين / بخصوص لصاحب الفهم نفع الله طالبيه به و بما فيه ثبتت قدمي [الذريعة 15/326؛ مرعشي 2/150 و 17/169 و 27/147 و 12/317 و 34/157 و 34/485؛ مجلس 25/169؛ مشارعربي 633؛ آية الله فاضل خوانساري 2/7 و 2/119؛ امام صادق قزوين 1/183؛ كتابخانه مدرسه آخوند ص 1342؛ مجلس شورا 13/63 و 10/989 و 25/169؛ دانشگاه تهران 3/309؛ ريحانة الادب 4/369؛ علم اليقين، انتشارات بيدار 1400 هـ، صفحات مختلف؛ معادن الحكمة، چاپ دوم جامعه مدرسين قم 1/42؛ فهرست هاي خودنوشت فيض 203؛ فهرست مروي 187؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي 2/178و 1/268؛ مشار، عربي 642 كه نشاني 3 چاپ آن را داده؛ اعلام 2/1804 فيض كاشاني؛ طبقات 11/491 محسن كاشاني؛ فهرست سلطنتي 1/824؛ ذريعه 15/326؛ اعلام 2/1804؛ طبقات 11/491؛ مرعشي 2/150؛ مشار، عربي 642: كه نشاني 3 چاپ آن را داده است؛ نشريه 7/516؛ الفبائي آستان قدس ص 660؛ كتابخانه شخصي رضا استادي ص 27؛ كتابخانه ارگاني بهبهاني ص 90؛ رايانه ملي ص 2760؛ عكسي مركز احياء 7/38؛ التراث العربي 4/84؛ فهرست عربي مشار 663؛ ذخائر التراث العربي 2/776؛ كشف الحجب 385؛ جنگ 1/497؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: المعارف = المعارف في اصول الدين فيض كاشاني، محمد بن شاه مرتضي (1006-1091)

دوازده پرسش و پاسخ است در چگونگي اختلاف مسلمانان و باعث برتدوين علم كلام و اصول فقه و بيان معني اجماع، و درحقيقت فيض مي خواهد كه گفته هاي علماي كلام و اصول فقه رابي ارزش نشان دهد و مردم رابه كتاب و سنت سوق نمايد. تاريخ تأليف اين رساله طبق گفته مرحوم آقابزرگ تهراني در الذريعة سال 1041ق مي باشد. رساله ايست مشتمل بر دوازده سوال و جواب فارسي: سوال اول - چون الله و پيغمبر و كتاب اين امت يكي است پس اين همه اختلافات از چيست ؟ س 2 - اول مخالفت كه اهل ضلالت نسبت به خدا و رسول اظهار كردند كدام بود ؟ س3- آنانكه متابعت قرآن و اهل بيت نمودند و بامت ائمه اثني عشر گرويدند و از اعداي ايشان تبري ورزيدند باز در ميان ايشان چرا اينهمه اختلاف پيدا شد ؟ س 4-در ظواهر قرآن و اخبار اهل بيت اختلاف بسيار است ... ... . . توفيق ميان آنها چگونه است ؟ س5-بسياري از مسائل دينيه هست كه در قرآن و احاديث يافت نمي شود از كجا استنباط شود ؟ س 6 - هر گاه راي فقهاء اعتماد را نشايد و اختلاف ايشان بخلاف رضاي خدا باشد و حكم به راي در دين جايز نباشد پس حفظ اقوال مجتهدين و مصنفات ايشان چه فايده دارد ؟ س 7-اجماع چه معني دار و مساله اجماعيه كدام است ؟ س 8-اجماع اگر مستندي از قرآن يا حديث دارد آن مستند حجت است پس اجماع چه فايده دارد و اگر مستندي ندارد چرا حجت است ؟ س 9-اهل هدايت و ضلالت را به چه نشان مي توان شناخت ؟ س 10-نشان اهل هدايت در كم كسي يافت مي شود پس لازم مي آيد كه اكثر مردم بر ضلالت باشند؟ س 11- هر گاه ايمان منحصر در اين فرقه قليله باشد پس ساير مردم را كافر مي توان خواند ؟ س 12-حد ايمان كامل چيست و مراتب هر يك از ايمان و كفر چند و كدام است ؟ سؤال عن سبب عدم وصول الامام المير المؤمنين عليه السلام الي الخلافة بعد وفاة الرسول (ص) مباشرة. (حسيني احمد) آغاز كتاب: 1: منت بي پايان خداي را كه شأنه كه راه صواب را بأنواع حكمت و فصل خطاب روشن گردانيده ... 2: حمد بي حد واجب الوجودي را كه ... . انجام كتاب: و پسنديده خداي عزو جل شد كه إلي الدين الخالص و الحمدلله رب العالمين [مجلس 36/388؛ الذريعة 13/44؛ نسخ هاي خطي فارسي، منزوي 2/963؛ مرعشي 1/100 و 4/213 و 37/697؛ فهرست هاي خود نوشت فيض کاشاني ص187؛ كتابخانه ملي 6/597؛ مجلس شورا 22/241؛ كتابخانه ملي تبريز 2/763؛ دانشگاه تهران 3/666؛ اصغر مهدي 2/121؛ ‌اهدائي به آستان قدس ص 380؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 274 و 319؛ كتابخانه ملي تبريز 1/1؛ عكسي دائرة المعارف 2/168؛ فهرستواره منزوي 9/302]

رویکردهای گوناگون علما در واژگان متشابه قرآن موجب ارائه چهار نظریه اصلی «اهل ظاهر»، «اشتراک لفظی»، «حقیقت و مجاز» و «روح معنا» شده است. نظریة روح معنا، به معنای وضع الفاظ بر ارواح معانی، عاری از خصوصیات مصادیق و در معنای آنهاست که می‌توان معانی را در مصادیق معقول نیز حقیقی دانست. مطابق این نظریه الفاظ متشابه قرآنی نیز امکان استعمال در مصادیق مجرد و معقول به نحو حقیقی و نه مجازی را دارند. این نظریه نخستین بار توسط غزالی مطرح شد و پس از او در آثار بزرگان عصر معاصر فرهنگ اسلامی همچون ملاصدرا، فیض کاشانی و علامه طباطبایی ادامه یافت. پژوهش حاضر در صدد پاسخ‌گویی به این سؤال است که نظریه روح معنا از منظر فیض کاشانی و علامه طباطبایی از حیث نحوه بیان، ادله اعتبار و کیفیت انطباق چگونه مطرح شده است. بررسی توصیفی- تحلیلی نظریه روح معنا از دیدگاه فیض کاشانی و علامه طباطبایی نشان می‌دهد این دو عالم بزرگ عالم اسلام در اصل پذیرش این نظریه و ارکان آن، با هم اشتراک نظر دارند؛ لکن از حیث نحوه بیان و تقریر نظریه، ادله اعتبار و به جهت مبانی تفسیری اختصاصی خویش، نسبتاً متفاوت از یکدیگر عمل کرده و منجر به گوناگونی کیفیت انطباق در تحلیل آیات قرآنی نیز شده‌اند.

تنوع اندیشه فقهاء، در شکل دهی به ساختار فقه و پویایی اجتهاد شیعه نقش اساسی دارد. بررسی دیدگاه فقهی فیض به عنوان فقیهی نواندیش برای دستیابی به فقه متناسب با شرایط جامعه، جهت استنباط احکام فقهی کارآمدتر ضروریست. هدف از این پژوهش بررسی آرای فقهی فیض، ارائه مستندات و ادله فقهای مخالف و همسو و کشف مبانی فقاهتی و اصول فکری ایشان جهت حل مسائل جامعه و پویایی اجتهاد است. علیرغم بستر اخباری زمان فیض، بدلیل تاثیر پذیری از اساتیدی چون ملاصدرا، شیوه تفقه متمایز از سایر اخباریون برمی-گزیند.از ویژگی¬های مهم مبانی فقهی و اصولی فیض، اهتمام به کاربرد عقل در تایید و جمع بین روایات، بی-توجهی به اجماع منقول و شهرت فتوایی با عدم تاثیر از فتاوای علمای دیگر، توجه زیاد به اصل سهولت، عنایت به همگرایی با اهل سنت و اهل کتاب، توجه خاص به تقریب بین مذاهب و ادیان، بوده است. نهایت اینکه با رویکرد فهم و تفسیر اجتماعی نصوص دینی و توجه به فهم مقاصد الشریعه و فاصله گرفتن از رویکرد فردگرایانه که جهت گیری غالب در سنت اجتهادی علمای سلف بوده است، به پاکی اهل کتاب و نسبی بودن سن بلوغ فتوا می¬دهد که در تعاملات اجتماعی عصر حاضر می¬تواند بسیار کارساز باشد.

عرفان از سه جهت می‎تواند در علم کلام مؤثر واقع شود. نقش آن در طرح مسائل کلامی، شرح و تبیین این مسائل با عنایت به مبانی وجودشناسی و ایجاد تحول در ادبیات و سبک بیان کلام از مواردی است که در این نگاشته به بحث گذاشته می‎شود. عرفان فیض کاشانی با ویژگی‏هایی که دارد، در علم کلام او تأثیرگذار است. سازگاری با شریعت و حکمت عقلی حکما از اهم این خصوصیات است. عرفان او را در این نوشتار «عرفان حکمی» نام می‎دهیم. نزد او عقل مؤید به شهود نیز به آنچه انبیا رسیده‏اند، دست می‎یابد؛ لیکن با سه تفاوت و آن اینکه فراورده‏های وحی وسیع‏تر، عمیق‏تر و مربوط به همه سطوح مخاطبان است. عرفان فیض کاشانی هماهنگ با عرفان شیعی و مبتنی بر حکمت صدرایی است. این عرفان حکمی می‎تواند از جهات مختلف، تأثیر قابل توجهی در علم کلام داشته باشد که نمونه‏ای از این تأثیرها در آرای کلامی فیض دیده می‎شود.

این مقاله به بررسی مقامات عرفانی (زهد، ذکر، شکر، خوف و رجا) از منظر فیض کاشانی و امام خمینی می¬پردازد. پژوهش حاضر با رویکرد مقایسه¬ای به مقامات عرفانی این دو عارف برجسته پرداخته¬است که می شود با تبیین آن¬ها در جامعه شیوه جدیدی از معنویت را در زندگی طبیعی مردم جایگزین¬کرد. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه¬ای و روش پردازش آن توصیفی تحلیلی بوده¬است. یافته¬های پژوهش حاضر مبیّن آن است که با توجه به این مهم که ملّامحسن فیض کاشانی از شاگردان برجسته ملاصدرا و امام خمینی (ص) از مدرسان مکتب صدرا بودند، این دو عالم بزرگ هردو به تبیین مقامات عرفانی مذکور پرداخته¬اند هرچند که در برخی موارد و در جزئیات با تفاوت¬های همراه است. بعد از بررسی آرا و دیدگاه¬های عرفانی فیض کاشانی و امام خمینی روشن¬می شود که آرای این دو عالم درخصوص مقامات عرفانی مورد مقایسه به¬ هم نزدیک بوده و امام از آثار فیض تأثیر پذیرفته¬است؛ هرچند که به¬علت دوره زمانی حیات حضرت امام خمینی و به¬دلیل استمرار و توسعه رویکردهای عرفانی توسط عرفای دیگر و بهره¬مندی امام خمینی از آنان، توانسته¬است دیدگاه¬های جامع¬تری را نسبت به عرفای قبل از خود نسبت به این مقامات عرفانی ارائه¬دهد. کلیدواژه‌ها: امام خمینی، فیض کاشانی، عرفان، مقامات عرفانی، مراتب نفس.